Biznesda buxgalteriya hisobi o’quv qo’llanma ii-qism Toshkent – ​​2022 yil biznesda buxgalteriya hisobi

2.2 Firibgarlik xavfini baholash



Yuqori firibgarlik xavfi belgilariga yaxlitlikning yo'qligi, ortiqcha bosim, zaif nazorat, noodatiy operatsiyalar va auditorlik dalillarining yo'qligi kiradi.

Firibgarlikning oldini olish va aniqlash uchun ichki nazoratni o'rnatmoqchi bo'lgan har qanday boshqaruv guruhi uchun boshlang'ich nuqta firmaning firibgarlik xavfi darajasiga ega ekanligini baholash bo'lishi kerak. Eng yaxshi yondashuv tashqi va ichki omillar firibgarlik xavfini qay darajada namoyon etishini alohida ko'rib chiqishdir.

2.2.1 Tashqi omillar





SAVOL
Xavf omillari
Kompaniya duch keladigan xavf darajasiga ta'sir qilishi mumkin bo'lgan ba’zi bir tashqi omillarning misollarini o'ylab ko'ring.
JAVOB
• Texnologik ishlanmalar
• Raqobatning kuchayishi
• Yangi qonunlar yoki qoidalar
• Mijozlarning ehtiyojlarini o'zgartirish
• Iqtisodiy yoki siyosiy o'zgarishlar
2.2.2 Ichki omillar
Keyingi qadam kompaniya darajasida bir xil mantiqni qo'llashdir. Firmaning o'ziga xos umumiy va xususiy risklariga e'tibor qarating.
Kompaniyaning xavflilik darajasini oshirishi mumkin bo'lgan holatlardan ehtiyot bo'ling.
• O'zgartirilgan operatsion muhit
• Tez o'sish
• Yangi xodimlar
• Yangi texnologiyalar
• Yangi yoki yangilangan boshqaruv axborot tizimlari
• Yangi mahsulotlar
• Yangi operatsiyalar
• Korporativ qayta qurish
Potentsial firibgarlikni ko'rsatishi mumkin bo'lgan muammolar sifatida bir qator omillar qayta-qayta paydo bo'ladi. Agar tashqi va ichki xavflarni baholashda ushbu omillardan birortasi topilsa, ularni hisobga olish kerak.


2.2.3 Biznes risklari

Bir qator omillar firibgarlik holatlarining ko'rsatkichi sifatida tez-tez paydo bo'ladi; ularni biznes risklari va xodimlar risklariga bo'lish mumkin.

Favqulodda vaziyatlarni boshqarish guruhi har doim tashkilot faoliyat yuritayotgan sanoat yoki biznes muhitidan xabardor bo'ladi.

(a) Daromadlar/marjalar sanoat me'yorlaridan sezilarli darajada farq qiladi
Amaliyot shuni ko'rsatadiki, agar biror narsa haqiqat bo'lish uchun juda yaxshi bo'lib tuyulsa, qoida tariqasida shunday bo'ladi. Quyidagigilar ko’rinishida nomoyon bo’ladi
(i) kompaniya to'satdan xuddi shu sohadagi boshqa firmalar tomonidan olingan foydadan ancha yuqori foyda ko'rsata boshlaydi.
(ii) tovar aylanmasi tez sur'atlar bilan o'sib boradi, lekin xarajatlar notekis o'sib boradi.
(iii) Muayyan mahsulotga talab sezilarli darajada oshadi.
(iv) Investorlar firmani juda jozibali deb bilishadi.
Bunday ko’rinishlar buxgalteriya hisobi operasiyalarini va yozuvlarini manipulyatsiya qilish, mavjud mijozlar bilan til biriktirish yoki soxta mijozlarni yaratish kabi muammolarni ko'rsatishi mumkin.
Xuddi shunday, tashkilotning raqobatchilardan ko'ra yomonroq ishlashini ko'rsatadigan natijalar o'g'irlik, etkazib beruvchilar bilan til biriktirish yoki buxgalteriya hisobidagi qasddan xatolarni ko'rsatishi mumkin.
(b) bozor fikri
Agar bozor kompaniya haqida yuqori fikrda bo'lmasa, u kompaniyaning mahsulotlari, odamlari yoki biznes yuritishi haqida biror vaziyatlarni nomoyon qilishi mumkin.
v) murakkab tuzilmalar
(i) Murakkab guruh tuzilmasi bo'lgan tashkilotlar, jumladan, ko'plab mahalliy va xorijiy sho'ba va filiallar, firibgarlikka ko'proq moyil bo'lishi mumkin.
(ii) Guruhning kattaligi tranzaktsiyalarni "yo'qotish" yoki kompaniyalararo hisoblardagi narsalarni yashirish uchun ko'p imkoniyatlarni taklif qilishi mumkin.
(iii) Bundan tashqari, ko'p sonli xodimlar ma'lum darajada xodimlarning anonimligiga hissa qo'shadi, bu esa firibgarlik faoliyatini yashirishni osonlashtiradi.
2.2.4 Xodimlar uchun xavflar
Firibgarlikni yashirish odatda oson emas. Biror xodimning shubxali xatti-harakati ko'pincha firibgarlik bilan shug'ullanganligini ko'rsatadi.
a) yashirin xatti-harakatlar
Agar biror kishi odatdagidan ko'ra yashirincha harakat qila boshlasa, bu tashvishga sabab bo'lishi mumkin.
(b) qimmat turmush tarzi
Firibgarlikning taniqli ko'rsatkichi - bu insonning daromadiga bog'liq bo'lmagan turmush tarzi. Yaqinda sodir bo'lgan holat soliq xodimi bilan bog'liq bo'lib, u qimmatbaho sport mashinalarini haydashni, ta'til olishni va hokazolarni boshladi. Keyinchalik ma'lum bo'lishicha, unga soliq to'lashdan bo'yin tovlashda yordam berish evaziga badavlat tadbirkor tomonidan maosh olayotgan ekan.
(c) uzoq ish soatlari yoki foydalanilmagan bayramlar
Ishchilar va to'liq ta'tilga chiqmaydigan xodimlar vaqtincha almashtirish orqali firibgarlikning oldini olishga harakat qilishlari mumkin.
d) avtokratik boshqaruv uslubi
Ba'zi tashkilotlarda bitta menejer yoki direktor biznesning muhim qismini umumiy nazorat qiladi. Bu firibgarlik uchun keng imkoniyat yaratishi mumkin, ayniqsa vaziyat yetarli bo’lmasa, agar mavjud bo'lsa, eng yuqori darajadagi boshqa birov tomonidan faoliyatni mustaqil tekshirish bilan yomonlashganda.
f) Vazifalarning taqsimlanmaganligi
Ba'zida xodimlarning mas'uliyati bir nechta sohalarga ega, ayniqsa xodimlar soni kichik bo'lgan kichik korxonalarda. Bu xodimning firibgarlik faoliyatini amalga oshirish va yashirishni osonlashtirishi mumkin. Misol uchun, agar ish haqi bo'yicha kotib ham to'lovlarni amalga oshirishga ruxsat beruvchi shaxs bo'lsa, ish haqi to'lashda firibgarlikni amalda qo'llash nisbatan oson bo'ladi.
(f) xodimlarning past ma'naviyati
Firibgarlikning sabablaridan biri bu firmani yoqtirmaslikdir. Xodimlar o'zlarining ishi uchun etarli darajada kompensatsiya ololmaganliklarini his qilishlari yoki o'zlarini munosib deb hisoblagan lavozimga ko'tarilishlari sababli firmani aldashni boshlashlari mumkin. Boshqa tomondan, xodimlarning ma'naviyati pastligi ichki nazoratning buzilishiga olib keladi va firibgarlik uchun imkoniyatlar yaratadi.
2.3 Kompyuter tizimlarida firibgarlik ehtimoli
Tashkilotlar operatsion tizimlar, buxgalteriya hisobi va boshqaruv ma'lumotlari uchun kompyuterlarga tobora ko'proq qaram bo'lib bormoqda. Bu qaramlik firibgarlik ehtimolini oshiradi. Kompyuter ko'pincha firibgarlik faoliyatini amalga oshirish vositasidir.
Muammolar, ayniqsa kompyuterlar bilan bog'liq
(a) Kompyuter xakerlari. Noma'lum shaxslarning tizimlarga kirishga urinishi ehtimoli firibgarlik ehtimolini oshiradi, firma bundan ehtiyot bo'lishi kerak.
(b) boshqaruv jamoasida tayyorgarlikning yetishmasligi. Ko'p odamlar kompyuter tizimlari qanday ishlashini noto'g'ri tushunishadi. Yuqori boshqaruv ko'pincha kompyuterni pastroq darajada tushunadi. Ular, shuningdek, yordamchilarga topshiriq berishni afzal ko'rib, mashg'ulotlarga kirishishni istamasligi mumkin. Kichik xodimlar o'zlari bilmagan holda, katta miqdordagi moliyaviy ma'lumotlarga kirishni ta'minlashlari va uni o'zgartirish yo'llarini topishlari mumkin.
(c) xavflarni aniqlash. Aksariyat firmalarda kompyuter texnologiyalari qoidalariga rioya qilish uchun resurslar yo'q. Bu boshqaruvning kompyuterga tegishli bo'lsa ham, barcha asosiy boshqaruv bo'shliqlari yopilganligini tekshirishni yanada qiyinlashtiradi.
d) kirish qulayligi va moslashuvchan tizimlarga bo'lgan ehtiyoj. Aksariyat hollarda kompaniya operatsiyalarni soddalashtirish va tezlashtirish uchun kompyuterlardan foydalanadi. Ushbu maqsadlarga erishish uchun ko'pincha kirish qulayligi va moslashuvchan tizimlar talab qilinadi. Biroq, kuchli boshqaruvni amalga oshirish ba'zan bu xususiyatlarni rad etishi mumkin.