Билиш фалсафаси Режа`


Download 56.5 Kb.
bet3/3
Sana24.06.2023
Hajmi56.5 Kb.
#1653659
1   2   3
Bog'liq
Билиш фалсафаси

Тушунча. Аклий билиш еки тафаккур воситасида билиш хиссий билишни инкор этмайди, балки сезгилар воситасида олинган билимларни умумлаштириш, тахлил килиш, синтезлаш, мавхумлаштириш оркали янги хосил килинган билимлардан тушунчалар яратилади.
Тушунчада инсоннинг хиссий билиш жараенида орттирган барча билимлари мужассамлашади. Тушунча аклий фаолият махсули сифатида вужудга келади. Нарса ва ходисалар мохиятига чукуррок кириб боришда тушунча мухим восита булиб хизмат килади.
Инсон тушунчаси узида инсониятнинг куп асрлар давомида орттирган билимларининг махсули сифатида шаклланди.
*ар бир фан узига хос тушунчалар аппаратини яратади ва улар воситасида мохиятни билишга интилади. И.Кантнинг фикрича, нарсаларнинг мохияти суз ва тушунчаларда мужассамлашади. Яъни биз суз ва тушунчаларни узлаштириш жараенида бирон бир билимга эга буламиз.
*укм. Аклий билиш нарса ва ходисаларга хос булган белги ва хусусиятларни тасдиклаш еки инкор этишни такозо этади. Тафаккурга хос булган ана шу тасдиклаш еки инкор этиш кобилиятига хукм дейилади. *укмлар тушунчалар воситасида шаклланади. Хукмлар янги билимлар хосил килишга имконият яратади, улар воситасида нарса ва ходисалар мохиятига чукуррок кириб борилади. Шундай килиб, хукм нарса ва ходисаларнинг туб мохиятини ифодоловчи энг мухим белги ва хусусиятлар мавжудлигини е тасдиклайди еки инкор этади. Масалан, {инсон аклли мавжудотдир}, деган хукмда инсонга хос энг асосий белги - аклнинг мавжудотлиги тасдикланаяпти.
Хулосо - аклий билишнинг мухим воситаларидан бири, янги билимлар хосил килиш усулидир. Хулоса чикариш индуктив ва дедуктив булиши, яъни айрим олинган нарсаларни билишдан умумий хулосалар чикаришга еки умумийликдан алохидаликка бориш оркали булиши хам мумкин.
Бинобарин, тушунча, хукм ва хулосалар чикариш илмий билишнинг мухим воситаларидир. Бундай билиш инсондан алохида кобилият, кучли иродани тарбиялашни, нарса ва ходисалардан фикран узоклашишни, диккатни бир жойга туплашни, ижодий хаелни талаб этади.
Билишнинг олий даражаси интуитив билиш, калбан билиш, гойибона билишдир. узининг бутун борлигини фан, дин, сиесат ва санъат сохасига багишлаган буюк кишилар ана шундай билиш кобилиятига эга буладилар. Интуитив билиш хиссий ва аклий билишга таянади. Буюк шахсларнинг гойибона билиши уларнинг доимий равишда фикрини банд этган, ечимини кутаетган умумбашарий муаммолар билан богликдир.
Илмий билиш факт ва даллиларга, уларни кайта ишлаш, умумлаштиришга асосланади. Илмий факт ва даллилар туплашнинг узига хос усуллари мавжуд булиб, уларни илмий билиш методлари дейилади.
Илмий билиш методларини урганадиган махсус соха - методология деб аталади. Илмий билиш методлари уз характерига кура` q) энг умумий илмий методлар~ w) умумий илмий методлар~ e) хусусий илмий методларга булинади.
Энг уммумий илмий билиш методлари барча фанлар учун хос булган методлардир. Бунга анализ ва синтез, умумлаштириш ва мавхумлаштириш, индукция ва дедукция, киеслаш ва моделлаштириш кабиларни курсатиш мумкин.
Фан, фалсафа сохасида эришилган ютукларни мутлаклаштириш, уларга кур-курона сигиниш мукаррар равишда догматизмни келтириб чикаради. Фан эришган ютуклар хамиша нисбийдир. Лекин бундай нисбийликни мутлаклаштириш релятивизмни, фан ютукларига ишончсизлик билан караш эса, скептицизмни вужудга келтиради. Фан тараккиети учун догматизм, релятивизм ва скептицизм жиддий халакит беради.
Гносеологияда хакикат тушунчаси мухим урин тутади. *акикат инсон билимларининг вокеликка мувофик келишидир. *акикатни очиш еки илмий хакикатга эришиш хар кандай илмий билишнинг асосий вазифаси хисобланади.
*акикат уз мазмунига кура хамиша объективдир. Яъни унинг мавжудлиги айрим кишиларнинг хокиш-иродасига боглик эмасдир. Масалан, узбекистоннинг миллий мустакиллиги объектив хакикатдир. Айрим кишиларнинг бу мустакилликни тан олиш еки олмаслигидан катъи назар, бу хакикат уз мазмунини саклаб калаверади.
Гносеологияда табиий-илмий ва ижтимоий билишнинг узига хос хусусиятларини англаш мухим ахамиятга эгадир. Узок йиллар давомида табиатшунослик фанларига хос булган объективлик, холислик илмийликнинг мухим мезони деб хисоблаб келинди. Бирок XX аср урталарида фан-техника инкилоби инсоният олдида пайдо булган муаммолар табиатшунослик фанлари олдига кадриятли ендашув вазифасини куя бошлади.
А д а б и е т л а р
q. Каримов И.А. узбекистон XXI аср бусагасида` хавфсизликка тахдид, баркарорлик шартлари ва тараккиет кафолатлари. - Т, {узбекистон}, qoou.
w. Каримов И.А. Баркамол авлод - узбекистон тараккиетининг пойдевори. - Т, {узбекистон}, qoou.
e. Каримов И.А. Тарихий хотирасиз келажак йук. - Т., {узбекистон}, qooi.
r. Каримов И.А. Донишманд халкимизнинг мустахкам иродасига ишонаман. {ФIDOKOR} газетаси, w000 йил i июн.
t. Основы философии. - Т., узбекистон, qooi.
Download 56.5 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling