Boborahimov sardorning

Geografik qobiqning bir butunligi.
Muzliklar, yer usti va yer osti suvlari va boshqalarning harakati muayyan tartiblilik va barqarorlikka ega. Shu bilan birga, havo, suv va mineral zarralarning gorizontal siljishi vertikaldan yuzlab va minglab marta yuqori, chunki ikkinchisi tortishish sohasida sodir bo'ladi. Havo va suv massalarining, shuningdek boshqa turdagi moddalarning gorizontal o'tkazilishining sababi bosim, harorat, moddalar kontsentratsiyasining bir xilligi va boshqalardir.Shu bilan birga, har xil turdagi moddalarni o'tkazishning turli tezligi qayd etilgan. Eng yuqori tezlik yorug'likning tarqalishi paytida (300 ming km/s) kuzatiladi. yer qobig'i bloklarining eng sekin harakati, shuningdek, muz. Atmosferadagi jarayonlar boshqa muhitlarga qaraganda bir necha marta tezroq sodir bo'ladi, ya'ni ularning tezligi yo'nalishda pasayadi: atmosfera - gidrosfera - litosfera.Ayirboshlash tezligining har xilligi geografik qobiqning moddaning tabiati bilan boshqalardan farq qiladigan har bir qismi nisbiy izolyatsiyalash xususiyatlarini olishiga olib keladi. Shu asosda geosfera g'oyasi bir butunning qismlari bo'lgan nisbatan mustaqil tizimlar sifatida shakllandi. Geografik qobiqga Inson xo`jalik faoliyatlari ta`sir ko'rsatishi geogafik jihatdan mukammal Geografik qobiqdagi sabab va oqibatlar bog`lanishlari juda murakkab Geografik qobiq ana shu murakkab tuzilmasining Xususiyatlarini bilib ołganda lanshaft komponentlari va murakkab yer po`stida qay yo`nallshda o' zgarishi to`g'risida muhim yer qobiq bir- butunligi munga rioya qilmasilk katta Iqtisodiy xatoliklarga sabab bo' ladi.
7-Rasm
Geografik qobiqning yaxlitligi.
2.2.GEOGRAFIK QOBIQDA MODDA VA ENERGIYANING AYLANMA HARAKATI
Geografik qobiqga kiradigan energiya turli xil o'zgarishlarga uchraydi. Bunda energiyaning ayrim turlarini boshqalarga o'tishi va ularning Yer yuzasida qayta taqsimlanishi sodir bo'ladi. Qobiqda energiyaning notekis taqsimlanishi materiyaning quyidagi turdagi harakatlariga sabab bo'ladi. Bu harakatlar barcha geosferalarda, ya'ni atmosfera, gidrosfera, litosfera va biosferada qayd etilgan.Havo va namlik davrlarini tashkil etuvchi havo massalari va suv oqimlarining harakati, ya’ni atmosfera sirkulyatsiyasi va suv aylanishi; Mineral moddalarning ko‘chishi va litosfera aylanishlari; Biologik va biokimyoviy aylanishlar.Barcha doiralar yopiq emas. Harakat paytida modda va energiyaning bir qismi aylanmadan olib tashlanishi mumkin. Ba'zan tsiklga yangi moddalar va energiya kiradi. Misol: muzlash. Tsikllarning yopiq bo'lmasligi geografik konvertda yo'naltirilgan o'zgarish vektorini yaratadi, ya'ni uning rivojlanishi uchun sharoitlar paydo bo'ladi. Masalan, magmatik jinsni eritish mumkin, ammo biz asl magmani olmaymiz, chunki qotish paytida gazlar magmadan chiqdi, lekin yangi modda.Sikllarning ko'lami bir xil emas. Harakatlarning traektoriyalari o'nlab metrdan bir necha ming kilometrgacha. Misol: havo aylanishlari, biologik aylanishlar. Harakat tezligi bir necha sm/yildan (litosfera plitalarining harakati) yorug'lik tezligiga (nurlanish energiyasini uzatish) qadar.Sikllar deb ataladigan mustaqil oqimlar va aylanish tizimlarini ajratib ko'rsatish mumkin.
Ulardan asosiylari:Radiatsiya aylanishi; Issiqlik atmosferasi (havo); Gidrosfera (suv); Biokimyoviy; Mineral moddalarning aylanishi; Litosfera aylanishi.Ularning har biri qisman yoki to'liq boshqa tsikllarga kiritilgan. Masalan, issiqlik, mineral zarrachalar, sporalar, bakteriyalar, fito- va zooplanktonlar havo va suv bilan birga tashiladi.
Geografik qobiqdagi moddalarning aylanishi quyosh energiyasi va Yerning ichki energiyasi ta'sirida sodir bo'ladi. Bunda quyosh radiatsiyasi undagi jarayonlarga eng sezilarli ta'sir ko'rsatadi. Quyosh nurlanishining tarkibiy qismlari elektromagnit va korpuskulyarnurlanishdir.Quyoshning elektromagnit energiyasi to'lqin spektrining ko'rinadigan va infraqizil chastotalarini, shuningdek, ultrabinafsha nurlanishni o'z ichiga oladi. Quyosh nurlanishining kichikroq qismi rentgen nurlariga tegishli.Yer atmosferasida ultrabinafsha va infraqizil nurlanishning muhim qismi atmosferaning yuqori qatlamlarida, shuningdek, suv bug'lari va chang zarralarida so'riladi. Keyin rentgen nurlari to'liq so'riladi. Quyosh nurlanishining faqat kichik bir qismi, ya'ni 1% dankamrog'i, organik moddalarning fotosintezi jarayonida yashil o'simliklar tomonidan so'riladi.
8-Rasm.