Biznes boshqaruv asoslari

Mexnatning iqtisodiy o`lchov-birliklarini aniqlash 
Mexnat faoliyatli- Ishchilar mamlakat iqtisodiyotiga turli ko`rinishlarda o`z hissalarini qo`shadilar. 
Birinchidan ularning mexnat faoliyati kerakli maxsulot va xizmat turlarini yaratadi.Bundan tashqari, 
ularning ish haqlari turli xil narsalardan qoniqishni qoldirish uchun sarflanadi. 
Bandlik- Bu Ishchi kuchining a’zolari mingdan ortiq kasblarda faoliyat yuritishini anglatuvchi. Ular 
minglab maxsulotlar va xizmatlar ishlab chiqarishadi. Ishchi kuchi 16 yoshdan katta bo`lgan mexnat 
qilayotgan va ish izlayotganlardan tahkil topgan.Talabalar, nafaqaxo`rlar va boshqa mexnat qila 
olmaydigan yoki mexnat qilishni hohlamaydiganlar Ishchi kuchi sifatida qaralmaydi. 
Iqtisodiy statistic muammolardan biri bu Ishsizlik ko`rsatkichi. Ishsizlik ko`rsatkichi bu Ishchi 
kuchidagi ishlamaydigan odamlar qismi. Agar insonlar ishlashni xoxlab va ish izlab ammo ish topa 
olishmasa ularni “ishsizlar” deb hisoblashadi. 
Ishsizlik ko`rsatkichi yildan yilga mamlakatning turli xil sohalarda o`lchanadi. Ishsizlikning asosiy 
sababi turli xil ishchilar tomonidan maxsulot va xizmat turiga bo`lgan extiyoj kamyashinig 
kengayishdir. Misol uchun, Qanchalik kam inson avtobus orqali harakatlansa, avtobus kompaniyalari 
shunchalik kam avtobus ishchilariga muxtoj bo`lishadi. 
Samaradorlik- Iqtisodiy o`sishning asosiy manbalaridan biri bu har bir ishchining ishlab chiqarish 
qobiliyati (samaradorlik)ni rivojlantirishdir. Samaradorlik bu sarflangan xarajatga (ishchilarga 
o`xshab) bog`liq holda, ishlab chiqarilgan maxsulot miqdori. Kompaniyaning kapitali (texnika va 
texnologiya)ning rivojlanishida, har bir ishchining malakasini oshirish va boshqaruv qobiliyatlarining 
mavjudligi ishlab chiqarishda ko`proq natija erishishga olib keladi. 
Vaqt o`tishi bilan, mexnat samaradorligining ko`rsatkichi ko`tarilishi yoki pasayishi mumkin. 
Samaradorlikning oshishi o`z ichida yillarni tashkil etishi mumkin, rivojlanishning miqdori odatda 
kichikroq bo`ladi. Ba’zi vaqtlari samaradorlik pasayishi mumkin. Agar ish haqqining miqdori ishlab 
chiqarishning o`sish miqdoridan tezroq oshsa, maxsulotni ishlab chiqarish narxi va tan narxi oshadi. 
Ishchilarning ko`proq pul topishiga qaramasdan, narxlarning o`sishi sababli o`zlarining turmush tarzini 
yaxshilay olishmaydi. Shu sababli ishchilarning samaradorligini oshirish uchun ularni ruhlantirishga 
qaratilgan e’tibor juda kattadir. Shu yo`l orqali, ishchilar millatning yashash tarzini yaxshilash va 
o`zlarining shaxsiy hayotini rivojlantirishga hissa qo`shishadi. 
Ko`proq xizmat turlari va maxsulot ishlab chiqarish qobiliyati ish kunlaridagi ish soatlarining 
qisqarishiga imkon beradi. 1890-yillarda ishchining o`rtacha ish soati haftasiga 60 soat bo`lgan. 
Hozirda ko`pchilik zavod va shartnoma asosidagi ishlardagi ish soatlari 40 soatdan ham kamga 
qisqartirilgan. Shu bilan birga ba’zi odamlar haftasiga 40 soatdan ko`p ishlash jarayonida qolishni qaror 
qilishgan. Boshqa mamlakatlar sanoatida ham ishchilarning ish vaqti kamayib, ishlab chiqarish 
samarodorligi va ish haqqi boshqa vaqtdagiga nisbatan oshgan.Texnologiya va samarali ishlash usullari 
sababli vaqtning kamayishiga qaramasdan ishlab chiqarish salohiyati oshgan.