Biznes va tadbirkorlik faoliyatinig turlari va shakllari

Fond birjasi. Kapitalning ko'payishi, aktivlarning haqiqiy narxini aniqlashga qaratilgan qimmatbaho qog‘ozlar bozoriga fond birjasi deyiladi. Fond birjasining faoliyati talab va taklifni tezkor tartiblashtirishdan iboratdir. Fond birjalarida qimmatbaho qog‘ozlaming kopirovkasi o'tkaziladi. Bunga muvofiq birjaning kopirovka bo ‘limi mutaxassislari birja orqali o‘tayotgan barcha qimmatbaho qog‘ozlarning xarid kursi va sotuv kurslarini muntazam ravishda baholab boradilar. Joriy kurslar esa doimo chiroqli tabloda yozilib, maxsus byulletenda chop etiladi.
Hozirgi vaqtda O'zbekistonda ham fond birjalari o ‘z faoliyatini amalga oshirib kelmoqda. ≪Toshkent≫ respublika fond birjasi erkin sotuvga chiqarilgan aksiyalar savdosi bilan shug‘ullanuvchi yopiq aksiyadorlik jamiyati. 1994-yil aprelda ≪Toshkent≫ respublika Universal tovar-fond birjasi tarkibidagi fond bo‘limi asosida tashkil etildi. 1995-yilda ≪Toshkent≫ fond birjasi Yevropa-Osiyo fond birjalari federatsiyasi a ’zoligiga qabul qilindi.
4. Kosalting (maslahat) tadbirkorligi faoliyati turlariga bir sohada o ‘z mutaxassisligi bo‘yicha yo'l-yo‘riq ko ‘rsatuvchi kishiga maslahatchi deyiladi. Chet ellarda boshqaruv bo‘vicha pullik maslahat konsalting deb yuritiladi. Konsalting xizmatlari bir martali maslahat ham boTishi mumkin. Maslahat uslublarining uch
turi - ekspertli, jarayon va o ‘rgatuvchi maslahatlardan iborat.
1. Ekspertli maslahatchi diagnostika, qaror qabul qilish va ulami joriy etishni mustaqil ravishda amalga oshiradi. Mijoz esa bunday hollarda maslahatchiga kerakli axborot yetkazib berish zarur.
2. Jarayon maslahatida - loyihani ishlab chiqish bosqichlarida konsalting firma maslahatchilari mijoz bilan faol ish olib borib, yuzaga kelgan muammolami hamkorlikda tahlil qiladi va zarur takliflar beradi.
3. O‘rgatuvchi maslahatida — mutaxassislaming asosiy maqsadi g ‘oyalaming yuzaga kelishi, ycchimlar qabul qilish uchun asos tayyorlasbdir. Shu maqsadda mijozlar uchun ma’ruzalar o'qiladi, seminarlar o ‘tkaziladi, o ‘quv qollanmalari ishlab chiqiladi. Umuman, mijozlar zanir nazariy va amaiiy axborotlar bilan ta’minlanadi. Amalda esa yuqoridagi har bir maslahat turlari sof holda qo ‘llanilmaydi, ular kombinatsiyalashgan shaklda uchraydi.
Rivojlangan va rivojlanayotgan mamlakatlarda maslahatchilar fikrisiz iqtisodiyot va boshqaruvga oid jiddiy qarorlar qilinmaydi. O‘zbekistonda hozirgi vaqtda xususiy konsalting firmalar soni juda kam. Xususiy firmalardan tashqari maslahatli xizmatlami davlat, o ‘quv, axborot, ilmiy tekshirish muassasalari tijorat asosida bajaradi. Mamlakatimizda hozirgi iqtisodiy sharoitni yaxshi biiadigan, yuqori salohiyatga ega, yuqori inteilektual, bozor iqtisodiyoti mexanizmini tushunadigan malakali maslahatchilar soni yildan-yilga ko ‘payib bormoqda. Ular chet el konsaiting lirmalarinmg vakillari bilan hamkorlikda milliy iqtisodiyotni rivojlantirishda katta ish olib bormoqda.
Konsaiting xizmatlari turli xil bo'lishi mumkin. Yevropada menejment bo‘yicha 84 turdagi konsalting xizmatlari ko‘rsatilgan. Ular quyidagi 8 ta guruhga bo'linadi:
- umumiy boshqaruv,

• 
  ma’muriy boshqaruv,
  
• 
  moliyaviy boshqaruv,
  
• 
  xodimlar boshqaruvi,
  
• 
  marketing,
  
• 
  ishlab chiqarish,
  
• 
  axborot texnologiyasi,
  
• 
  maxsus xizmatlar.
  

Bozor iqtisodiyoti turli mulkchilik shakllariga, tadbirkorlik erkinligiga, shaxsiy manfaatning asosiy harakatlantiruvchi kuch ekanligiga, raqobatga, erkin baho tizimiga va iqtisodiyotga davlat aralashuvining cheklanganligiga asoslangan iqtisodiy tizimdir. Ushbu tamoyillardan biri bo’lgan tadbirkorlik iqtisodiy subyektlaming o ‘z faoliyatlarini tashkil etish va yuritish erkinligini ifodalaydi. Ular erkin bozorda iqqtisodiy jihatdan samaradorlikka erishishni ta ’minlaydigan qarorlar qabul qilish imkoniyatiga ega bo’ladi. Tadbirkorlik biznesning bir turi bo’lib, foyda olish maqsadidagi kapital va boshqa iqtisodiy resurslardan foydalanishga asoslangan tovar ishlab chiqarish va xizmat ko ‘rsatish faoliyatida sodir bo’ladigan iqtisodiy munosabatiami ifodalaydi. Bunda tadbirkor foyda olish maqsadida tovar ishlab chiqarish va xizmat ko‘rsatish uchun cheklangan resurslar, mavjud imkoniyatlardan samarali foydalanishga asoslanib faoliyat yuritadi.

Biznes quyidagilami o ‘z ichiga oladi: iste’molchi biznesi, tadbirkorlik, boylikdan boylik undirish biznesi va yaratuvchilik bilan bog’liq bolimagan kasb-korlik biznesi. Tadbirkorlik yaratuvchilik, ya ’ni tovar va xizmat ishlab chiqarish faoliyati bilan bog’liq bo’lgani uchun o‘zining yoki o‘zgalaming moddiy va pul mablagiarmi, ya’ni kapitalni amalda ishga soluvchi hisoblanadi. Iste’mol biznesida hamma fuqarolar, shu jumladan tadbirkorlar ham ishtirok etadilar. Bundan ko‘zlangan maqsad iste'molchi ehtiyojini bozor orqali qondirish hisoblanadi. Har bir iste’molchi kam xarajat qilib k o ‘proq naf keltiruvchi tovar va xizmatlami xarid qilishga, shu orqali o ‘z talab-ehtiyojini qondirishga intiladi. Buning uchun iste’molchilar sotuvchilar bilan o‘zaro raqobatga kirishadilar. Boylikdan boylik undirish biznesi kapital - mulkdor daromad olish faoliyatidir. Pul va qimmatli qog‘ozlar egalari o ‘z pullarini yoki qimmatbaho buyumlarini bankka qo‘yib yoki qimmatbaho qog‘ozlardan foiz yoki divident k o ‘rinishida daromad topadilar.
Mulk egalari esa o ‘z uy-joylarini, korxona, do'koniarini, yerlarini ijaraga berib, hech qanday yaratuvchik faoliyati bilan shug‘ullanmasdan daromad topadilar. Kasbkorlik biznesida kishilar o ‘z kasblari. mansablari orqali, ayniqsa tijorat sohasida foyda oladilar. Masalan, brokerlik, dillerlik, olib sotarlik, huquqiy iqtisodiy maslahatlar va h.k.
Tadbirkorlikdu biznesning Shakllari Iste’mol Tadbirkorli Bovlikdan boylik Kasbkorlik biznesi biznesi undirish biznesi biznesi Foydali Tovar va Mulkdan, Kasb tovar va xizmatlar kapitaldan foiz. Imkoniyatlaridan xizmatlar. ishlab renta. ijara haqi foydalanish xarid qilish chiqarish olish Biznesni rnulk shakllariga ko'ra quyidagilarga ajratish mumkin: davlat, xususiy va aralash. Biznes faoliyati har bir davlatning qonunlari orqali tartibga solinadi va rasmiylashtiriladi. Biznes qonunda man qilinmagan sohalarda va faoliyat turlarida amalga oshiriladi. Shunga ko‘ra biznes qonuniylik nuqtai-nazaridan oshkora, norasmiy, xufyona shakllarida namoyon bo’ladi.