Bino va inshootlar qurilishida energiya va resurs tejamkorlik

205




toshga aylantirilgan sement) nam usuldagi texnologiya bo‘yicha olishda juda katta miqdordagi issiqlik chiqayotgan gazlar bilan birgalikda atrof-muhitga ketadi.
Hozirgi paytda qurilish sohasidagi ishlab chiqarishning deyarli barcha turlari uchun energiya tejamkor, issiqlikni foydalanishga tiklash qurilmalari ishlab chiqilgan. Qurilish tarmog‘i va uy-joy kommunal xo‘jaligi korxonalarining energiya samaradorlik darajasi va boshqa issiqlik o‘tkazmaydigan choralari qabul qilingan.
Jahon amaliyotida mamlakatning industrial rivojlanishi shuni ko‘rsatmoqdaki, energiya talabi faqat turar joy sektoriga jihozlami va materiallarni ishlatish hamda ishlab chiqarishning eng yangi texnologiyalarini joriy etish orqali hech bo‘lmaganda ikki martaga qisqartirilishi mumkin.
Qurilish sohasida energiyani samarasiz yo‘qolishini aniq- lanishining asosiy omillariga quyidagilar kiradi:

• 
  qurilish industriyasi va qurilish materiallari sanoatida ko‘proq mahsulot ishlab chiqarishga va energiya yig‘uvchi materiallarni (g‘isht, keramzitli beton va b.q.) ishlatishga yo‘naltirish;
  
• 
  binoning issiqlik o'tkazmaydigan darajasi past boigan to‘siq konstruksiyalami qoilash;
  
• 
  binoning muhandislik jihozlari va issiqlik ta’minoti texnik tizimlarining nomukammalligi;
  
• 
  hajmiy loyihalashni, konstruktiv qarorlami va shaharsozlik usullarini samarasiz ishlatish;
  
• 
  energiya ta’minoti tizimining noan’anaviy rivojlanishi yetarli darajada emasligi.
  

Energiya tejamkor ishlab chiqarishga o‘tish nafaqat iqtisodiy munosabatlami va texnologiyalami takomillashtirishni isloh qilish, balki barcha hayot ko‘rinishini o‘zgartirishni va yangicha fikrlashni rivojlantirishni talab etadi. Jahonda hozirgi ekologik holat hisobi bilan energiya va resurs tejamkor texnologiyalaming muqobili mavjud emasligini doim esda tutish lozim.


206

2. 
   Bino va inshootlarda energiya talabi va issiqlik ta’minotini saqlash
   

Arxitektura va qurilish amaliyotida bino va inshootlami issiqlik bilan ta’minlashga sarflanadigan issiqlik-energiya resurslarini iq- tisod qilish muammosiga juda katta e’tibor qaratilmoqda.
Ko‘pchilik iqtisodiy rivojlangan mamlakatlarda bino va insho- otlaming energiya samaradorligini oshirishga katta imkoniyat mav- jud. Bino va inshootlar uchun energiya resurslari xarajatlarining o‘sayotgan ta’riflari jiddiy iqtisodiy yuk bo‘lib yuzaga kelmoqda. Aynan shuning uchun ko‘pgina davlatlaming rivojlanish dasturida bino va inshootlarda energiya talabi va issiqlik ta’minotini saqlash muhim mavzu bo‘lib qoldi⁴².
Zamonaviy bino va inshootlar issiqlik samaradorligini oshirish bo‘yicha juda katta zahiralarga ega bo‘lmoqda.
0‘tgan zamonlarda bino va inshootlaming energiya talabi aniqlovchi ko‘rsatkich bo‘lmagan bo‘lib, loyiha sifatining ustun mezoni boigan. 0‘tgan vaqt oralig‘ida bino va inshootlarda ener- giyadan foydalanish samaradorligini o‘rganish o‘zgartirildi va kengaytirildi. 1990-yillar boshlanishiga qadar, energiya samarador bino va inshootlami qurilishi boshidan boshlanishida energiyani iqtisod qilish bo‘yicha tadbirlami o‘rganish asosiy qiziqishga ega bo‘lgan. 1990-yillaming o‘rtalarida esa mikroiqlim sifatini bir vaqt- ning o‘zida oshirishga yordam bergan energiya tejamkor qarorlarga muhimlik darajasi berilgan.
Qurilishda energiya samarador va ekologik toza texnologiya- laming turli konsepsiyalari asosida loyihalashtirilgan va qurilgan mikro tumanlar, hattoki arxitektura qurilish maydonlari hamda katta miqdorda bino va inshootlar paydo bo‘ldi. -Ushbu konsepsiyalar o‘zining nomlanishi belgilangan. Ulardan eng ko‘p taniqli bo‘lgani quyidagilar hisoblanadi: ₄

• 
  energiya samarador bino va inshootlar;
  
• 
  energiya talabi past bo‘lgan bino va inshootlar;