Bibliografiya lat p65

Yo‘naltirish (ssilka) hujjat qismini bibliografik yozuv, bo‘lim, predmet rubrikasi bilan bog‘laydigan element. U „qarang“, „shuningdek, qarang“ (ñì., ñì. òàêæå) kabi 2 xil ko‘rinishda beriladi. Bu vazifani bibliograf yoki axborot-kutubxona markazi xodimi amalga oshiradi. Buning uchun bibliografiyalash texnologiyasini bilish shart.
Bibliografik faoliyat—iste’molchilarning bibliografik axborotga bo‘lgan talabini va ehtiyojini qondirish bo‘yicha faoliyat sohasi bo‘lib, uning mazmuni bibliografik axborotni tayyorlash va uni iste’molchiga talabi va qiziqishiga ko‘ra yetkazib berish jarayonidan iborat. Bibliografik axborotni tayyorlash bibliografik aniqlash, bibliografik qidirish, bibliografik qayta ishlov berish, bibliografik tanlash, bibliografik guruhlashtirish jarayonlaridan iborat bo‘lib, bibliografiyalash deb ataladi. Bibliografik axborotni iste’molchiga ma’lum bir vositalar va usullar yordamida yetkazib berish jarayoni bibliografik xizmat deyiladi. Bunda ma’lumotbibliografiya apparatini tashkil etish, ma’lumot-bibliografiya xizmati ko‘rsatish, bibliografik axborotlashtirish va axborot ta’limi nazarda tutiladi.
Bibliografik faoliyatning hamma jarayonlari o‘zaro bog‘liq va bir-birini to‘ldiradi. Hozirgi davrda ularning hammasi axborotga birlamchi ishlov berish, olingan natijalardan samarali va ko‘p marta va ko‘p maqsadli foydalanish, avtomatlashgan texnologiyani qo‘llashda muhim ahamiyatga ega. Bibliografiyalashning obyekti bo‘lib hujjat yoki uning qismi xizmat qiladi. Bibliografik axborotni ishlab chiqish jarayoni bir qancha o‘ziga xos xususiyatga va o‘ziga mos vositalar, usullar, yakuniy xulosalarga ega jarayonlar yig‘indisi bo‘lib, u analitik-sintetik ishlovga asoslangan yagona texnologik va ijodiy jarayondir. Bir vaqtning o‘zida bu jarayonda zarur axborot to‘planadi va unga baho beriladi, olingan ma’lumotlar umumlashtiriladi, tegishli maqsadga qaratilgan yo‘nalishda va shaklda axborot uzatiladi.
Bibliografik aniqlash—belgilangan mezonlarga ko‘ra hujjatlarni bibliografiyalash obyekti sifatida aniqlash jarayonidir. Bibliografik tanlash — tanlangan materiallar orasidan keyingi bibliografik ishlovga mos holda hujjatlarni ajratib olish. Bunda hujjatning ilmiy ahamiyati, axborotga to‘laligi, obyektivligi, bibliografik axborotga mosligi hisobga olinadi. Bibliografik qidirish — bibliografik ma’lumotlarga asoslangan axborot qidiruvi. Bu manzilli, mavzuli, aniqlovchi, faktik va boshqa xil bo‘lib, zamonaviy axborot resurslarini, bibliografik qo‘llanmalarni, ma’lumotlar bazasi va ma’lumotlar bankini bilishga asoslanadi hamda ilmiy asoslangan dastur asosida olib boriladi. Bibliografik qidiruvning umumiy dasturi o‘ziga xos mantiqiy zanjirni hosil qiladi va maqsadga hamda ilmiy natijalarga erishishga qaratilgan bo‘ladi. Bibliografik ishlov—bibliografik yozuvni kutubxonaning an’anaviy katalogida, kartotekalar, bibliografik ko‘rsatkichlar, qo‘llanmalar va zamonaviy elektron katalogda aks ettirish uchun bajariladigan jarayonlar yig‘indisi. Bibliografik ishlov bibliografik tavsifni tuzish, bibliografik yozuv elementlarini aniqlash, tavsif boshini shakllantirish, indekslash, annotatsiyalash yoki referat tuzish va boshqa elementlarni berish bo‘lib, uning maqsadi hujjatni tanlash, o‘rganish, o‘qish, ko‘rib chiqish, qo‘shimcha materiallar bilan tanishish, asar haqidagi ma’lumotlardan foydalanish, tanqidiy maqolalarni ko‘rib chiqish jarayonida u haqda to‘liq axborot tayyorlash va uni iste’molchiga yetkazish maqsadida chiqish ma’lumotlarini tayyorlashdan iborat. Asarni indekslashga asarni mazmuniga ko‘ra bilim sohalari yoki fan tarmoqlari bo‘yicha sistemalashtirish va predmetlashtirish kiradi. Sistemalashtirish — belgilangan axborot-qidiruv tili qoidasiga ko‘ra indekslar qo‘yib chiqish va shu asosda tartiblashtirishdan iborat. Predmetlashtirish— predmet rubrikalari tili yordamida predmetli indekslash. Bibliografik guruhlashtirish — bibliografik yozuvni hujjatlarning xususiyatlariga ko‘ra ajratish. Maqsad—samarali axborot berish uchun bibliografik yozuvni tartibga solish, bir tizimda yetkazib berish. Bibliografik faoliyatda bibliografik tavsifni tuzish muhim va mas’uliyatli jarayon hisoblanadi. Bibliografik tavsifni tuzishga oid bir qator standartlar qabul qilingan. Lekin hali shu kunga qadar O‘zbekiston kutubxonalari uchun alohida GOSÒ qabul qilinmagan, barcha respublikalar kabi bizda ham GOSÒ 7.1.-84, GOSÒ 7.12-93, GOSÒ 7.1-2003, GOSÒ 7.40-82, GOSÒ 7.702003 lardan foydalaniladi. Bibliografik tavsif bir qancha elementlardan iborat. Òavsif elementlari majburiy va fakultativ elementlardan tashkil topadi va quyidagi tavsif sohalarini aks ettiradi:
Òavsif boshi. Sarlavhalar va javobgarlik haqidagi soha. — Nashr sohasi. — Chiqish ma’lumotlari sohasi. — Sonli xarakteristika sohasi. — Seriyalar sohasi. — Eslatmalar sohasi.Xalqaro standart kitob raqami, bahosi va adadi sohasi.
Har bir soha boshqasidan nuqta va chiziqcha bilan ajratiladi. Har bir element ma’lum bir ma’noga ega bo‘lgan bibliografik belgi bilan ajratiladi va ular matnni tushunishga, bibliografik axborotni tayyorlashni avtomatlashgan holda olib borishga yordam beradi. Sohalar va elementlar uchun quyidagi belgilar qo‘llaniladi:
(.-) nuqta va chiziqcha; (.) nuqta; (,) vergul; (:) ikki nuqta; (;) nuqtali vergul; (/) qiyshiq chiziq; (//) ikkita qiyshiq chiziq; (( )) dumaloq qavs; ([ ]) kvadrat qavs; (+) qo‘shuv; (=) barobar.
Bibliografik ma’lumotlar nashrda qanday berilgan bo‘lsa, shundayligicha olinadi. Qo‘shimcha ma’lumotlar kutubxona kataloglaridan, ma’lumotnoma nashrlardan, bibliografik ko‘rsatkichlardan olinadi. Bibliografik ma’lumotlar uchun muqova, sarvaraq, avantitul, titul varag‘i orqasi, asar matni xizmat qiladi.
Monografik bibliografik tavsif namunasi quyidagicha (majburiy elementlar qora rangda berilgan).