Biznes va tadbirkorlikni qo’llab-quvvatlashning davlat va nodavlat shakllari

Gollandiya. Bu mamlakatda kichik va o’rta tadbirkorlikni qo’llab-quvvatlash uchun ko’pgina tashkilotlar mavjud:
- Kichik va o’rta tadbirkorlik uchun golland kengashi;
- Kichik va o’rta tadbirkorlik masalalari bo’yicha tadqiqotlar va konsalting;
- Kichik va o’rta tadbirkorlik uchun siyosatning qirollik federasiyasi;
- ijtimoiy biznes tashkilotlari tarmoq xususiyatlari bo’yicha ish beruvchilar va xodimlarning hamkorligini ta’minlaydilar;
- savdo palatasi konsalting xizmatlari ko’rsatadi;
- Kichik va o’rta tadbirkorlik instituti ishchi-xizmatchilarni o’qitish, maslahat berish bilan shug’ullanadi;
- o’qish vaqtida shaxsiy korxonalarini ochgan talabalarga yordam ko’rsatish uchun “Mini-korxonalar fondi” tashkil qilingan;
- ikkita Oliy o’quv yurti Kichik va o’rta tadbirkorlik uchun mutaxassislarni tayyorlaydi;
- kechqurunlari qatnash mumkin bo’lgan ko’pgina turli xil kurslar ishlaydi. Bularda ishni endi boshlovchilar shaxsiy ishni ochish, biznes-rejalar tuzish, maslahatlar va axborotlar olish maqsadida o’qishlari mumkin.
Fransiya. Tadbirkorlikni qo’llab-quvvatlashning asosiy maqsadi – bandlikning ko’payishi va raqobatbardoshlikning o’sishi­dir. Buning uchun quyidagilar qilinadi: to’g’ridan-to’g’ri yordam, axborotlarga kirish, ma’muriy to’siqlarni kamaytirish, soliqlarni kamaytirish va boshqalar. Fransiyada kichik va o’rta tadbirkorlikni qo’llab-quvvatlash bo’yicha har xil tashkilotlar tashkil qilingan:
- Kichik va o’rta tadbirkorlik konfederasiyasi;
- savdo palatasi;
- hunarmandlik ishlari bo’yicha palata;
- qishloq xo’jaligi palatasi;
- investision xavf-xatarni sug’urtalashning fransuz jamiyati;
- biznesni tashkil qilish markazi va boshqalar.
YUqorida ko’rsatib o’tilgan mamlakatlarda qo’llaniladigan kichik biznesni qo’llab-quvvatlash mexanizmlari faqat umumiy ko’rinishda bayon qilingan. Kichik biznes va xususiy tadbir­kor­likka xorijiy mamlakatlarda ko’rsatiladigan yordamning ayrim yo’nalishlarini aniqroq o’rganish va O’zbekiston iqtisodiyoti sharoitlarida ulardan foydalanish imkoniyatlarini belgilash kichik biznesni rivojlantirish uchun shubhasiz foyda keltirgan bo’lar edi.
2.O’zbekistonda kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni davlat tomonidan qo’llab-quvvatlash mexanizmi

O’zbekistonda kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning rivojlanishini davlat tomonidan qo’llab-quvvatlash va tartibga solish jahon amaliyotidan kelib chiqib va respublikamizga xos xususiyatlarni hisobga olgan holda amalga oshiriladi. Respub­li­kamizda kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlanishi davlat tomonidan bevosita, bilvosita va tashqi iqtisodiy dastaklar asosida tartibga solinadi. Bunda bevosita ta’sir qilish usullariga qonun va boshqa huquqiy-me’yoriy hujjatlar qabul qilish asosida ularning faoliyat yuritishi qoidalarini yaratish kiradi.

Davlat tomonidan kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni bilvosita ta’sir qilish usullariga iqtisodiy dastaklar hamda davlat imtiyozlari orqali ta’sir ko’rsatish kiradi. Iqtisodiy vosita, dastaklar orqali tartibga solish o’z ichiga soliq tizimi , dav­lat byudjeti, pul-kredit tizimlari hamda narx orqali tar­tibga solishni oladi. Davlat imtiyozlariga qisman yoki to’liq soliq­dan ozod qilish, subsiyadiyalar berish, kredit va bojxona im­tiyozlari va boshqa imtiyozlar kiradi. Tashqi iqtisodiy usul­lar­ga tadbirkorlarga qo’shma korxonalar tuzish, o’z mahsulot­larini eksport qilishga ko’maklashish va boshqalar kiradi.
Davlatning kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning rivojlanishini tartibga solish va qo’llab-quvvatlashdan ko’z­lagan maqsadi iqtisodiyotning mutanosib, barqaror rivoj­la­ni­shini, aholining ish bilan bandligini ta’minlash asosida turmush darajasi va sifatini oshirishga yo’naltirilgandir. Davlatning bu boradagi asosiy vazifalari quyidagi rasmda ko’rsatilgan (2.2.1-rasm).
Davlat tomonidan sog’lom raqobat muhitining, tadbir­kor­lik faoliyatini amalga oshirish uchun qulay ishbilarmonlik muhitini va keng erkinliklar yaratilishi, tadbirkorlar faoliya­ti­ga davlat boshqaruvi va nazorat organlarining ortiqcha, noo’rin aralashuvini qisqartirish, ortiqcha ma’muriy-byuro­kra­tik to’siqlarning bartaraf etilishi muhim ahamiyat kasb etadi.





2.2.1-rasm. Davlatning biznes va tadbirkorlikni tartibga solish va qo’llab-quvvatlashdagi vazifalari (roli).

O’zbekistonda davlat tomonidan kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni qo’llab-quvvatlash tizimi yaratilgan bo’lib, u o’z ichiga quyidagilarni oladi:

• 
  KBXT sub’ektlarini ro’yxatga olish va tugatish tizimi;
  
• 
  Soliq imtiyozlari tizimi;
  
• 
  Imtiyozli kreditlash tizimi;
  
• 
  Bojxona imtiyozlari;
  
• 
  Davlat xarid tizimi;
  
• 
  Kadrlarni tayyorlash, qayta tayyorlash va malakasini oshirish tizimi;
  
• 
  KBXT faoliyati zrkinliklari va kafolatlarini xuquqiy himoyalash tizimi;
  
• 
  Sug’urtalash tizim;
  
• 
  Xorijiy investisiya jalb etish tizimi;
  
• 
  Axborot bilan ta’minlash, konsultativ-huquqiy ko’mak berish tizimi;
  
• 
  Moddiy - texnika, xom-ashyo va xizmatlar ta’minoti tizimi;
  
• 
  Tashqi iqtisodiy faoliyatni rag’batlantirish tizimi.
  

Davlat boshqaruvi organlarining tadbirkorlik faoliya­tini qo’llab-quvvatlash sohasidagi vakolatlari qonunchilikda belgilangan. Davlat boshqaruvi organlari tadbirkorlikni qo’llab-quvvatlash maqsadida o’z vakolatlari doirasida:
a) tad­bir­korlikni rivojlantirish davlat dasturlarini ishlab chiqadi va amalga oshiradi;
b) tadbirkorlik faoliyati erkinligining kafolatlari to’g’risidagi qonun hujjatlariga rioya etilishi va tadbirkorlik faoliyatining rivojlantirilishi ustidan moni­toringni amalga oshiradi, mavjud muammolarni o’rganadi hamda tadbirkorlikning huquqiy kafolatlarini mustahkam­lashga qaratilgan me’yoriy-huquqiy hujjatlarni takomillashtirish yuzasidan takliflar kiritadi;
v) tadbirkorlik faoliyati sub’ekt­larining huquqlari va qonuniy manfaatlari himoya qilinishini ta’minlaydi;
g) tadbirkorlik faoliyati sub’ekt­lariga moliyaviy, moddiy-texnik va axborot resurslaridan foydalanishda ko’maklashadi;
d) tadbirkorlik faoliyati sub’ekt­lariga o’z tovarlarini (ishlarini, xizmatlarini) tashqi va ichki bozorlarda realizasiya qilishda, shu jumladan, tadbirkorlik faoliyati sub’ektlarini davlat xaridlarini amalga oshirish jarayoniga faol jalb etish hamda ularning mahsulotini o’tkazish bo’yicha ixtisoslashtirilgan tashkilotlar tashkil etish yo’li bilan ko’maklashadi;
e) tadbirkorlik faoliyati sub’ektlari o’rtasida axborot va tushuntirish ishlarini, konsalting, lizing, sug’urta va boshqa xizmatlar tizimi rivojlantirilishini tashkil etadi;
yo) kadrlarni tayyorlash, qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirishda tadbirkorlik faoliyati sub’ekt­lariga ko’maklashadi.
Davlat boshqaruvi organlari qonun hujjatlariga muvofiq tadbirkorlik faoliyatini qo’llab-quvvatlash sohasida boshqa vakolatlarni ham amalga oshirishi mumkin.
Mahalliy davlat hokimiyati organlarining tadbirkorlik faoliyatini qo’llab-quvvatlash sohasidagi vakolatlari.
Mahalliy davlat hokimiyati organlari o’z vakolatlari doirasida:
a) tadbirkorlikni rivojlantirish hududiy dastur­la­rini ishlab chiqadi va amalga oshiradi;
b) tadbirkorlik sub’ektlari faoliyatini himoya qilishning qo’shimcha kafolat­lari va choralarini belgilaydi;
v) qonun hujjatlariga muvofiq mahalliy soliqlar bo’yicha imtiyozlar belgilaydi.
Mahalliy davlat hokimiyati organlari qonun hujjatlariga muvofiq tad­birkorlik faoliyatini qo’llab-quvvatlash sohasida boshqa vako­lat­larni ham amalga oshirishi mumkin.
Tadbirkorlikni rivoj­lan­tirishning davlat tomonidan rag’batlantirilishi.
Tadbir­kor­lik faoliyatini davlat tomonidan rag’batlantirish:
a) tad­bir­korlik sohasiga investisiyalarni (shu jumladan, chet el inves­tisiyalarini), zamonaviy texnologiyalar va uskunalarni jalb etish, shuningdek, bozor infratuzilmasi institutlarini rivojlantirish uchun sharoitlar yaratish;
b) eksport-import opera­siyalari, xalqaro ko’rgazmalar va yarmarkalarda, tashqi iqtisodiy faoliyat sohasidagi dasturlar va loyihalarni amalga oshirishda tadbirkorlik faoliyati sub’ektlarining ishtirokini kengaytirish chora-tadbirlarini ko’rish;
v) tadbirkorlik faoliyati sub’ektlarini ularning samarali faoliyat ko’rsatishi uchun zarur bo’lgan huquqiy, iqtisodiy, statistik, ishlab chiqarish-texnologik, ilmiy-texnik va boshqa axborot bilan ta’minlash;
g) soliqlar, boshqa majburiy to’lovlar va tariflar bo’yicha imtiyozlar hamda preferensiyalar belgilash orqali amalga oshiriladi.
Tadbirkorlik faoliyatini davlat tomonidan rag’batlantirish qonun hujjatlariga muvofiq boshqa yo’llar bilan ham amalga oshirilishi mumkin.