Berdieva G. Qaraqalpaq tilinde feyildin` funktsional` formalari’

2. Ha`reket ati’ feyilin woqi’ti’w 
 
Feyil qaraqalpaq tilindegi morfologiyali’q kategoriyalarg`a bay so`z 
shaqabi’ bolg`anli’qtan woni’n` formalari’ da, ma`nileri de, sintaksislik xi’zmetleri 
de ha`r qi’yli’ boli’p keledi. Sonli’qtan woni’ woqi’wshi’larg`a tu`sindirgende 
geypara qi’yi’nshi’li’qlar ushi’rasi’wi’ mu`mkin. Soni’n` ushi’n feyildin` 
funktsional` formalari’n, wolardi’n` ma`nilerin, tu`rlerin, ji’zi’li’wi’n, sintaksislik 
xi’zmetlerin woqi’wshi’larg`a tu`sindiriwde woqi’ti’wshi’dan do`retiwshilik 
qatnas, sheberlik talap yetiledi. 
Baslawi’sh klasslarda feyil boyi’nsha da`slepki tu`sinik beriledi. V-VI-
klasslarda feyil so`zler u`yrenile baslaydi’. Feyildin` betlik yemes formalari’ − 
funktsional` formalari’ 6-klassta wo`tiledi. 
Mug`allim 
da`slep 
feyildin` 
betlik 
yemes 
yamasa 
funktsional` 
formalari’ni’n` u`shke bo`linetug`i’ni’n ko`rsetpeli qural ja`rdeminde ko`rsetse 
boladi’. 

---

24 
Mug`allim feyil so`zlerdi wo`tkende woni’n` barli’q leksika-semantikali’q 
ha`m leksika-grammatikali’q wo`zgesheliklerin ayti’p tu`sindiriw menen birge 
ga`p ishinde kelgende feyildin` atqaratug`i’n sintaksislik xi’zmetine, woni’n` 
sorawlari’n duri’s qoya biliwine tiykarg`i’ di’qqatti’ awdara biliwi tiyis.
Mug`allim jan`a materialdi’ wo`tiwde wo`zi ta`repinen aldi’n ala puxta 
tayarlani’lg`an ko`rsetpe quraldi’ taxtag`a ildirip, woni’n` ishinen feyil so`zlerdi 
tapti’ri’p, wolardi’n` sorawlari’n qoydi’ri’w menen birge ga`ptegi sintaksislik 
xi’zmetin tu`siniwi ushi’n mu`mkinshilik jarati’p beriwi kerek. Soraw-juwap 
tu`rinde feyildin` qanday ma`ni an`latatug`i’ni’n, ga`pte qanday ag`za 
bolatug`i’ni’ni’n, qaysi’ sorawlarg`a juwap berip keletug`i’ni’n ani’qlawg`a 
boladi’.
Uli’wma, feyildi woqi’ti’wdi’, belgilengen woqi’w bag`darlamalari’ 
tiykari’nda sho`lkemlestiriw za`ru`r.