Boboqulova-nilufar pdf

3.3-§. Ingliz va oʻzbek tillaridagi maqollarning semantik ko lamiga ko ra
ʻ
ʻ
o xshash va farqli jihatlari
ʻ
Bir oilaga tegishli va xar xil oilaga tegishli tillarni qiyoslash-taqqoslashda biz
qiyosiy tipologiyadan foydalanamiz. Shu sababli, qiyoslash tadqiqotida asosiy
e’tibor semantikaga beriladi. 
Maqollarning har ikkala tildagi boyligi va ma’nodorligini chek-chegarasi
yo’q. Buni har ikkala taqqoslab-qiyoslanayotgan Ingliz va O’zbek tillarida
ko’rishimiz mumkin. Maqollar inson hayotining har jabhasini, borlig’ini,
madaniyati va tarixini o’zida aks ettiradi. Ular faqatgina xalq donoligini aks
ettiribgina qolmasdan, insonni to’g’ri yo’lga boshlaydigan mezonlarni va yaxshi va
yomon illatlarni tasvirlaydi. Ko’pgina maqollar kishini ko’p narsaga undaydi:
qanday to’g’ri yo’l tutish kerak va nimalardan inson o’zini uzoqroq tutishi kerak.

---

Tasvirlanish jihatidan har ikkala tildagi maqollarning o’xshash jihatlari bir-
biriga to’g’ri keladi. Bu tematik guruhlarni qiyoslash-taqqoslash yo’li bilan tahlil
qilamiz:
Vatan va Vatanparvarlik
Vatan haqida har qancha so’z yuritsa ham doim kamdir. Vatan bu inson
tug’ilgan joyi, uyi, uning borlig’i va yashab turgan diyori. Muhokama qilinayotgan
ikkala tilda ham inson uyi, ya’nikim Vatani mustahkam va daxlsiz bo’lishi
kerakligi ta’kidlanadi. Masalan:
Eng: Build one’s house upon a rock.
An Englishman’s house is his castle.
Uzb: Vataning tinch – sen tinch.
Tug’ilgan yering – Vataning,
Vataning – nomusing.
Undan tashqari, kishi uyidan o’zga qo’nim topadigan joy yo’qligi ham
ta’kidlanadi:
Eng: East or west home is best.
There’s no place like home.
Uzb: O’z uying – o’lan to’shaging.
O’zga yurtning gulidan,
O’z yurtingning cho’li yaxshi.
O’zbek tilida Vatan beshikka o’xshatiladi:
Ona yurting – oltin beshiging.
Sahovat va mehr-muhabbat, ya’ni Vatanga muhabbat kishi o’z uyidan
boshlanishi ham tasvirlanadi:
Eng: Charity begins at home. 
Uzb: Vatan – ostonadan boshlanadi.
Boylik va kambag’allik
Muhokama qilinayotgan har ikkala tilda ham kambag’allarga achinish
mavjud. Ularning og’ir ahvolidan qayg’urish hissi bor. Jamiyatda boylarga va
kambag’allarga alohida-alohida munosabat qilinishi tasvirlanadi:

---

Eng: One law for the rich, and another for the poor.
Uzb: Boy kiysa – “qutlug’ bo’lsin”,
Kambag’al kiysa – “qaydan olding”.
Kambag’al odam har doim boshqalardan aziyat chekib yurishini keying
maqollarda ko’rishimiz mumkin:
Eng: The poor man pays for all.
Uzb: Kambag’alni hatto tuyaning ustida ham it qopadi.
Inglizlarda inson kattagina boylikka erishgandan keyin uning aslida kim
bo’lganligi bilan hech kim e’tibor bermaydi:
A thief passes for a gentleman when stealing has made him rich.
Ingliz xalqi kishini qanchalar kambag’al ekanligiga urg’u berish uchun
cherkovda yashayotgan sichqonga o’xshatadi:
Poor as a church mouse.
O’zbek xalqida halol yashab, boriga qanoat qiladigan odam boy bo’lib
ketmasligi mana bu maqolda tasvirlangan:
Boylik, boylikning tubi – o’g’rilik.
Faqatgina O’zbek xalqigagina mansub bo’lgan, bir umr elga osh berish,
to’y-tamosha qilish istagida yashashi, kambag’al esa to’yida borini qo’yishi
alohida ta’kidlanadi:
Kambag’alning to’yi to’kin bo’lar,
Boyning to’yi yupun bo’lar.
Donolik va nodonlik
O’rganilayotgan maqollarda nodonlik yomon illat sifatida qoralanadi.
Ahmoqlarni ustidan kulinadi. Aql yuqori baholanadi. Dono odam jamiyat
shamchirog’i sifatida o’zidan nur taratib atrofdagilarni to’g’ri yo’lga boshlashi
aytiladi. Xar ikkala xalqda ham ahmoqni topgani uzoqqa bormasligi tasvirlangan: