Biznesda buxgalteriya hisobi o’quv qo’llanma ii-qism Toshkent – ​​2022 yil biznesda buxgalteriya hisobi

10-BOB. FIRIBGARLIKNI ANIQISH VA OLDINI OLISH

1. FIRIBGARLIK NIMA?

Firibgarlikni keng ma'noda "aldash yo'li bilan mahrum qilish" deb ta'riflash mumkin. Ish faoliyatida firibgarlik "faktning yolg'onligini bilgan holda yoki uning haqiqatiga ishonmasdan, yoki uning haqiqat yoki yolg'on bo'lishidan qat'i nazar, ehtiyotsizlik bilan qilingan noto'g'ri hatti harakatdir" deb ta'riflash mumkin.

Korporativ tizimda firibgarlikni ikkita asosiy toifaga bo'lish mumkin.

Turkum	Izoh
Biznesdan naqd pul yoki aktivlarni olib tashlash	Buning eng yaqqol misoli - naqd pul yoki boshqa aktivlarning to'g'ridan-to'g'ri o'g'irlanishi. Biroq, firibgarlikning bu shakli, shuningdek, da'volarni oshirib yuborish kabi choralarni o'z ichiga oladi. (1.1-band)
Korxonaning moliyaviy holatini qasddan noto'g'ri ko'rsatish	Bu kompaniyaning buxgalteriya hisobini yuritmaslik yoki noto'g'ri yozishni o'z ichiga oladi. (1.2-band)

1. 
   Biznesdan mablag'lar yoki aktivlarni olib tashlash
   

Firibgarlikning keng tarqalgan turlariga ish haqi bo'yicha firibgarlik, boshqa tomonlar bilan til biriktirish va aktivlarni o'g'irlash kiradi. Firibgarlikning murakkabroq ko'rinishlari katta miqdordagi pul mablag’larini yo'naltirish, shuningdek, o'g'irlikni yashirish uchun bank hisob-kitoblari va kassa kitoblarini manipulyatsiya qilish kiradi.

1.1.1 Naqd pul o'g'irlash
Naqd pul aylanmasi operasiyalarini amalga oshiruvchi xodimlar uni o'g'irlash vasvasasiga tushishi mumkin. Masalan - mayda pullarni o'g'irlash. Muntazam ravishda qabul qilingan kichik miqdordagi mablag’lar osongina e'tibordan chetda qolishi mumkin.


1.1.2 Inventarlarni o'g'irlash
Xuddi shunday, xodimlar inventarni o'g'irlashlari mumkin. Eng oddiy misol, xodimlar kattaroq narsalarni olishlari mumkin bo'lsa-da, ofis jihozlarini olib ketishadi. Ushbu misollar firibgarlikning oddiy turlari bo'lib, ular ahamiyatsizligi tufayli e'tiborga olinmaydi. Umuman olganda, bunday firibgarlik faoliyat natijalarga yoki uzoq muddatli ishlashga sezilarli ta'sir ko'rsatmasligi mumkin.


1.1.3 Ish haqi bo'yicha firibgarlik
Ish haqi bo'limidagi yoki undan tashqaridagi xodimlar ish haqi bo'yicha firibgarlik qilishlari mumkin.
(a) Bo'limdan tashqarida bo'lgan xodimlar o'zlarining vaqt jadvallarini soxtalashtirishlari mumkin, masalan, ular haqiqatda ishlamagan qo'shimcha ish soatlarini talab qilish orqali.
(b) Ish haqini hisoblash bo’limi a'zolari yuqori ish haqi stavkasini qo'llash yoki ushbu stavka qo'llaniladigan soatlarni o'zgartirish orqali tanlangan ish haqini ataylab noto'g'ri hisoblashlari mumkin.
(c) Shu bilan bir qatorda, ish haqi fondiga mavjud bo’lmagan xodim qo'shilishi mumkin. Firibgar soxta nom bilan bank hisob raqamini ochib, o‘zi qo‘shimcha pul yig‘adi. Bu ko'p sonli xodimlarga ega bo'lgan yirik tashkilotda eng maqbul jarayondir, bunda rahbariyat har bir xodimni shaxsan tanimaydi.


1.1.4 Yuklarni tushirish va yuklash
Bu kitob savdosini amalga oshirishda eng mashhur firibgarliklardan biridir. Asosan, yuklash va tushirish - bu naqd pul tushumlari yoki kassa cheklarini o'g'irlash. Xuddi shu mijozdan olingan keyingi tushumlarni to'lanmagan qarzga moslashtirish o'g'irlikni yashiradi.


1.1.5 Soxta mijozlar
Bu inventarni o'g'irlashning yanada murakkab usuli. Qalbaki buyurtmalar soxtalashtiriladi, tovarlar kreditga yuboriladi. Keyin "xaridor" buyum uchun pul to'lamaydi va xarajat umidsiz qarz sifatida hisobdan chiqariladi. Ushbu turdagi firibgarlikning ishlashi uchun xodim tovarlarga buyurtmalar qabul qilish uchun javobgar bo'lishi kerak, shuningdek, kredit uchun yangi mijozni tasdiqlash vakolatiga ega bo'lishi kerak.


1.1.6 Mijozlar bilan til biriktirish
Xodimlar mijozlar bilan til biriktirib, jo'natilgan tovarlarning narxi, sifati yoki miqdorini o'zgartirish orqali soxtalashtiradi yoki aldaydi.
(a) Masalan, savdo menejeri tejashni kamaytirish evaziga mijozdan olinadigan narxni kamaytirishi mumkin. Shu bilan bir qatorda, xodim qarzni hisobdan chiqarishi yoki moliyaviy mukofot evaziga kredit yozuvini berishi mumkin.
(b) Boshqa til biriktirish harakati xodimning schyot-fakturalarni yashirishi yoki schyot-fakturalarda jo‘natilgan tovarlar miqdorini kamaytirib ko‘rsatishi bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin. Shunga qaramay, mijoz xodimni buning uchun moddiy rag'batlantirishi mumkin.


1.1.7 Tovar yoki xizmatlarni qalbaki yetkazib berish
Bu, odatda, hech qachon yetkazib berilmagan tovarlar yoki xizmatlar uchun firmaga noto'g'ri hisob-kitob qilish jarayonini o'z ichiga oladi. Masalan, konsalting xizmatlarini ko'rsatish. Ishonchni oshirish uchun ko'p hollarda ishtirok etgan shaxs o'z xizmatlari uchun xisob raqam va xizmat ko’rsatadigan shaxsiy kompaniya yaratadi. Ushbu turdagi firibgarlikni isbotlash juda qiyin.
1.1.8 Qabul qilinmagan tovarlar uchun to'lov
Xodimlar etkazib berilganidan ko'ra ko'proq tovarlar uchun, hisob-kitob qiladigan sotuvchilar bilan til biriktirishi mumkin. Kompaniya tomonidan amalga oshirilgan qo'shimcha to'lovlar ikki tomon o'rtasida taqsimlanadi.


1.1.9 Byudjet ijrosi / samaradorlik maqsadlarini qondirish
Boshqaruv tarkibi byudjetlashtirish va maqsadlarni belgilash rejalashtirishning muhim qismi va muvaffaqiyatning muhim tarkibiy qismi ekanligiga rozi bo'lishadi. Biroq, bunday maqsadlar firibgarlikni yashirishi mumkin. Ba'zi hollarda, maqsadlarga erishilgandan so'ng natijalar shubha ostiga olinmasligini bilgan holda, xodimlar va yoki rahbariyat maqsaddan oshib ketadigan foydani olishadi.


1.1.10 Bank hisob-kitoblari va kassa kitoblarini manipulyatsiya qilish
Ko'pincha oddiy usullar eng katta firibgarliklarni yashirishi mumkin. Yuklash va tushirish texnikasida o'g'irlikni yashirish qanchalik sodda ekanligini avvalroq ko'rdik. Xuddi shunday, boshqa oddiy choralar, masalan, jarayonni noto'g'ri tavsiflash va bog’liqlikni amalga oshirishda ketma-ket debet va kreditlardan foydalanish, ko'pincha firibgarlik harakatlarining aniqlanmasligini ta'minlaydi.


1.1.11 Pensiya jamg'armalari yoki boshqa aktivlardan noto'g'ri foydalanish
Ushbu turdagi firibgarlik o'tmishda keng tarqalgan. Kompaniyalar pensiya jamg'armasiga soxta xujjatlarni tayyorlash va kredit uchun garov sifatida foydalanish uchun aktivlarni o'zlashtirishlari mumkin. Shu bilan bir qatorda, kompaniyaning aktivlari fondlarga sezilarli darajada oshirilgan qiymatda o'tkazilishi mumkin.


1.1.12 Xodimlarga aktivlarni sotish
Xodim shaxsiy foydalanish uchun kompaniya aktivini (masalan, avtomobil) sotib olishni taklifl qilishi mumkin. Bunday holatda, xodimning bozor qiymatidan kamroq haq to'lashi uchun aktivning balans qiymatini manipulyatsiya qilish mumkin bo'lishi mumkin. Bunga tegishli aktivni qayta baholash orqali erishish mumkin.


1.2 Korxonaning moliyaviy holatini qasddan noto'g'ri ko'rsatish
Bu yerda foydani ortiqcha baholash taxmin qilinadigan misollarni ko'rib chiqish mumkin. Yoki xodimlarning daromadlarini ataylab kamaytirib ko'rsatish usullariga misol sifatida keltirish mumkin.


1.2.1 Tovar-moddiy zaxiralarni ortiqcha baholash
Inventarizatsiya natijasida sof aktivlarni sun'iy ravishda oshirib ko’rsatish boshqaruv uchun ayniqsa juda qulay jarayondir. Tovar-moddiy zaxiralarni buxgalteriya hisobi uchun noto'g'ri baholashning bir qancha sabablari bor.
(a) Inventarizatsiya yozuvlari, xususan, inventarizatsiya hisob-kitoblarida ataylab noto'g'ri hisobot berish orqali manipulyatsiya qilinishi mumkin.
(b) Mijozlarga yetkazib berish xujjatlardan chiqarib tashlanishi mumkin.
(c) Yetkazib beruvchilarga qaytarib berishni ro'yxatdan o'tkazmaslik.
(d) eskirgan tovar-moddiy zaxiralarni hisobdan chiqarish mumkin emas, lekin moliyaviy holat to‘g‘risidagi hisobotda tannarx bo‘yicha hisobga olinishi kerak.
1.2.2 Noto'g'ri qarz siyosatini qo'llash mumkin emas
Muddati o'tgan, aniq to'lanmaydigan debitorlik qarzlari hisobdan chiqarilishi kerak. Biroq, ushbu siyosatni qo'llamaslik orqali boshqaruvda daromadlar va sof aktivlarga salbiy ta'sirlardan qochishi mumkin.


1.2.3 Xayoliy savdo operatsiyalari
Ular hisob yozuvlari orqali turlicha yo'naltirilishi mumkin.