Búgingi kúnde oqıw procesi sapası hám natiyjeliligin tupten asırıw maqsetinde bir qatar jańa qararlar qabıl etińip atır

1. 2. Máseleni sheshiwge úyretiwdiń tiykarǵı basqıshları
Máseleler sheshiwge úyretiwde tómendegi etaplarga rioya qılıw maqsetke muwapıq bolıp tabıladı.
1- etap-másele mazmunı menen tanıstırıw ; 2-etap-másele sheshimin izlew;
3- etap-máseleni sheshiw;
4- etap-másele sheshimin tekseriw.
Ajıratılǵan etaplarga bir-biri menen ajıralmas baylanısqan jáne bul basqıshdıń hár bir etapida jumıs tiykarlanıp oqıtıwshınıń baslıqlıǵında alıp barıladı.
Hár bir etapda islew metodikasın tolıq kórip shıǵamız.
1. Másele mazmunı menen tanıstırıw. Másele mazmunı menen tanıstırıw onı oqıp, máselede sáwlelendirilgen turmıslıq jaǵdaynı kóz aldına keltiriw bolıp esaplanadı. Mısalıui ádetde balalar oqıydılar.
Másele teksti balalarda bolmaǵan táǵdirde yamasa olar ele oqıwdı bilamagan halda, máseleni oqıtıwshı oqıydı. Balalardı máseleni tuwrı oqıwǵa úyretiw júdá zárúrli bolıp tabıladı. Ámeldi tańlawdı belgilep beretuǵın,, bar edi'',,, jo'nab ketti'',,, qaldı'',,, teńdeyden boldı''kabi sózlerge hám sanı maǵlıwmatlarǵa pát berip oqıw másele sorawın intonaciya menen ajıratıp oqıw. Eger másele tekstida túsiniksiz sózler ushrassa olardı túsindiriw yamasa máselede gáp ketip atırǵan predmetti, mısalı, buldozer, oriw mashinası hám taǵı basqanı kórsetiw múmkin.
Máseleni balalar bir-eki ret, geyde bir neshe ret oqıydılar, biraq máseleni bir oqıǵanda este qalıwǵa olardı az-azнен uyretip barıw kerek, sebebi bul halda olar máseleni kóbirek dıqqat menen oqıydılar.
Máseleni oqıǵanda, balalar máselede sáwlelendirilgen turmıslıq jaǵdaynı oyda sawlelendire alıwları kerek. Sol maqsette balalar máseleni oqıp bolǵanlaridaqn keyin máselede ne to'g'grisida gáp ketip atırǵanın oyda sawlelendiriw etip kóriwleri hám gúrriń etip beriwlerin usınıw maqsetke muwapıq boladı.
2. Másele sheshimin izlew. Másele mazmunı menen tanısqannan keyin onıń sheshimin izlewge ótiw múmkin oqıwshılar máselege kirgen shamalar, berilgen sanlar hám ızlenip atırǵan sannı ajıratıp kórsetiwleri, berilgen sanlar hám ızlenip atırǵan san arasındaǵı baylanısıwdı anıqlawları hám bunıń tiykarında tiyisli arifmetik ámeldi tańlawları kerek.
Jańa túrdegi máselelerdi kiritilayotganida másele sheshimin izlewge oqıtıwshı basshılıq etedi, keyinirek oqıwshılar bunı ǵárezsiz atqaradılar. Ol halda da bul halda da shamalar, berilgen sanlar hám ızlenip atırǵan sannı ajıratıw, ualr arasındaǵı baylanısıwlardı anıqlawda balalarǵa járdem beretuǵın arnawlı usıllarнен paydalanıladı. Bunday usıllar gápine máseleni ilyustratsiyalash, máseleni tákirarlaw, máseleni analiz qılıw hám esitiw planın dúziw kiredi. Bul usıllardıń hár birin kórip shıǵamız :
Máseleni ilyustrasiyalash bul máselege kirgen shamalar berilgen hám ızlenip atırǵan, sanlardı ajıratıw hám olar arasında baylanısıwdı, anıqlaw ushın kórsetpeli qurallarнен paydalanıw sonday eken.
Illyustratsiya predmetli yamasa semantik bolıwı múmkin. Birinshi halda máselede aytilayotgan predmetlerden yamasa bul predmetlerdiń súwretlerinen illyustratsiya retinde paydalanıladı, olar járdeminde predmetler ústinde tiyisli ámeller ilyustratsiya etiledi.
Mısalı, tómendegi máseleni illyusratsiya qılıw kerek.,, Balalar chana uchayotgan edi. Olarнен 5 qız bala hám 2 ul bala úyine ketiwdi. Hámmesi bolıp uyge neshe bala ketken? '' bunday waqıtta ilyustratsiya ushın balalardıń ózlerinen paydalanǵan yaǵnıy : doskaǵa chana uchayotgan balalardı o'ynovchi oqıwshılardı shıǵarıw kerek, keyininen 5 ta qız uyge ketkenin, yaǵnıy shetke shıqqanın keyin 2 ul bala uyge ketkenin (qızlarǵa barıp qosıwadı ) kórsetiw kerek. Sonday etip, jıynaqlardı birlestiriw ilyustratsiya etiledi hám eger balalar ketti dep atalsa da balalar másele qosıw ámeli járdeminde sheshiwi oqıwshılarǵa ayqın boladı. Predmetlerdiń ózinden kóre kóbinese olardıń súwretlerinen yamasa basqa predmetlerden paydalanıladı.
Predmetli illyustratsiya máselede suwretlengen turmıslıq jaǵday tuwrısında ayqın oyda sawlelendiriwge járdem beredi, bul keyinirek ámeldi tańlawda tiykarǵı moment bolıp xızmet etedi. Predmetli illyustratsiyaнен jańa túrdegi máselelerdi sheshiw menen tanıstırılıp atırǵanda kóbirek klassta paydalanıladı.
Predmetli illyustratsiya menen bir qatarda 1-klasstan baslap seatik illyustratsiyaнен paydalanıladı - bul máseleni qısqa jazıp aldılarr.
Qısqa jazıwda názerden keshirim ushın qolay formada shamalar berilgen hám ızlenip atırǵan sanlar sonıń menen birge máselede ne tuwrısında gáp ketip atırǵanın bildiriwshi birpara sózler,,, bar edi'',,, qoydıq'',,, boldı'' hám t.b. hám munasábetti bildiriwshi sózler:,, úlken'' (kóp),,, kishi'' (kem) hám t.b.jazıp qóyıladı.
Qısqa jazıwdı keste kórinisinde yamasa, kestesiz, sonıń menen birge sızılma formasında orınlaw múmkin. Mısallar kóreylik, 1-másele: Balıqchi 10 shortanbaliq, shortanbaliqlarнен 8 kóp teńgebaliq tutdi. Balıqchi qansha shortanbaliq hám teńgebaliq tutqan? Bul máseleni kestesiz qısqa jazıp alıw maqsetinde : Shortanbaliq - 10
Teńgebaliq -?, 8 artıq
2- мәселе. Traktor 6 saat jumıs waqtında 48 litr janılg'i sarpladi. Janılg'i saatına sol normada sarp etiw bolǵanda 12 saatta traktorga qansha yonlig'i kerek boladı? Bul máseleni kestede jazıp alǵan jaqsı.
Janar may sarp etiw bolıw
normasi Jumıs waqtı Sarp etiw bolǵan jámi janar may
Birdey 6 saat
12 saat 48 litr? Keltirilgen mısalнен kórinip turıptı, olda, keste formada shamalardıń atınıń da ajıratıp jazıw talap etiledi.
Kóp máselelerdi sızılma járdeminde kórsetiw múmkin:,, oqıw jılınıń basında oqıwshı ushın kostyum, batılka hám shapka satıp alındı. Kostyum 2400 swm turadı. Ol batılkaнен 3 ret qımbat. Satıp alınǵan zat etilgen zatlardıń hámmesi qansha turadı?
Sızılma formasında kórsetiwdi shamalar bahalarınıń munasábetleri
berilgen máselelerdiń sheshilishida (úlken, kishi, sonsha) sonıń menen birge háreket menen baylanıslı máselelerdiń sheshilishida paydalanıw maqsetke muwapıq boladı.
Aqırǵı halda háreket qılıp atırǵan dene basıp ótken aralıqtı kesindi menen háreket baǵdarın strelka menen, háreket qılıp atırǵan dene joldaǵı punktlerdi bayraqsha yamasa sızıqsha menen suwretlab qabıl etilgen, bunda tezlik yo'analishini kórsetip atırǵan, strelkanıń tiyine yamasa ústine waqıt bolsa sol waqıt ishinde ótilgen aralıqtı suwretleytuǵın kesindiniń ústine qóyıladı, joldıń uzınlıǵı tiyisli kesindiniń tiyine jazıladı.
Sanap ótilgen ilyustratsiyalarның hár birin balalardıń ózleri atqarganlari táǵdirdagina bul ilyustratsuyalar másele sheshimin tabıwǵa járdem beredi, sebebi tek sol haldaǵana olar máseleni ózleri analiz etiwleri múmkin. Sonday eken balalardı illyustratsiyalarni ózleri orınlawlarına úyretiw zárúr. Aldın jańa túrdegi másele menen tanıstırılıp atırǵanda qısqa jazıwshı oqıtıwshı baslıqlıǵında balalardıń ózleri orınlasadı, keyininen ol másele sheshimin tabıwǵa járdem berediler táǵdirde ǵárezsiz orınlasadı.
Illyustratsiyalarni orınlaw waqtında birpara balalar másele sheshimin tabadılar, yaǵnıy olar máseleni sheshiw ushın qaysı ámellerdi orınlaw zárúr ekenligin biladilar. Biraq balalardı bir bólegi berilgen sanlar hám ızlenip atırǵan san arasındaǵı baylanısıwdı hám de tiyisli arifmetik ámeldi tek oqıtıwshı máseleni analizi dep atalıwshı arnawlı sáwbet ótkeredi.
3. Máseleniń sheshiliwi. Máseleniń sheshiliwi bul sheshim planı tuzilayotganda saylanǵan arifmetik ámellerdi orınlaw bolıp esaplanadı. Bunda hár bir ámeldi atqara turıp neni tapayotganimizni túsindiriw shárt.
Másele sheshimin awızsha yamasa jazba túrde orınlawǵa bolatuǵın. Awızsha sheshiwde tiyisli arifmetik ámeller túsindirisler awızsha atqarıladı. Baslanǵısh klaslarda sheshiletuǵın máselelerdiń derlik yarımı awızsha orınlanıwı kerek. Bunda balalardı atqarılıp atırǵan máselelerdiń derlik ámellerge tiyisli tuwrı hám qısqa túsindirisler beriwge úyretiw kerek.
Jazba sheshiwde ámeller jazıladı. Olar ushın túsindiriwlerdi bolsa oqıwshılar jazadılar yamasa awızsha aytadılar.
Baslanǵısh klaslarda másele sheshilishini tómendegi tiykarǵı formaları bar:
1. Másele boyınsha ańlatpa dúziw jáne onıń ma`nisin tabıw ;
2. Másele boyınsha teńleme dúziw jáne onı sheshiw;
3. Sheshiliwi ayırım ámellerdiń kórinisinde jazıw.
Máseleler ústinde islewde málim sistemanı belgilew jáne onı engiziw ilmiy tájriybesi.
Máseleler ústinde islew jobası
1. Máseleni oqıp shıǵıń, máselede ne haqqında gáp baratırǵanın
ózińiz oyda sawlelendiriw etiń.
2. Máselede ne málim hám neni tabıw kerekligini anıqlawtirib
alın. Eger másele tekstini túsinip alıw qıyın bolsa, onı qısqa jazıń (yamasa máselege tiyisli sızılma tayarlań ).
3. qisqa jazıw boyınsha hár bir san neni kórsetiwin túsintir hám
másele sorawın tákirarlang.
4. Oylap soqır, másele sorawına bır jola juwap beriw múmkinbe, eger múmkin bolmasa, nege? Aldın neni, keyin neni biliw múmkin?
Sonday etip biz oqıwshılardı jańa túrdegi máseleler menen tanıstırıw metodikasınıń ulıwma máselelerdi qaray shıqtıq. Bul basqıshda jumıs oqıtıwshı baslıqlıǵında alıp barıladı.