Biznesni boshqarish va axborot texnologiyalari fakulteti biznesni boshqarish kafedrasi

MAVZU: RAKOBATLAShUVChI FIRMA VA TARMOKNING UZOK MUDDATLI ORALIKLAGI MUVOZANATI VA TARMOKNING TAKLIFI
Reja:

1. 
   Rakobatlashuvchi firmaning uzok muddatli oralikdagi muvozanati.
   
2. 
   Tarmokning muvozanati va tarmok taklifi.
   
3. 
   Firmaning samarali razmeri.
   
4. 
   Masshtab samarasi.
   

Uzok muddatli oralikda ishlab chikarish xajmini tanlash. Uzok muddatli oralikda firma foydalanadigan barcha omillarini uz gartiradi, shu jumladan ishlab chikarish kuvvatlarini xam. Uzok muddatli oralikda firma uz kapitali xajmini uzgartirishi, ya’ni ishlab chikarish kuvvatini uzgartirishi mumkinligi firmaga ishlab chikarish xarajatlarini kamaytirish ga imkon beradi. Firma ishlab chikarish xarajatlarining kanday uz garishi ishlab chikarish masshtabi samaradorligining usishi, uz garmasligiva kamayishi bilan aniklanadi. Bunda ishlab chikarish omillari sarfi ikki barobar oshganda ishlab chikarish xajmi xam ikki barobar ga usadi. Endi faraz kilaylik, masshtab samarasi usuvchi bulsin. Ishlab chikarish omillaridan foydalanishni ikki barobar oshirganimizda, ishlab chikarish xajmi ikki barobardan kuprokka oshadi (masalan, uch barobar ga oshirishi mumkin). Bunday xolda urtacha ishlab chikarish xarajatlari kiskaradi, nima uchun deganda, ishlab chikarish xajmining usish sur’ati, omillar sarfi sur’atidan kup. Xuddi shunday, masshtab samarasi pasayganda, ya’ni ishlab chikarish omillari sarfini usishi sur’atidan ishlab chikarish xajmining usish sur’ati kichik bulganda ortib boradi.
Odatda, ishlab chikarishning boshida masshtab samarasining oshishi, undan keyin uz garmas va keyinchalik kamayishi kupgina firmalar ga xosdir. Shuning uchun xam uzok muddatli oralikda umumiy urtacha xarajatlar chizigi botik kurinish ga e ga buladi (10-rasm).

10-rasm. Uzok muddatli oralikda urtacha xarajatlar grafigi

Grafikda dan chap tomonda yotgan kismida masshtab samarasi musbat (usuvchi), dan unu tomonda yotgan kismida masshtab samarasi manfiy va nixoyat ning kichik atrofida u uz garmasdir ( oralikda). Ishlab chikarish xajmi firmaning uzok muddatli oralikdagisamarali razmerini (kuvvatini) ifodalaydi.
Uzok muddatli urtacha xarajatlar ( ) bilan kiska muddatli urtacha xarajatlar ( ) urtasidagimunosabatni kuyidagi2-rasmdan kurish mumkin.

11-rasm. Masshtab samarasi usganda va kiskarganda uzok va kiska muddatli oraliklardagiurtacha xarajatlar grafigi.

Faraz kilaylik, firma razmerini (kuvvatini) tanlash buyicha besh xil variant mavjud. Xar kaysi razmerdagifirma uchun kiska muddatli urtacha xarajatlar kuyidagicha , , , , (2-rasm).
Uzok muddatli oralikda barcha resurslar uz garuvchan bulgani uchun, barcha xarajatlar xam uz garuvchan buladi. Firma xar kanday berilgan ishlab chikarish kuvvatidan umumiy va urtacha xarajatlarni minimallashtiradi. Shuning uchun xam uzok muddatli urtacha xarajatlar ( ) grafigikiska muddatli oralikdagiurtacha xarajatlar grafiklarini bir-biri ga tutashtirish orkali xosil kilinadi. 2-rasmda beshta kiska muddatli oralikdagiurtacha xarajatlar grafiklari orkali uzok muddatli oralikdagiurtacha xarajatlar grafigikeltirilgan (2-rasmda kalin chizik bilan ifodalangan).
Uzok muddatli urtacha xarajatlar ishlab chikarish xajmining mumkin bulgan barcha kiymatlari uchun cheksiz kiska muddatli oralikdagiuratcha xarajatlar grafiklarini uzluksiz sillik birlashtiruvchi chizik orkali ifodalanadi. agar ishlab chikarish masshtabi samarasi uz garmas bulsa, uzok muddatli urtacha xarajat grafigitugri chizikdan iborat buladi (12-rasm).


Rasmdan kurinib turibdiki, ishlab chikarish kuvvati va ga uz garganda uz garmayapti.
Uzok muddatli oralikda tarmok tarkibidagi firmaning muvozanat xolati bozorda shakllangan narx ning ushbu firmaning urtacha xarajatlari minimumi ga tengligi bilan belgilanadi:

E
. (1)

13-rasm. Rakobatlashuvchi firmaning uzok muddatli oralikdagimuvozanat xolati

( -muvozanat nukta).
Rakobatlashuvchi firma tarmokka karashli bulgani uchun (1) shart tarmokning xam uzok muddatli oralikdagi(rakobatlashgan bozorda) muvozanat xolatini ifodalaydi.
13-rasmdan kurish mumkinki, firmaning iktisodiy foydasi uzok muddatli oralikdagimuvozanat xolatida nol ga teng. Lekin, bu firma umuman foyda olmaydi degani emas, aslida firma uzining kuygan (kushgan) kapitali ga kura real normal foyda oladi. Iktisodiy foyda alternativ xarajatni xam xisob ga oladi, ya’ni firma e gasining uz kapitalini boshka bir soxa ga kuyish natijasida oladigan foyda. Shuning uchun xam aytish mumkinki, rakobatlashuvchi firmaning uzok muddatli oralikdagiurtacha xarajatlari uz ichi ga normal foydani (tarmok buyicha urtacha foydani) oladi. Firma e gasining iktisodiy foydasi nol degani, u uz kapitalini boshka soxa ga kuyganda xam shu mikdor ga teng normal foydani olar edi, demak uning alternativ xarajati nol ga teng. agar firma e gasining alternativ xarajati noldan yukori, ya’ni musbat bulsa, u uz kapitalini ushbu tarmokdan olib, boshka iktisodiy foyda beradigan tarmokka kuygan bular edi.
Shunday kilib, rakobatlashuvchi firmaning uzok muddatli urtacha xarajati narx ga teng bulsa xam (nol ga teng iktisodiy foyda olsa xam), u uz ishini (normal foyda olgani uchun) tuxtatmaydi.
Rakobatlashgan bozorda tarmokka kirish va undan chikish erkin bulgani uchun va tarmokning uzi xam rakobatlashuvchi bulgani uchun firmalarning iktisodiy foydasi nol ga yakinlashish tendensiyasi ga e ga.