Bioinformatika fanidan tayyorlagan reja: Kirish Asosiy qism. I-bob Genetik xilma-xillik va shaxsni identifikatsiyalash

TAQDIMOTI
BIOTEXNOLOGIYA FAKULTETI
BIOLOGIYA YO’NALISHI
IV-BOSQICH K.BIO-EU-19 GURUH TALABASI
JAKBARALIYEV JAVOHIRNING
BIOINFORMATIKA FANIDAN
TAYYORLAGAN
REJA:
Kirish
Asosiy qism.
I-Bob Genetik xilma-xillik va shaxsni identifikatsiyalash.
1.1 Genetik xilma-xillik
1.2 Pro- va eukariot gen elementlarining asosiy tuzilishi
1.3 Satellit DNK. o’rta meyyorda takrorlanuvchi ketma-ketliklar
1.4.Bioinformatika sohasida genetikaning yutuqlar
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar
Genetik xilma-xillik va shaxsni identifikatsiyalash
Kirish
Genetika va genomika asoslari fanining predmeti va vazifalari. Irsiyat va o`zgaruvchanlik qonuniyatlarining ochilishi, fanning rivojlanish tarixi. Biologiya fanlari tizimida genetikaning o`rni. O`zbekistonda genetik tadqiqotlarning yo`lga qo`yilishi va zamonaviy genetikaning rivojlanishi. Genomika tushunchasi va uning tarixi. Rekombinant DNK texnologiyasi, genom revolyutsiyasi, genomika asoslari, genomni kartalashtirish, genomni sekvenslash (nukleotid ketma-ketligini aniqlash), genomni sharhlash (genlarni aniqlash). 2-mavzu. Gen, genom, genomlar xilma-xilligi va genetik tahlil. Gen va genom haqida tushuncha. DNK strukturasi va funktsiyasi.
Eukariot organizmlarning barcha hujayralaridagi genlarni ishini boshqarishda to‘qimalarning tipi, organizm rivojlanish bosqichiga, hujayra davri fazasiga bog‘liq tarzda muvofiqlashtiriladi. Ta’sirlilikni muvofiqlashtirishning murakkab vazifasi hujayra yadrosidagi genomni boshqarishning molekulyar mexanizmlari bilan bog‘liq. Eukariot genlarini ta’sirliligi ularning tashkil topishini va ishlashini turli bosqichlarida boshqarilishi mumkin.
Tashabbuskor kompleksning tarkibiga polimeraza rRNKsi va 40 dan ortiq oqsillarning transkripsiyaning initsiatsiyasini umumiy omillari kiradi. Boshqaruvchi maydonlar o‘z tarkibida ma’lum transkripsion omillarning bog‘lanish saytlarini tutadi. Ularni genlarning 5'−boshqarib turadigan maydonlarida uchrashi va joylashishi ularning ekspressiyalarini boshqarishni o‘ziga hos xususiyatlarini aks etadi. Eukariot genlarini 5'−boshqaruvchi maydonlarni xususiyati katta uzunlikka egaligi, bu esa prokariot boshqaruvchi 37 maydonlarning yuqori o‘lchamidan ancha katta.
Uzun takrorlanish (GAA) n barqaror tripleksli tuzilishni shakllantiradi, u takrorlanadigan yo‘llarning o‘zaro ta’siri natijasida yuzaga keladi (“yopishqoq” DNK”). YOpishqoq DNK ikkita katta yo‘l etarli darajada uzun va to‘g‘ri mo‘ljalda bo‘lganda shakllanadi. Ikkita purinli iplar R-R-Y tripleksda antiparallel boshqaruvchi maydonlarda takrorlanishlarning taqsimlanganligi bog‘lanishi, ularni promotorli maydonlarda taqsimlanishini umumiy ko‘rinishi boshqarish mexanizmlarini tushunish uchun katta ahamiyatga ega.
Genomning ba’zi bir maydonlari DNKning zichroq tasviriga ega, ba’zilari esa bo‘shroq, hujayraning ishlashida va organizmning rivojlanishida o‘ramning ko‘rinishi o‘zgaradi. Tashqi signallar ta’siri ostida nukleosomalar qayta joylashishi yoki tarqalib ketishi mumkin. DNKni gistonli oktamer bilan tajribada aniqlangan bog‘lanish saytlarini tahlili ketma-ketliklarning statistik tadqiqotlari uchun asos bo‘la oladi. Nukleosomalarning pozitsiyalanish saytlari ifoda xususiyatlariga ega. Nukleosomali saytlarni tanishning algoritmlarini yaratish mumkin.
Ba’zi ishlarda [Lobzin i CHechetkin, 2000; Chechetkin and Lobzin, 1998] bakteriofagning PHIX174 genomli ketma−ketligi uchun spektr ma’lumotlari keltirilgan. Bakteriofag genomida 3 davriylik borligi ko‘rsatilgan, deyarli barcha ketma-ketlik oqsillarni kodlaydi. Furening sonli ketma-ketlik uchun umumiy spektri individual spektrlarning yig‘indisi sifatida ifodalanadi.
Molekulyar biologiya fanining ilmiy-izlanishi aksariyat tarjriba-eksperiment asosida olib borilganligi uchun unda qo‘llaniladigan asosiy uslubiyot fizikaviy-kimyoviy o‘lchamlar asosida amalga oshadi. Mazkur sohada ko‘proq molekulyar tilga olinganligi sababli avvallambor fanda qabul qilingan molekulalarning o‘lchamlari(uzunligi, hajmlari, molekulyar massalari) haqida ayrim ma’lumotlarni eslatamiz. Atomlarning o‘lchami 10-10 metr(m) teng bo‘lib, bir millimetrning o‘n millionidan bir ulushga barobar, yoki 0.1 nanometr(nm) deb ham belgilanadi. Masalan S-S o‘rtasidagi kimyoviy bo‘g‘ning masofasi 1.54 A o ga teng. Biomolekulalardan qandlar yoki aminokislotalar o‘lchami yuqorida ko‘rsatgichdan bir necha barobar ortiq.
Bunday mRNK politsistronli mRNK deb nomlanadi. Operonlar – bu navbatdagi struktura genlar tartibi bo‘lib, DNKning operator deb nomlanuvchi ma’lum bir uchastkasida joylashgan. Misol qilib, eng yaxshi o‘rganilgan operon – ichak tayoqchasining operoni – las operonini olishimiz mumkin, las operoni 3 ta struktura genlari (Z, Y va A ) hamda regulyator uchastkadan tashkil topgan. DNK regulyator uchastkasi o‘z navbatida ikkita ketma-ketlik – promotor va operatordan tashkil topgan.
«Plazmida» deb 1952 yili Lederberg tomonidan nomlana boshladi. Plazmidalar moleklyar massasi 1,0x106 dan to 150x106 – 170x106 gacha bo‘ladi. Katta plazmidalar 100gacha genga ega. Bunday plazmidalar tez-tez bir hujayradan ikkinchi bir hujayraga o‘tib (kon’yugatsiya yo‘li bilan) genetik axborotni tashiydi. Kichkina plazmidalarda genlar soni 10 tagacha boradi, ular kon’yugatsiya jarayonida bir hujayradan boshqa bir hujayraga o‘tishga qodir emaslar. Genlar soni plazmidada doimiy emas. Transpozonlar – bular DNKning ma’lum bir uchastkasi bo‘lib, ular bir molekuladan boshqa bir molekulaga o‘tuvchi antibiotiklarga sezuvchan bo‘lmagan genlarni saqlaydi.

• E`TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT !!!