Bitkoin. Kriptovalyuta

Ijobiy tomonlari.

• 
  Kodning ochiqligi. Ushbu xususiyat tufayli har kim virtual coinlarni mayning qilishi mumkin. Jarayonning murakkabligiga qaramay, ko’p odamlar hali ham shu tarzda yashashadi.
  
• 
  Anonimlik. Tranzaksiyalari osonlik bilan kuzatilishi mumkin bo’lgan klassik elektron pullardan farqli o’laroq, kriptovalyuta hamyonining egasi haqida ma’lumot olish ilojsiz. Faqat hamyon raqami va hisobdagi miqdor bo’yicha cheklangan ma’lumotlar mavjud.
  
• 
  Markazlashtirilmaganlik. Kriptovalyuta mustaqil pul birligidir. Hech kim uning masalasini tartibga solmaydi va hisobdagi mablag’larning harakatini hech kim nazorat qilmaydi. Aynan shu xususiyat tarmoqning ko’plab a’zolarini o’ziga jalb qiladi.
  
• 
  Cheklanganlik. Qoida tariqasida, kriptovalyuta cheklangan hajmda chiqariladi, bu esa emitentning haddan tashqari faolligi tufayli inflyatsiya xavfini yo’q qiladi.
  
• 
  Ishonchlilik. Virtual valyutani buzish, soxtalashtirish yoki boshqa shunga o’xshash manipulyatsiyalarni amalga oshirib bo’lmaydi – u ishonchli himoyalangan.
  

Salbiy tomonlari.

• 
  Kafolatning yo’qligi. Har bir foydalanuvchi o’z mablag’lari uchun shaxsan javobgardir. Bu yerda hech qanday tartibga solish mexanizmlari yo’q, shuning uchun o’g’irlik sodir bo’lgan taqdirda, hech narsani isbotlash va pulni qaytarish mumkin bo’lmaydi.
  
• 
  O’zgaruvchanlik Kriptovalyutani oldindan aytib bo’lmaydi, chunki u joriy talabga bog’liq bo’lib, u o’z navbatida qonunchilikdagi o’zgarishlar, joriy fikrlar va boshqa omillar fonida o’zgarishi mumkin. Shu sababli virtual pullar narxida tebranishlar mavjud.
  
• 
  Ta’qiqlash yoki cheklash xavfi. Hukumat tuzilmalari kriptovalyutalardan ehtiyot bo’lishadi. Ko’pgina mamlakatlar undan foydalanishga cheklovlar qo’ygan va qoidabuzarlar jarimaga tortilishi yoki hatto qamoqqa olinishi mumkin. Shu bilan birga, bir qator Yevropa davlatlari hali ham bunday pullardan foydalanish bo’yicha murosaga kelish yo’lida baxslashmoqdalar.
  
• 
  Yo’qolish xavfi. Elektron pulga kirish uchun “kalit” – bu maxsus parol. Agar uning egasi uni yo’qotib qo’ysa, hamyondagi kriptocoinlarga kirish imkoni bo’lmaydi.
  
• 
  Blok shakllanishining murakkabligi oshishi bilan virtual valyutani mayning qilish ham o’z ahamiyatini yo’qotadi. Uskunani sotib olish va elektr energiyasini to’lash xarajatlari shunchaki o’z-o’zini oqlamaydi. Aynan shuning uchun ham so’nggi yillarda o’z ixtiyorida zarur quvvatlarga ega bo’lgan maxsus kompaniyalar – bulutli mayning xizmatlariga talab paydo bo’ldi.
  

Bitcoin – birinchi kriptovalyutadir. “Kriptovalyuta” atamasi bitkoin – raqamli valyuta va to’lov tizimi haqida gapiradigan maqola nashr etilgandan so’ng foydalanishga kirdi.

Bitkoin – bu Satoshi Nakamotoning ixtirosi, ammo bu taxallus ortida qanday odam yoki odamlar guruhi turgani haligacha aniq emas. Nakamoto 2008-yil 31-oktyabrda markazlashmagan to’lov tizimi konsepsiyasini taqdim etdi. Uning asosiy tamoyillari – barcha ishtirokchilar uchun anonimlik, firibgarlikdan himoya qilinganlik va nazorat qiluvchi tashkilotlardan mustaqillikdan iborat edi.
Bitkoin tarmog’i o’zaro bog’langan tranzaksiyalar bloklaridan iborat. Har bir keyingi blok avvalgisi haqida ma’lumotni o’z ichiga oladi, shuning uchun siz ularni bitta zanjirga qurishingiz va ilgari amalga oshirilgan barcha operatsiyalar haqida ma’lumot olishingiz mumkin (lekin bitkoinlar egalari haqida emas).
Yangi bloklarni yaratish jarayoni mayning (konchilik, qazish) deb ataladi. Keyingi blok tarmoqda paydo bo’lishi uchun oldin u blok uchun kriptografik imzo yaratish kerak. Mukofot sifatida siz yangi bitcoin olasiz. Aytgancha, ularning emissiyasi cheksiz jarayon emas. Oldindan ma’lumki, jami 21 milliondan ortiq bitkoin yaratilishi mumkin emas. Dastlab, bloklarni yaratish nisbatan oson edi va bitta mayner ham buni qilishi mumkin edi. Vaqt o’tishi bilan murakkablik o’sib bordi, mayning qilish katta hisoblash quvvatini talab qila boshladi, shuning uchun maynerlar birgalikda pool larga qo’shila boshladilar va birgalikda yangi bitcoinlarni yarata boshladilar.
Oddiy so’zlar bilan aytganda, agar hamma narsa iloji boricha soddalashtirilsa, unda bitkoinlar hodisasini limonad qopqoqlari misolida tushuntirish mumkin. Aytaylik, inson bu qopqoqlarni soxtalashtira olmaydi, u do’konga borib barcha limonadlarni sotib oladi: u endi ishlab chiqarilmaydi. Qopqoqlar soni cheklangan va oldindan ma’lum, shuning uchun inson shunchaki aylanib yurib, oyoqlari ostini “titkilashi” – qarashi kerak bo’ladi va to’satdan u qopqoqni qo’lga kiritadi.
Har qanday cheklangan resurs singari, qopqoqlar ham talab ortishi bilan o’sib boruvchi ma’lum bir qiymatga ega. Birinchi qopqoqlarni topish oson, lekin qanchalik uzoq bo’lsa, shunchalik qiyin. Odamlar guruhlarga birlashishlari va keyingi qopqoqni topish uchun adolatli vaqt va kuch sarflashlari kerak. Ular o’z o’ljalarini har xil zarur narsalarga almashtiradilar va ko’pchilik hatto vaqt o’tishi bilan ularning tezligi yanada oshadi degan umidda zaxiralarni yopishadi.
Kriptovalyutalarni qaysidir ma’noda virtual olamning «kommunizmi» deyish mumkin. Bu kabi tizimning egasi va hatto tashqi yoki ichki boshqaruvchisi ham yo‘q. Tashqi tarafdan tizimning ichida sodir bo‘layotgan o‘tkazmalarga hech qanaqasiga ta’sir o‘tkazib bo‘lmaydi.
O‘tkazmalar uchun servisning egalariga hech qanday komissiya to‘lovi mavjud emas, chunki uning egasi yo‘q. Faqatgina maynerlarning xizmatiga to‘lanadi (ular yangi pul birliklarini topish bilan hamda o‘z kompyuterlari yordamida o‘tkazmalarning mo‘tadilligini saqlab turish bilan shug‘ullanadi), biroq u ham majburiy emas va faqatgina transaksiyalarning o‘tishini tezlashtirish uchun kerak.
Internet rivojlangani sayin odamlar «uzoqdan turib» pul to‘lashiga to‘g‘ri kela boshladi. Pulni qo‘ldan qo‘lga berishni esa umuman iloji yo‘q. Shuning uchun «o‘rtakash»larga, ya’ni elektron to‘lov tizimlari, bank yoki kurerga murojaat etish kerak.
Har qanday «o‘rtakash» bajarayotgan amaliyoti uchun haq olib qoladi, chunki tekinga ishlashni hech kim xohlamaydi. O‘tkazilayotgan pul qancha ko‘p bo‘lsa, soliqlardagi yo‘qotish ham shunchalik ko‘p. Axborot texnologiyalari rivojlangani sayin odamlar o‘ylanib qoldi: «qanday qilib xarajatlarni kamaytirish va FIKni (foydali ish koeffitsiyenti) 100 foizga oshirgan holda biznes yuritish mumkin?».
Takliflar juda ko‘p edi, lekin hammasi rad etildi, axir oldi-berdidagi soliqlarni olib tashlaganda ham, firibgarlardan qanday himoyalanish — pulni aynan siz o‘tkazganingiz yoki uni olganingizni qanday isbotlash mumkin?
Satoshi Nakamoto.
Buning yechimi 2009-yil Satoshi Nakamoto matematik hisob-kitoblar natijasida ishlaydigan, yangi to‘lov tizimini ommaga taqdim etganida topildi. To‘lovni amalga oshirishda ishlatiladigan pul birligi — bitkoinlar bo‘ldi. Ular maxsus hamyonlarda saqlanadi va ularni boshqa hamyonga tushirish hamda ishlatish mumkin.