“Бизнес” таълим йуналиши талабалари учун


Download 1.54 Mb.
Pdf ko'rish
bet20/85
Sana05.11.2023
Hajmi1.54 Mb.
#1749849
1   ...   16   17   18   19   20   21   22   23   ...   85
Bog'liq
xalqaro biznes (1)

устунликга эга булиши мумкин. Об-хаво шароити кандай кишлок 
хужалик махсулотларини самарадорлик билан етиштириш мумкинлигини 
курсатиб беради. Масалан, Шри-Ланка бугдой ва сут махсулотларини 
импорт килади, чунки об-хаво уларни етиштиришга мос эмас, лекин унинг 
об-хаво шароити чой, каучук, кокос ёнгокларини етиштириш хисобидан 
куп фойда олишга имконият беради. АКШ бугдойни етиштиришга 
ажратилган ресурс хисобидан иссик хоналарда чой хам етиштириш 
мумкин эди, лекин унинг климати чой етиштиришга тугри келмайди. 
Шунинг учун АКШ учун бугдой етиштириш фодалирокдир. Лекин айнан 


28 
шу назарияга кура Шри-Ланка чой, АКШ эса бугдой махсулоти билан 
халкаро савдода катнашиб уз эхтиёжларини кондиришлари шарт. 
Узлаштирилган устунлик - бу юкори малака ва ривожланган 
технологиялар билан боглик. Хозирги кунда жахондаги махсулотлар 
айирабошлаш тайёр махсулот ва хизматлардан иборат булиб, уларнинг 
улуши кишлок хужалик махсулотлари ёки казилма бойликларга караганда 
анча юкори. Бу махсулотларни ишлаб чикаришни жойлаштириш асосан 
узлаштириш устунлиги билан богликдир. Ишлаб чикариш технологияси 
буйича устунликка эга мураккаб ва турли махсулотларни ишлаб чикариш 
кобилиятини таъминлайди. Масалан, Данияда кумуш конлари булмаса хам 
у кумуш махсулотларини бошкаларга нисбатан куп экспорт килади, чунки 
ишлаб чикариш технологияси юкори сифатли махсулот ишлаб чикаришга 
каратилган. Япония темир ва кумирни импорт килиб, улар асосида юкори 
сифатли пулат ишлаб чикариб, бошка мамлакатларга экспорт килади.
Энди ташки ва ички савдода мутлок устунлик идеясини икки давлат 
АКШ ва Шри-Ланка мисолида тушунтириб беришга харакат киламиз. 
Шри-Ланка ва АКШ бир хил микдордаги ресурсларга эга (ер, мехнат 
ресурси ва капитал) булиб, чой ва бугдойни ишлаб чикаришади. Шри-
Ланка 1 тонна чой ишлаб чикариш учун 4 бирлик ресурс ва 1 тонна бугдой 
ишлаб чикариш учун 10 бирлик ресурс сарф килади. АКШ эса 1 тонна чой 
ишлаб чикариш учун 20 бирлик ресурс ва 1 тонна бугдой ишлаб чикариш 
учун 5 бирлик ресурс сарфлайди. Демак, Шри-Ланка чой ишлаб 
чикаришга, АКШ эса бугдойга ихтисослашиши лозим. Уларда жами 100 
бирлик ресурс бор ва ресурсларини тенг ярмисини бу махсулотларни 
ишлаб чикаришга сарф киладилар деб фараз киламиз.
Икки давлат бир бири билан савдо килмаган холни курамиз. Бу холда 
давлатлар ресурслар ярмисини чой ва бугдой етиштиришга сарфлаганлари 
учун Шри-Ланка 12,5 тонна чой ва 5 тонна бугдой ишлаб чикаради (1-
расм, нукта А). АКШ 2,5 тонна чой ва 10 тонна бугдой ишлаб чикаради (1-
расм, нукта В). Хар бир давлатда факат 100 бирлик ресурс мавжуд 
булганлиги сабабли, хеч кайсиниси чойни микдорини камайтирмасдан 
бугдойни купайтира олмайдилар, ва аксинча. Улар орасида савдо 
булмаганда биргаликда15 тонна чой ва 15 тонна бугдой ишлаб чикарилди. 
Лекин хар бир давлат мутлок устунликга эга булган махсулот ишлаб 
чикарганда Шри-Ланка 25 тонна чой (100:4) ва АКШ 20 тонна бугдой 
(100:5) етиштирган буларди. Шундай килиб, бу давлатлар махсулот ишлаб 
чикариш буйича ихтисослаштирилса, иккала махсулот етиштириш 
микдори ортади. Натижада бу давлатлар уртасида савдо алокалари 
урнатилса, иккала давлат хам олдинги холатга караганда чой ва бугдой 
махсулотларини купайтиришлари мумкин. 


29 
С 
25
12,5
5
2,5
0
0 5 10 20
1-расм. Абсолют устунликда ишлаб чикариш имкониятлари 
Мутлок устунлик назарияси давлатларни ишлаб чикариш ихтисослиги 
буйича хар хиллигини хисобга олмайди. Бирок давлатнинг катта 
кичиклиги омилига асосланган назария канча микдорда ва кайси турдаги 
махсулот савдога йуналтирилган булиши мумкин деган саволга жавоб 
беришга ёрдам беради. Бу назарияга асосан катта майдонга эга булган 
давлатларнинг иклим шароитлари ва табий ресурслари хар хил булиб,
умуман олганда улар кичик давлатларга нисбатан узларининг иктисодий 
етарлилик кобилиятига эгадирлар. Масалан, Бразилия, Хитой, АКШ, 
Хиндистон, Россия каби катта давлатлар Ирок, Исландия, Нидерландияга 
нисбатан истеъмол махсулотларининг камрок кисмини импорт килиб
ишлаб чикарган махсулотларининг хам кам кисмини экспорт киладилар. 
Амалиётда давлатнинг катта кичиклиги тасдикланган булишига 
карамасдан истисно холлари хам мавжуд масалан, Албания катта булмаган 
давлат булиб, савдо чекламалари огир булганлиги сабабли совдо сотик 
обороти миллий даромадининг жуда оз кисмини ташкил этади.
Мутлок устунлик назарияси транспорт харажатларини хисобга 
олмайди. Транспорт харажатлари катта кичик давлатларга хар хил таъсир 
этади. Одатда савдода масофа мухум рол уйнайди, аникроги масофанинг 


30 
катта булиши транспорт харажатлари ортишига олиб келади. Шунинг учун 
майдони катта булган давлатларда бу курсаткич юкоридир. Жахон 
тажрибасига кура юк ташишда масофа 100 милдан ортик булиши керак 
эмас. АКШда барча бозор ва ишлаб чикариш кувватлари 100 мил 
орлигидаги масофада жойлашган. Масалан, Нидерландияда ишлаб 
чикариш кувватларининг деярли куп кисми давлат чегарасидан 100 мил 
масофа оралигида жойлашган. 
Давлат катталиги куп майдон талаб этадиган махсулотлар ишлаб 
чикариш ва катта микдорда ишлаб чикариш имкониятини беради. Бу эса уз 
навбатида харажатларни камайтиришга олиб келади.

Download 1.54 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   16   17   18   19   20   21   22   23   ...   85




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling