Bilim ministirligi

---

1 
ÓZBEKSTAN RESPUBLIKASI JOQARI HÁM ORTA ARNAWLI
BILIM MINISTIRLIGI 
BERDAQ ATINDAGI QARAQALPAQ MÁMLEKETLIK 
UNIVERSITETI 
«QALA QURILISI HÁM XOJALIǴI» KAFEDRASI 
“ARXITEKTURA HÁM QALA QURILIS TIYKARLARI” PÁNINEN 
KO’RGIZBE 
TEMA: Birlesken arxitektura toparı 
 
 
 
 
Nókis-2020j. 
 
 
 
 

---

Birlesken arxitektura toparı 
Joba: 
1. Paleolit (tas) dáwir arxitekturası 
2. Neolit dáwir arxitekturası 
3. Bronza dáwir arxitekturası 
4.Temir dáwir arxitekturası 

---

Paleolit dáwirdegi úy-jaylar 
Insaniyat arxitekturalıq-qurılıs dáwiriniń baslanıwı paleolit 
dáwirge tuwrı keledi hám ol eń ápiwayı tas quralları járdeminde 
adamlardıń ózine úy-jay qurıwı menen baylanıslı. Aǵashǵa bay jerlerde 
konus tárizli hám eki tárepke qiya bolǵan bastırmalı shahalardan 
qurılǵan úyler keń tarqalǵan. Arxitekturanıń payda bolıwı sońǵı 
paleolit dáwirine tuwrı keledi. 
Bul dáwirge kelip qurılıs protsessi tekǵana texnik xızmet 
kórsetpesten, 
balkim 
adamlardıń 
ruwxıy 
talapların 
da 
qanaǵatlandırıwǵa xızmet qıladı. Ápiwayı konstruksiyalarǵa estetik 
tárepten bezew beriw hám qurılıs protsessine kórkemlik-texnik 
talaplarınıń kiritiliwi qurılıs xızmetine belgili dárejede idiyalı-obraz 
túsinigin alıp keledi.

---

Neolit dáwirinde tas úskeneleri rawajlanıwı menen insaniyattıń 
materiallıq imkaniyatları keńidi. Bul dáwirge kelip aǵashdan qurılǵan 
úy-jaylar tuwrı tórt múyishli forma qabıllanıp, diywalları kolonnalar 
hám olarǵa biriktirilgen shaxalar oramınan ibarat bolǵan. 
Jańa tas dáwiri- neolit dáwirinde miynet quralları keń rawajlanıwı 
menen birlesken toparlardıń aǵzaları diyxanshılıq hám sharwashılıq 
penen shuǵıllanıp baslaydı. Bul dáwirde daryalar hám kóller ústine 
qazıq qaǵıp qurılǵan imaratlar túri keń tarqalǵan. Bunday túrdegi 
imaratlardıń qurılısı balıqshılıq penen shıǵıllanıw ushın jaqsı sharayat 
payda etken. 

---

Неолит даврининг сўнги палласида, яъни бронза асрида металлдан 
тайѐрланган ҳар-хил иш қуроллари пайдо бўлди. Худди шу даврда мегалитик 
қурулмалар ҳам кенг тарқалди. Мегалитик қурулмалар жуда катта тош 
бўлакларидан қурилан бўлиб, улар ҳар-хил диний удумлар билан боғлиқ 
бўлган. Мегалитик қурилмалар асосан уч турга бўлинади: Менгирлар, 
долменлар ва кромлехлар. 
Ибтидоий жамоа ривожланишининг сўнги даврларида мудофаа учун 
мўлжалланган қаласимон иншоотлар ва ибодатхона вазифасини бажарадиган 
қурилмалар кенг тарқалади.
Сиклопик қалъалар деб номланувчи қурулмалар деворлари катта қлчамдаги 
вертикал тошлардан қурилган. Ёғочга бой жойларда эса қалъа деворлари 
одатда дарахтлар танасидан ясалган. Одатда қалъалар икки ѐки уч қатор 
деворлар билан ўраб олинган. Неолит даврида Ўрта Осиѐда ҳам чайлага 
ўхшаш катта қабила уйлари қурилганлиги маълум. Қадимги Хоразмда 
очилган «Жонбоз-4» деб номланувчи овчиларнинг чайласимон тураржойи 
бунга мисол бўлаолади. Чайланинг томи ва устунлари тераклардан 
тайѐрланган. Бу жойдан кўплаб тош қуроллари, сопол идиш бўлаклари ва 
бошқа ашѐлар ҳам топилган. 
Neolit dáwiriniń aqırında, yaǵnıy bronza ásrinde metalldan tayarlanǵan hár túrli 
jumıs úskeneleri payda boldı. Usı dáwirde megalitik qurılmalar keń tarqaldı.