Birinchi jahon urushi borishi va yakuni Mundarija Kirish Asosiy qism I. Bob Yevropada urishning yetilib borishi

II Bob. Sharqiy va g‘arbiy frontda urushlarning borish jaroyoni
2.1 Sharqiy frontdagi to‘qnashuvlar va 1917 g‘arbiy frontdagi asosiy janglar
1917-yilgi Birinchi jahon urushining to‘rtinchi va so‘nggi yilida muhim voqealar sodir bo‘ldi. Shu jumladan inglizlar tomonidan kutilmagan tank hujumi uyushtirildi. Inglizlar Germaniyaning tashqi ishlar vaziri Artur Zimmermanning Meksikaga AQShga qarshi urush boshlashga chaqirgan telegrammasini ushlab, dekodlashdi. Amerikaning Texas, Arizona shtatlari va Nyu-Meksiko Meksika hukumatiga bunday yordam evaziga taklif qilinadi.⁹
Germaniya suvosti dengiz urushni davom ettirdi. Germaniya suvosti kemalari Britaniya kemalarini cho‘ktirishda davom etdi. U Antanta kemalaridan tashqari boshqa yo‘lovchi kemalarni ham dengiz ostiga g‘arq qildi. Keyingi oylarda dengizda million tonnaga yaqin yuk tashish yo‘qoladi. Lloyd Jorj Buyuk Britaniyaga mo‘ljallangan savdo kemalarini himoya qilish uchun qirollik floti konvoylariga himoyani kuchaytirishga buyruq beradi. 1917-yil 3 fevral kuni Amerika Qo‘shma Shtatlarilari Germaniya bilan diplomatik aloqalarni uzadi. Amerikaliklarning Gunard yo‘lovchi layneri Nyu-Yorkdan Liverpulga suzib ketayotganda Lakoniya, Irlandiya sohillari yaqinida Germaniyaning suvosti kemalari tomonidan cho‘ktirildi. Yuqorida tilga olingan Zimmermann Telegrammasi 24-fevral kuni inglizlar tomonidan AQSh hukumatiga topshirildi. Unda Germaniyaning Meksikaga qarshi Amerikaga qarshi ittifoq tuzish to‘g‘risidagi taklifi tafsilotlari keltirilgan edi. Yana shu oyda 11 ingliz qo‘shini Bag‘dodni egallab oldi. Martdagi Rossiya inqilobi natijasida imperator Nikolay II 15 mart kuni taxtdan voz kechdi. Prezident Vudro Vilson murojaat qilib, Vakillar Palatasidan Germaniyaga urush e'lon qilishni so‘raydi. 2-aprel kuni Amerika Qo‘shma Shtatlari aprel oyida Germaniyaga urush e'lon qildi. 9-aprel kuni g‘arbiy frontda fransuz generali Nivelle boshchiligida nemislarga qarshi hujum boshlanadi. Aprel oyida Kanada troronlari Vimni qo‘lga kiritdi. Kanada qo‘shinlari Vimi tizmasini egallab olishdi. Kanadaliklar katta harbiy ahamiyatga ega bo‘lgan yerlarni egallab olishadi va Germaniya armiyasiga katta talafot etkazishadi. 16-iyun Lenin Finlandiyadan Rossiyaga yetib keladi. Aprel oyidagi Nivelle va Chemin des Dames hujumlari fransuzlar uchun halokatli muvaffaqiyatsizliklar bilan yakunlandi. Qurbonlarning ko‘pligi va katta yo‘qotishlar fransuz armiyasida tartibsizlikni keltirib chiqardi. General Nivelle ishdan bo‘shatilib, karerasini yakunladi. 28-aprel AQSh Brigada generali Pershing Mey Nyu-Yorkdan Fransiyaga jo‘nab ketdi. Britaniyaliklar Belgiyadagi Messines tizmasi ostida taxminan 455 tonna portlovchi moddasi bo‘lgan 19 ta katta konni portlatdilar. Natijada paydo bo‘lgan portlashlarni London va Dublinda ham eshitish mumkin edi. 7-iyun kuni 10 000 dan ortiq nemis askarlari halok bo‘ldi va tog 'tizmasidagi ko‘plab istehkomlar, shuningdek, Messines shahrining o‘zi ham vayron bo‘ldi. AQSh qo‘shinlarning 1-diviziyasi askarlari, Fransiyaga 26-iyunda yetib keldilar. Gretsiya ittifoqchilar safida iyun oyida urushga kirishadi. Brigada generali Pershing Mey 1000 000 kishilik kuch jo‘natishni AQSH hukumatidan so‘raydi. 11-iyul uchinchi Ipr jangining asosiy hujumi (Passchendaele) boshlandi. Hujum natijasida Ittifoqchilar o‘ttiz ikki mingga yaqin yoqotishga uchradilar. 31-iyuldagi harakat tufayli Angliya va Kanadadagi qo‘shinlar Passchendaelga yetib kelishdi va shu bilan Uchinchi Ipr jangi tugadi.¹⁰
6-noyabr hujumining uch yarim oyi davomida Angliya va Imperiya kuchlari besh chaqirim yo‘l bosib, dahshatli yo‘qotishlarga duch kelishdi. Italiya va Avstriya-Vengriya o‘rtasidagi Alp tog‘lari hududidagi, o‘n ikkinchi va oxirgi Isonzo jangi Italiya armiyasi uchun muvaffaqiyatsizlik bilan tugaydi. Avstriya-Germaniya kuchlari (ular orasida yosh Ervin Rommel ham bor) Kaporettodan o‘tib ketdi. Italiyadagi yo‘qotishlarning umumiy miqdori urush boshlangandan beri 300 mingdan oshdi. Ikki tomondan kamida 60,000 kishi halik bo‘ldi. 7-noyabr Alpdagi qor ko‘chkisi tufayli ikkala tomondan ham mingdan oshiq askar halok bo‘ldi. Bolsheviklar Rossiya hukumatini ag‘darib, Lenin rahbarligida kommunistik hokimiyatni o‘rnatdilar. Kambrey jangi 20 inglizning kutilmagandagi ommaviy tank hujumi bilan boshlanadi. Bu birinchi marotaba o‘tib bo‘lmaydigan nemis Gindenburg liniyasi yakson qilindi. Amerika Qo‘shma Shtatlari 7-dekabr kuni Avstriya-Vengriyaga qarshi urush e'lon qildi. Inglizlar Quddusni turklardan tortib olishdi. Edmund Allenbi Muqaddas shaharni hurmat qilgani uchun shaharga piyoda kirib, nasroniy, musulmon va yahudiy dinlari tomonidan muqaddas sanalgan barcha joylarni himoya qilish uchun tezda qo‘riqchilarni yuboradi. 9-dekabr Edmund Allenbi Quddus shahriga kirgan bolsheviklar Rossiyasi va Germaniya bilan 22-muzokaralarni Brest-Litovskda (hozirgi Brest, Belorusiya) olib borishga qaror qildi.