Bilimga chankok, isteʼdodli yoshlarni topib, ularni vatanga fidoyi insonlar kilib tarbiyalash mukaddas vazifadir

4.2. Atrof-muhit muhofazasi
Аtrof - muhitni muhofaza qilish bir necha yoʼnalishlarga ega boʼlib, boshqa fanlar yutuqlarini qoʼllagan holda oʼz oldiga qoʼygan maqsadlarini hal qiladi: 1. Falsafiy yoʼnalish- tabiat bilan jamiyatning bir butunligiga, undan foydalanilish va himoya qilish birligiga asoslangan. 2. Tarixiy yoʼnalish - biosfera va uning qismlarini mavjudlik qonuniyatlarini oʼrganish zarurligiga asoslangan. 3. Ekologik yunalish - insonlarni tabiat bilan biologik jihatdan bogʼlik ekanligiga asoslangan. 4. Texnik-iqtisodiy yoʼnalish-tabiiy resurslardan oqilona foydalanish va muhofaza qilish zarurligiga asoslangan. 5. Sotsial-siesiy yoʼnalish-atrof - muhitni muhofaza qilish muammosini butun insoniyat miqyosida hal qilinishi zarur ekanligiga asoslanadi. 6. Yuridik yoʼnalish- insonlarning tabiatga koʼrsatayotgan taʼsirini chegaralovchi va jazolanishi taʼminlovchi huquqiy aktlarni ishlab chikish va uni bajarilishini talab qilinishiga asoslangan.
Аtrof - muhitni muhofaza qilish borasidagi davlat boshqaruvi sistemasi deganda davlat tashkilotlarining tabiiy resurslarni qayta tiklash, ulardan oqilona va tejamli foydalanish, atrof - muhitni muhofaza qilish sohasidagi masalalarni hal qilish uchun qaratilgan tashkiliy faoliyatlari tushuniladi.
Tabiatni muhofaza qilish davlat qoʼmitasi 1988 yil tashkil qilinib, atrof - muhitni muhofaza qilish, tabiiy resurslardan okilona foydalanish borasida davlat nazorati va tarmoqlararo -boshqaruv ishlarini amalga oshiradi. Uning vazifalari quyidagilardan iborat: 1. Respublikada tabiatni muhofaza qiluvchi faoliyatlarni kompleks holda boshqarishni amalga oshirish. 2. Аtrof - muhitni muhofaza qilish va tabiiy resurslardan oqilona foydalanishning yagona ilmiy-texnikaviy siyosatini yaratish. 3. Oʼsimlik. va hayvonot olamidan, atmosfera havosi, yer osti suvlari, tuproqdan foydalanish va muhofaza qilish ustidan davlat nazoratini oʼrnatish. 4. Xalq xoʼjaligini barcha sohalarida kam chiqindili va chiqindisiz texnologiyalarni jorikqilish. 5. Tabiiy resurslardan beshavqat foydalanuvchi, atrof - muhitni ifloslantiruvchi barcha tashkilotlar va shaxslarga davlatga yetkazayotgan zararlarni qoplovchi jarimalar, javobgarlikni talab qilishni tashkil qilish. 6. Tabiatni asrash va undan ehtiyotkorlik bilan foydalanishni taʼminlovchi ekologik taʼlim va tarbiyani tubdan yaxshilash.
Hozirgi kunda insonlarni ishlab chiqarish faoliyati natijasida atrof - muhitni ifloslanishi muammosi nafaqat mahalliy davlat va regional balki planetar hamda global ahamiyatga ega boʼldi. Shuning uchun atrof - muhitni muhofaza qilish muammosini hal kiliniщi bir davlat xududi bilan chegaralanib qolmay, barcha Davlatlar birgalikda ish olib borishlarini taqozo etadi. Ushbu sohadagi eng keng halqaro hamkorlik Birlashgan Millatlar Tashkiloti qoshida olib borilayapti. 1972 yilda atrof muhit muhofazasi borasida Birlashgan Millatlar Tashkiloti tomonidan atrof - muhitni muhofaza qilish boʼyicha maxsus Xalqaro tashkilot tashkil qilindi. Uning nomi Yu N Ye P - «BMT ning atrof muhit dasturi» - deb ataladi. Yu N Ye P - ning faoliyati quyidagi yoʼnalishlarni oʼz ichiga oladi: 1. Аholi zich joylashgan poʼnktlardagi ekologik muammolarni hal etish, inson salomatligi va yashash sharoitini yaxshilash, 2. Yer yuzi ekosistemalarini himoya qilish va choʼl zonalarini kengayishiga qarshi kurashish. 3. Ekologik taʼlimni va axborot ishlarini tashkil qilish. 4. Аtrof - muhitni muhofaza qilish sohasida savdo, iqtisodiy va texnologik aloqalarni rivojlantirish. 5. Dunyo okeanini ifloslanishdan saqlash. 6. Yovoyi oʼsimliklar va hayvonlarni himoya qilish. 7. Energetika sohasida ekologiya masalalarini hal qilish. Birlashgan Millatlar Tashkiloti qoshida atrof - muhitni muhofazasi bilan shugʼullanuvchi yana bir qator tashkilotdar mavjuddir: Butun jahon salomatlik tashkiloti (VOZ), Yevropa iqtisodiy komissiyasi (EJ) va boshqalar. 1992 yil Stokgolmda oʼtkazilgan BMTning atrof - muhitni muhofazasi muammolariga bagʼishlangan halqaro konferentsiyasida 5 iyun kuni butun jahonda atrof - muhitni muhofaza qilish kuni deb eʼlon etildi.
Аtrof-muhitni muhofaza qilishning ilmiy - nazariy asoslarini ishlab chiqish uchun eng avvalo tabiat qonunlarini va nihoyat insoniyat jamiyati bilan tabiat oʼrtasidagi bogʼliqlik qonunlarini mukammal ravishda oʼrganib chiqishimiz zarurdir. Koʼpchilik falokatlar aynan ana shu bogʼliqlik qonuniyatlarini hisobga olmay insonlarning tabiatga koʼrsatayotgan taʼsirlari oqibatidan kelib chiqayapti.
Shu muammolarni toʼgʼri hal qilishda insonlarni ishlab chiqarish faoliyatlari bilan tabiat oʼrtasidagi bogʼliqlik qonuniyatlarini oʼrgatuvchi fan - «ekologiya» fanining ahamiyati juda kattadir. Bu fan oʼz mohiyati bilan tabiiy resurslardan oqilona foydalanish, inson bilan tabiat oʼrtasidagi aloqaning strategiya va taktikasini ishlab chiquvchi ilmiy baza vazifasini oʼtaydi. Shuning uchun atrof-muhit tirik organizmlarining yashashi uchun normal ekologik parametrlarga ega boʼlgan chegaralar miqyosida yaʼni biosfera chegaralari oʼrganiladi. Insonlarning tabiatga koʼrsatayotgan taʼsirlari aytarli katta boʼlmagan taqdirda ushbu muammo iqtisodiy muammolarga kiritilmas edi. Yaʼni tabiat har doim bizga cheksiz xizmat koʼrsatadi deb tushunilar edi. Lekin bugungi kundagi axvol shuni isbotlab turibdiki, tabiat insolarni oʼylamay, haddan tashqari koʼp koʼrsatadigan taʼsirlariga bardosh bera olmas ekan, yaʼni u oʼz-oʼzini qaytadan tiklab ulgura olmayapti. Demak, tabiatni har bir elementi oʼzining maʼlum «sigʼim chegarasiga» ega ekan.
Аntropogen taʼsir bu chegaradan oshib ketsa, u yemirila boshlar ekan. Masalan: bir vaktlar gullab yashnab turgan Tigr va Yefrat vodiylari sugʼorish sistemasini notoʼgʼri tuzilganligi va qishloq xoʼjalik ekinlarining koʼp ekilganligi tufayli tuproq erroziyasi va shoʼrlanish jarayonlari hisobiga choʼlga aylanib qolgan. Uralьsk-Voljsk choʼllari xam notugʼri chorva boqilishi hisobiga hosil boʼlgandir. Oxirgi vaqtlarda yana shunday ekologik inqirozlardan biri Orol dengizini qurishi hisobiga uning atrofida choʼllarning kengayib, tuproqda tuz miqdorini ortib borishidir. Natijada ichimlik suvining sifati yomonlashib, turli kasallik turlari ortib boryapti. Аtrof muhitning tabiy holatini buzilishi darajasi nafaqat antropogen taʼsiriga, balki tabiat elementlarining aks taʼsir reaktsiyasi va xossalariga ham bogʼliqdir.
Tabiat elementlarining aks taʼsir reaktsiyasi koʼpgina hollarda notekisdir: maʼlum miqdorgacha koʼrsatilayotgan ozginagina taʼsir hisobiga esa, tabiatda juda kuchli aks taʼsirini boshlanishiga olib kelishi mumkin. Ushbu taʼsir ekologik sistemalarning chidamlilik ostonasi deb ataladi. Keskin va intensiv ravishda koʼrsatilayotgan taʼsir hisobiga biosfera ichki oʼz-oʼzini boshqarish mexanizmi buziladi, yaʼni ekologik inqiroz sodir boʼladi.


XULOSA.
Xulosa qilganda faol loyqadan ajaratib olingan gumin kislota dastlabki shlamli fosforit va ularning ta’sirlashuv maxsulotlarida o‘tkazilgan kimyoviy, tadqiqotlar natijalari ta’sirlashuv reaksiyalari gumin kislotalar korboksil gruppalari va ortafosfat anionlarining kalsiy ionlari ishtirokida kislota asos mexanizmi bo‘yicha erimaydigan gumat kalsiy xosil bo‘lishi va eriydigan monokalsiyfosfat ajralishi bilan borishini ko‘rsadti.
Dastlabki fosforit tarkibida fosfor besh oksid suvda eriydigan yoki o’simlik o'zlashtiriladigan shakli mavjud emas, gumus kislotalari bilan o'zaro ta'sirida ya’ni fosforitga nisbatan gumin kislatasininig og’irlik nisbati hamda namunalarning saqlash vaqti ortishi bilan fosfor besh oksidi hamda kaltsiy oksidining suvda eruvchan va o'zlashuvchan shakli ortishi ortib borganligi aniqlandi.
Shunday qilib, ushbu tadqiqot natijalari shuni ko'rsatadiki, Markaziy Qizilqum fosforitlarini oksidlangan ko'mirining gumin kislotalari bilan aralashmasi natijasida mexanik faollashishi ular tarkibidagi fosfor besh oksidning o’zlashmaydigan shaklini o'simliklar uchun o'zlashtiriladigan shaklga aylanishiga olib keladi.