Bilimga chankok, isteʼdodli yoshlarni topib, ularni vatanga fidoyi insonlar kilib tarbiyalash mukaddas vazifadir

3.2. Past navli fosforit va oksidlangan ko'mir asosida organomineral o'g'itlar
Ammoniy gumat kabi oksidlangan ko'mirlar va ularga asoslangan gumin preparatlari tabiiy fosfat xom ashyosining eruvchanligini oshiradi, fosforning o'g'itlar va tuproqdagi retrogradatsiyasini oldini oladi va shu bilan qishloq xo'jaligi ekinlari hosildorligini oshiradi. Ko'mirdan olinadigan organik kislotalarning NPK-o'g'itlarga qo'shilishi, tuproqdagi tarkibidagi fosfor besh oksidining harakatchanligi oshirganligi to'g'risida o'rganish natijalari keltirilgan. Ushbu kislotalarning NPK o'g'itiga 10-20% miqdorida kiritilishi tuproqdagi ozuqa moddalarining saqlanishini 30% ga oshirishi haqida xabar berilgan. Organik kislotalar tabiiy fosfatlarning eruvchanligini oshiradi, bu kislotalarning kimyoviy tarkibi bilan ham, qo'shimchalarning tuproq mikroorganizmlari faoliyatiga ta'siri bilan ham bog'liq.
Ushbu ma'lumotlar asosida oksidlangan ko'mir va fosforitlar asosida organomineral o'g'itlarni olish usullar o’rganildi. Tajribalarda Markaziy Qizilqumning past navli fosforit turlari ishlatilgan: tarkibiga oddiy fosfat jinsi (wt.%) 14,8 C; 43,71 CaO; 1.24 Al₂O₃; 1,05 Fe₂O₃; 1,75 MgO; 2,0 F; 18.19 CO₂. Gumin kislotalarining ushbu moddalar bilan o'zaro ta'siri quyidagicha o'rganildi. Reaksiya qiluvchi komponentlar fosforitning va gumus kislotalari 1: 0,1 dan 1: 2 gacha og'irlik nisbatida olingan. Moddalarning namunalari chinni eritmasiga joylashtirilgan va 30 minut davomida maydalangan. Keyin tortilgan namunalar hajmi 250 ml bo'lgan hajmli kolbalarga o'tkazildi va ularga 100 ml distillangan suv qo'shildi. Tarkibi bo'lgan kolbalar aylanma apparatda 6 soat davomida chayqatilgan, so'ngra eritmalar hajmi suv bilan belgiga keltirilgan, aralashtirilgan va xona haroratida 1, 15, 30 va 60 kun davomida qoldirilgan. Ushbu vaqtdan keyin eritmalar filtrlandi. Filtratda ma'lum bo'lgan usullar bo'yicha C (gravimetrik usul) va CaO ning suvda eruvchan shakllari miqdori aniqlandi. Filtrlar bilan cho'kmalar bir xil hajmdagi kolbalarga o'tkazilib, 0,2 M Trilon B eritmasida eritilib, unda C va CaO ning o'zlashtirilgan shakllari miqdori aniqlandi. Eksperimental natijalar 3.1-3.1-jadvallar va 3.6-3.7 rasmlarda keltirilgan.


3.1. jadval. Past navli fosforit va oksidlangan ko'mir asosida organomineral o'g'itlarning tarkibidagi fosfor besh oksidi hamda kaltsiy oksidining suvda eruvchan va o'zlashuvchan shakli otishining og’irlik nisbatiga va vaqtga bog’liqligi.