Проприорецептив сезгилар тана ва гавданинг фазодаги ҳолати тўғрисида сигналлар билан таъминлаб туради. Улар инсон ҳаракатииинг регуляторини ва афферент асосини ташкил қиладилар. Периферик рецепторлар мускулларда, пайларда ва бўгимларда жойлашган бўлиб, махсус таначаяари шаклига эгадирлар. Психология фанида шундай илмий далиллар мавжудки, мабодо инсон ахборотларнинг шахобчасидаи маҳрум бўлса, у ҳолда у уйқу ҳолатига шўнғийди. Немис файласуфи Христиан Вольф "Рационал психология" (1732 йил) ва "Эмпирик психология" (1734 йил) китобларида: онгнинг ички ҳолати, ақлий фикр юритишга қобилиятлилик табиий моддий асос замиридан келиб чиқиб, ташқи оламдан келиб тушадиган ахборотлар шахобчасига, яъни сезги каналига, ҳеч кандай боглиқ эмас деб |ушунтиришга ҳаракат қилди. Сезгиларга мана бундай ёндашиш назариётчиси "фанга рационализм" тушунчаси билан бирга кириб келди. X. Вольф ва унинг тарафдорлари психик жараёнлар (сезги, идрок, хотира ва бошқалар) мураккаб ижтимоий - тарихий тараққиёт маҳсули эмас, деган ғояни илгари сурдилар. Шунинг билан бирга "'Онг", "Ақл" тарихий эволюция натижаси эмас деб, инсон психикасига ўзгача ёндашиб, уни изоҳлаб бериш мушкул бўлган "бирламчи" хусусият эканлигини тушунтиришга интилдилар. 3. Сезгининг нейрофизиологик асослари. Инсондаги аниқ сезгиларнинг даражада тараққий этишига ижтимоий муҳит, жараён муҳим омил бўлиб хизмат қилган. Сезгининг ўсиши кўзғатувчиларнинг рецепторга таъсири натижасида юзага келади, яъни рецепторлар ривожланиши билан боғлиқ. Рецептор-бу қўзғаткич ёки қўзғатувчини қабул қилишга мўлжалланган нерв толаларидан ташкил топгандир. Инсон ўзининг тана аъзоларига таъсир этаётган ранг, иссиқлик ёки совуқлик таъсирини, ҳидларнинг ўзига хослигини ссзади ҳамда акс эттиради. Ана шу вазият натижасида анализаторларнинг периферик қисмларида жавоб реакция ҳосил бўлади Сезгилар акс эттиришнинг хусусияти ва рецепторлариинг жойлашишига қараб, инглиз психологи Ч. Шеррингтон уларни уч гуруҳга ажратади.
Do'stlaringiz bilan baham: |
