Bioxilma- xillik tushunchasi va uni atrof-muhit muxofazasidagi o’rni

2.1. 2-rasm. Dorivor qoqio’tning guli



2.1. 3-rasm. Dorivor qoqio’t (Taraxacum officinale).

2.1. 4-rasm. Dorivor qoqio’tning generative davri.


Shuvoq - Artemisia turkumi turlarga boy O’zbekistonda keng tarqalgan. Yer
yuzida uning 500 dan ortiq turlari bor. Ular asosan Osiyo mamlakatlari hududlarida tarqalgan. Hayotiy shakliga ko’ra shuvoqlar ko’p yillik o’t, yarimbuta va ba‘zan bir yillik o’tlardan tashkil topgan. Barglari butun yoki turli darajada o’yilgan (qirqilgan), sertuk. Savatchalari mayda, ko’pincha ro’vaksimon to’pgul hosil qilib o’rnashgan. Barcha gullari naychasimon. Shuvoqlar asosan shamol orqali changlanadi. Mevasi kokilsiz mayda pista. Shuvoqlarning ayrim turlari cho’l va adirlarda katta-katta maydonlarni-shuvoqzorlarni tashkil qiladi.

2.1. 5-rasm. Asteroideae:
A-shuvoq (Artemisia absinthium); B-lattatikan (Cirsium arvense) D-dastarbosh (Tanacetum vulgare ); E-bo’ymadaron (Achilla millefolium); F-moychechak (Matricaria recutita); 1-umumiy ko’rinishi, 2- to’pgul va uning kesmasi, 3- naysimon gul, 4- changchi, 5- urug’chi, 6-meva, 7-soxta tilsimon gul.

Turkumning ko’pchilik turlari yem-xashak, dorivor va efir moyli o’simliklar hisoblanadi. O’zbekistonda shuvoqlarning 50 dan ortiq turlari o’sadi.

2.1. 6- rasm. Shuvoq (Artemisia absinthium)

2.1. 7-rasm. Shuvoqning guli va bargi


2.2. Murakkabguldoshlar oilasiga kiruvchi turkum va turlar.
Qoqio‘tdoshlar (Murakkabguldoshlar oilasi- (Asteraceae (Compositae))

• 
  Sutcho’pdoshlar oilachasi (Lactucoideae)
  
• 
  Sutcho‘p(Lactuca)
  
• 
  Tog‘saqich(scarzonira)
  
• 
  Takasoqol(Trogopogon)
  
• 
  Sachratqi(Cichorium)
  
• 
  Karrak(causina)
  
• 
  Bo‘tako‘z(Centaurea)
  

• 
  Qoqio‘tdoshlar oilachasi
  
• 
  Oqqaldirmoq(Tussilago)
  
• 
  Tirnoqgul(Calendula)
  
• 
  Qo‘qongul(Zinnia)
  
• 
  Kungaboqar(Hellianthus)
  
• 
  Kartoshkagul(Dahlia)
  
• 
  Dovudgul(Tagetes)
  
• 
  Bo‘yimodoron(Achillea)
  
• 
  Moychechak(Chamomilla)
  
• 
  Xrizantema(Dendranthema)
  
• 
  Andiz(Inula)
  
• 
  Qoqio‘t(Taraxacum)
  

Ermon - A. absinthium ko’p yillik, kumushsimon tuklar bilan qoplangan,
balandligi 100-150 sm, o’ziga xos hidli o’simlik. Barglari 3 karra patsimon
qirqilgan. Savatchalari ko’p, sharsimon, sariq rangli, gullari naychasimon,
chetlarida urug’chi, o’rtasida changchi gullari joylashgan. O’zbekistonda asosan
adir va tog’larning pastki qismlarida tarqalgan (2.2. 7-rasm).
O’simlikning yer ustki qismi tarkibida efir moyi (absintol), achchiq
glikozidlar, xamazulen, proxamazulenogen, artabsin, qahrabo, olma va askorbin
kislotalar, karotin, arabsin va boshqa laktonlar, artemizetin flavonoidi hamda
oshlovchi moddalar bo’ladi. To’pgulida (savatchalarda) ko’p xamazulen to’planadi.
Shuvoq o’simligining preparatlari ishtaha ochadigan va ovqat hazm qilishga
yordam beruvchi dori sifatida hamda jigar, o’t pufagi va gastrit kasalliklarida
ishlatiladi. O’simlikdan olingan xamazulen bronxial astma, revmatizm, ekzema
kasalliklari va rentgen nuri ta‘sirida kuygan yerlarni davolashda qo’llaniladi.