Bilimga chankok, isteʼdodli yoshlarni topib, ularni vatanga fidoyi insonlar kilib tarbiyalash mukaddas vazifadir

2.1.Tajribalarni o‘tkazish usullari

Ishda Angren konining mayda ko'mir (jigarrang, yong'oq, mayda, urug ',) namunasi ishlatilgan bo'lib, u quruq holatiga qadar quritilganidan va shar tegirmonida maydalagandan keyin zarracha hajmi 0,25 mm bo’lib, quyidagi tarkibga ega (o.n.%): namlik 14,1; kul 13,7; organik 72.2; hümik kislotalar 4.1% organik moddalar. Ko'mirning mineralogik tahlili mineral qismida kvarts, kalsit, piroksen, opal, dala shpati, magnetit va muskovit borligini ko'rsatdi. Nitrat kislota Chirchiq "Elektrkimyosanoat" AJdan 59% konsentratsiyali olingan. Oksidlanish jarayoni azot kislotasining konsentratsiyasi 10 dan 40% gacha bo’lib, jarayon harorati 30 dan 60 ºC gacha, davomiyligi 30 dan 120 minutgacha davom etdi va ko'mirning og'irligi nisbati: HNO₃ 1: 0,2 dan 1: 2 gacha olindi. Bundan tashqari, ko'mir: HNO₃ nisbati bo'yicha ko'mirning organik qismining azot kislotasi monogidratiga nisbati hisobga olingan. Tajribalar termostatik idishiga va spiral aralashtirgich bilan jihozlangan shisha silindrsimon reaktorda o'tkazildi. Reaktorga kislota quyildi, oldindan belgilangan harorat o'rnatildi, aralashtirgich yoqildi va jigarrang ko'mir namunasi asta sekin quyildi. Jarayon oxirida reaktsiya massasi suyuq va qattiq fazalarga bo'lindi. Qattiq faza distillangan suv bilan azot kislotasidan neytral reaktsiyaga qadar yuvilib, quruq holatigacha quritildi va tarkibida kul, namlik, organik moddalar, gumus va fulvo kislotalarning hosilasi aniqlandi. Kul tarkibi GOST 11022-75 bo'yicha, namlik - GOST 11014-70 bo'yicha, organik moddalar, kul va namlik foizlari yig'indisi, humin kislotalarning hosildorligi - GOST 9517- bo'yicha aniqlanadi.
Suyuq fazaning umumiy hajmi o'lchandi va suvda eriydigan organik moddalar suvli hammomdagi eritmani bug'lantirish hamda qattiq qoldiqni doimiy vazngacha quritish orqali aniqlandi, so'ngra uni yoqib, kul tarkibi aniqlandi.
Ishqorda eriydigan organik moddalar oksidlangan ko'mirdan natriy gidroksidning 2% suvli eritmasi bilan ko'mirning og'irligiga nisbatan o'n baravar kattalikda chiqarildi, ajratib olish vaqti qaynash nuqtasida 2 soat ushlab turildi. Uch marta ekstraksiya qilindi. Ekstraktsiyaning to'liqligi ekstraktantning rangi bilan boshqarilardi - ikkinchisi gumin kislotalarning to'liq ekstraktsiyasi bilan rangsiz bo'lib qoldi. Qattiq faza suyuqlikdan quritish yo’li bilan ajratildi. Eritmaning umumiy hajmi o'lchandi. Undan alikvot olinib, doimiy vazngacha quritilgan, so’ng og’irligi o’lchandi. Quritilgan qismi umumiy og’irlikga nisbati bizga ishqorda eruvchan organik moddalar miqdorini berdi.
Undan ishqorda eruvchan organik moddalar ajratilgandan keyin oksidlangan ko'mirning qattiq fazasi qoldiq ko'mirdir. U distillangan suv bilan yaxshilab yuvilib, so'ngra doimiy vazngacha quritildi va qoldiq organik moddalar aniqlandi. Umumiy organik moddalardan qoldiq organik moddalar ayirmasi umumiy gumus moddalarni aniqlash imkonini beradi.
Ishqorda eriydigan organik moddalar va gumus kislotalari o'rtasidagi farq bizga oksidlangan ko'mir tarkibidagi fulva kislotalarining tarkibini beradi.