Bizning tevarak-atrofimiz, barcha narsalar, bizning o’zimiz ham materiyaning
Download 0.55 Mb. Pdf ko'rish
|
BIOFIZIKA DARSLIK-1-mavzu
|
ω
⋅ Ι = A (1.22) Bunda Ι - inersiya momenti, ω - burchak tezlik. Massasi 70 kg bo’lgan odam 5 km/soat tezlik bilan yurganda quvvatini 60 Vt ga oshiradi. Tezlik ortishi bilan bu quvvat yana ortadi, ya’ni 7 km/soat bo’lganda 200 Vt bo’ladi. Velosipedchi 9 km/soat tezlikda 30 Vt, 18 km/soat tezlikda 120 Vt quvvatga ega bo’ladi. Ko’chish bo’lmaganda ish 0 ga teng, lekin muskullar toliqishi ish bajarishdan dalolat beradi. Bunday ish muskullar statik ishi deyiladi. Odam bajargan ish ergometrlarda (veloergometrlar) bilan o’lchanadi. Jism gorizontal tekislikda o’zgarmas tezlik bilan harakat qilayotganda ish havo qarshiligi va ishqalanish kuchini yengishga sarflanadi. Chopish paytida PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com 31 ishqalanishning ta’siri kichik, lekin chopishda ko’p energiya sarflanadi. Energiya yuguruvchining yuqoriga va pastga harakatiga, yerdan oyoqlar bilan itarilishga, issiqlik chiqarishga sarf bo’ladi. Bundan tashqari oyoqlarning massasi yuguruvchi massasining 50% tashkil qilib, u doimiy tezlashib, tormozlanib turadi. Shu sababli oyoqlar muskullari bajargan ish katta bo’lib, u 2 2 ϑ m d F A = ⋅ = (1.23) formula bilan aniqlanadi. Bunda F - muskul kuchi, d - muskulning ish baja- rishga mos masofasi, m - oyoq massasi. Agarda odam binoning to’rtinchi qavatidan pastga tushib ketsa, halok bo’lishi yoki majruh bo’lishi mumkin. Lekin shu balandlikdan sichqon, suvarak yoki mayda hashoratlar tushib ketsa, ularga hyech narsa bo’lmasligi mumkin. Bunga sabab bu mayda jonivorlar yuzasining hajmiga nisbatan kichik bo’lishidadir. Jism yoki hayvon havoda pastga tushishida havo qarshiligi uning tezligining oshishiga qarshilik ko’rsatadi. Jismni pastga tortuvchi kuchga tortish kuchi deyiladi. U esa jism massasiga proporsionaldir. Havoning qarshilik kuchi, tezlik va og’irlik kuchiga qarama-qarshi yo’nalgandir. Jism tushishida uning tezligi bu ikki kuchlar tenglashguncha oshib boradi. Shu vaqtdan boshlab, jism o’zgarmas tezlik bilan tusha boshlaydi. Erkin tushishning maksimal tezligi chegara tezlik deyiladi. Yuzaning hajmga nisbati qanchalik katta bo’lsa, chegara tezlik shunchalik kichik bo’ladi. Odam uchun chegara tezlik 65 m/s, agar odam shar shaklida bo’lganda edi, uning chegara tezligi 105 m/s bo’lar edi. Hashoratlar va mayda jonivorlar uchun esa chegara tezlik bir necha m/s ga teng. Shu sababli hashorat va mayda hayvonlar balandlikdan tushganda ko’p jarohat olmaydi. Demak, chopuvchi tezligi uning o’lchamiga bog’liq emas. Bu hamma hayvonlar uchun ham o’rinlidir. Odamlar yomon chopuvchilardir, chunki ular-ning harakatini oyoqlarida to’plangan muskullar bajaradi. Odamning yarim massasi esa oyoqda. Shu sababli eng chopqir jonivorlar oyoqlari ingichka bo’lib, asosiy muskullari gavdada joylashgan. Masalan, straus 23 m/s, bo’ri va quyon 18 m/s, odam 11 m/s chopish tezligiga ega. Katta mushuklarning oyoqlari baquvvat, shu sababli ular tez chopishga emas, balki sakrashga mo’ljallangan. Ular o’ljani sakrab ushlaydi. Arslon o’zining o’ljasini bir tashlanishda ushlay olmasa, u yugurmasdan yana kutadi. Quyidagi rasmda suyak va uning komponentalari uchun deformasiya va kuchlanish orasidagi bog’lanish keltirilgan ε σ PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com 32 1.17 - rasm. Ba’zi moddalar uchun kuchlanish va deformasiya orasidagi Download 0.55 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|