Biokimyo pmd
Download 4.12 Mb. Pdf ko'rish
|
Sobirova R.A biokimyo
|
Ca
+2 messenjer sistemasi Hujayra funksiyalarini ko‘pini boshqarishda asosiy orinni Ca +2 ionlari egallaydi. Hujayra ichidagi erkin Ca +2 konsentratsiyasini o‘zgarishi fermentlarni faollanishi yoki ingibirlanishi uchun signal bo‘lib, ular o‘z navbatida metabolizm, qisqaruvchi va sekretor faollikni, adgeziya va hujayra o‘sishini boshqaradi. Ca +2 manba’lari hujayra ichida yoki tashqarisida bo‘lishi mumkin. Neyrogormanal signallar Ca +2 konsentratsiyasini keskin oshiradi (10 -6 M gacha), tashqaridan plazmatik membrana orqali kirish (aniqrog‘i, potensialga va retseptorga bog‘liq kalsiy kanallari), shuningdek hujayra ichidagi manba’lardan ham mavjud. Kalsiy messenjer sistemasida gormonal signalni o‘tkazishni muhim mexanizmlaridan biri bo‘lib, hujayra reaksiyalarining vazifasi spetsifik Ca +2 kalmodulinga bog‘liq proteinkinaza faollash hisoblanadi. Bu fermentni boshqaruvchi subbirligi bo‘lib, Ca +2 -bog‘lovchi oqsil kalmodulin (molekulyar og‘irligi 17000) hisoblanadi. Hujayrada Ca +2 konsentratsiyasi oshganda kelayotgan axborotlarga javoban spetsifik proteinkinaza hujayra ichidagi ko‘pchilik fermentlarni nishonlarni fosforillanishini katalizlab, bu bilan ular faolligini boshqaradi. Ca +2 ionlari bilan faollanuvchi fosforilaza b kinazasi tarkibiga NO sintaza kabi subbirlik sifatida kalmodulin kiradi. Kalmodulin ko‘pchilik boshqa Ca +2 -bog‘lovchi oqsillarni tarkibiy qismi bo‘lib hisoblanadi. Kalsiy konsentratsiyasi ortganda Ca +2 ning kalmodulin bilan bog‘lanishi uni konformatsiyasini o‘zgarishi bilan boradi va bunday Ca +2 bilan bog‘langan shaklda kalmodulin hujayra ichidagi ko‘pchilik oqsillar faolligini modullaydi (shuning uchun shunday nomlangan). Hujayra ichi messenjerlar sistemasiga eukariot hujayralar membranasidagi fosfolipidlar hosilalari, xususan fosfatidilinozitolning fosforillangan shakllari kiradi. Bu hosilalar gormonlar ta’siriga javoban 328 (masalan: vazopressindan yoki tirotropindan) membrana bilan bog‘langan spetsifik fosfolipaza c ta’sirida ajralib chiqadi. Ketma-ket reaksiyalar natijasida 2 ta potensial messenjer diatsilglitserol va inozitol- 1,4,5-trifosfat hosil bo‘ladi. Bu ikkilamchi messenjerlarni biologik ta’siri turlicha bo‘ladi. Diatsilglitserol ta’siri, erkin Ca +2 ionlari kabi, membrana bilan bog‘langan Ca +2 ga bog‘liq proteinkinaza c fermenti orqali amalga oshadi. U hujayra ichidagi fermentlar fosforillanishini katalizlaydi. Natijada ularning faolligi o‘zgaradi. Inozitol-1,4,5-trifosfat endoplazmatik to‘rda spetsifik retseptor bilan bog‘lanadi va undan sitozolga Ca +2 ionlarini chiqishiga imkon beradi. Shunday qilib, ikkilamchi messenjerlar haqidagi keltirilgan ma’lumotlar shuni ko‘rsatadiki, gormonal ta’sir bog‘lovchilari sistemasini har biri ma’lum sinf proteinkinazalarga to‘g‘ri keladi, lekin bu sistemalar o‘rtasida bog‘lanish mavjudligini inkor qilib bo‘lmaydi. A turda proteinkinazalar sAMF boshqaradi, proteinkinaza G sGMF; Ca +2 -kalmodulinga bog‘liq proteinkinazalar hujayra ichidagi [Ca +2 ] nazoratida bo‘ladi. Proteinkinaza C esa diatsilglitserol hamda erkin Ca +2 va nordon fosfolipidlar bilan birgalikda boshqariladi. Biro‘n ikkilamchi messenjer miqdorini ortishi tegishli sinf proteinkinazalarni faollanishiga va keyinchalik ular oqsil substratlarini fosforillanishiga olib keladi. Natijada, hujayradagi ko‘pchilik ferment sistemalarni nafaqat faolligi, balki boshqaruvchi va katalitik xususiyatlari o‘zgaradi: ion kanallari, hujayra ichidagi struktur elementlar va genetik apparat. Ma’lumki, steroid gormonlarni ta’siri genetik apparat orqali genlar ekspressiyasini o‘zgartirishi orqali amalga oshadi. Gormon oqsil bilan qon orqali hujayraga kelgandan keyin plazmatik membrana orqali o‘tadi va keyin yadro membranasidan o‘tadi. Yadro ichidagi retseptor oqsil bilan bog‘lanadi. Steroid oqsil kompleksi DNK ni boshqariluvchi qismi, yani, gormonga sezgir elementlari bilan bog‘lanadi, tegishli struktur genlarni transkripsiyasi; oqsilni de novo sintezlanishini tezlatadi va gormonal signalga javoban hujayra metabolizmini o‘zgartiradi. Ikkita asosiy sinf gormonlar ta’siri molekulyar mexanizmlarini asosiy va farqlanuvchi xususiyatlari bo‘lib, peptid gormonlar ta’siri asosan hujayradagi oqsillar translyatsiyadan keyin modifikatsiyalash bo‘lsa, steroid gormonlar esa (shuni tireoid gormonlar, retinoidlar, vitamin D 3 gormonlar) genlar ekspressiyasini boshqaruvchilari sifatida ta’sir ko‘rsatadilar. Bunday xulosa absolyut bo‘lmay, ba’zi gormonlar uchun modifikatsiyalangan bo‘lishi mumkin. |
