Bodring va poliz ekinlarini issiqxonada yetishtirish kasallik va zararkunandalarga kurashishning ekologik ususllari

Kurash choralari. Kasallikka chidamli navlar mavjud emas. Zamburug‘ tuproqda uzoq saqlanmaydi; zararlangan ekin o‘sgan dalaga poliz ekinlarini 2 yil ekmaslik tuproq tozalanishini ta’minlaydi. Ekinni baland jo‘yaklarning yon tomonlariga ekish tavsiya qilinadi (MacNab et al., 1983; Bernhardt et al., 1988).
Kasallik O‘zbekistonda ham uchrashi va qovunga katta zarar keltirishi xabar qilingan (Gerasimov, Osnitskaya, 1961), ammo bu xabar tadqiqotlarda isbotlanishi lozim.
Tarvuz fuzarioz so‘lishi (fuzarioz vilt) ni Fusarium oxysporum f.sp.niveum gifomitset zamburug‘i qo‘zg‘atadi. Urug‘barglari, maysalari, poyasi va ildiz bo‘g‘zi chirishi va so‘lishi tarvuzni qayta ekishning asosiy sababidir. Yetilgan o‘simliklarda kasallikning belgilari qovun fuzarioz so‘lishiniki bilan bir xil. Oldin tarvuzning bir yoki bir necha palagi, so‘ngra butun o‘simlik so‘lib qoladi. Buning sababi o‘simlik o‘tkazuvchi tomirlari mitseliy bilan to‘lib, tiqilib qolishi hamda patogen chiqargan toksinlar o‘simlikni zaharlashidir. Zararlangan, ammo so‘limagan o‘simliklar zaif, nimjon, mevalari esa mayda va sifatsiz bo‘lib
qoladi. Kasallikning saqlanishi, mavsumdan mavsumga o‘tishi, ekin ichida tarqalishi va unga qarshi kurash choralari qovunning fuzarioz so‘lishiniki bilan bir xil; kasallikka chidamli navlar mavjud (Peresipkin, 1982; MacNab et al., 1983; Bernhardt et al., 1988). Fuzarioz so‘lish tarvuzda O‘zbekistonda ham tarqalishi ehtimol qilinadi.
Bodring kladosporiozi (qo‘ng‘ir dog‘lanish, zaytunrang mog‘or, kalmaraz) kasalligini gifomitset Cladosporium cucumerium qo‘zg‘atadi. Kasallik ochiq dalalarda va ayniqsa issiqxonalarda dunyoning barcha mintaqalarida uchraydi, O‘zbekistonda ham keng tarqalgan. Kladosporioz qovun, tarvuz va qovoqni ham zararlashi mumkin, ammo u asosan bodringda ko‘p uchraydi va kuchli rivojlanadi.
Bodringning urug‘barg, chinbarg, poya, bargbandi va mevalari zararlanadi. Kasallikning barglardagi belgilari bakterial serqirra dog‘lanishnikiga o‘xshaydi: barglarda oldin qaynoq suvda kuyganga o‘xshash, odatda dumaloq yoki cho‘zinchoq, ba’zan noto‘g‘ri shayutli, sariq hoshiyali, qo‘ng‘ir tus va serqirra shakl oluvchi dog‘lar va yaralar rivojlanadi. Poyada quruq yaralar rivojlanadi. Zararlangan yosh to‘qimalar tezda quriydi. Palak bo‘g‘inlari orasi qisqa bo‘lib qoladi.
Boshqa organlarga nisbatan bodring mevalari ko‘proq zararlanadi. Ularning ustida oldin qaynoq suvda kuyganga o‘xshash rangsiz, kichik dog‘lar paydo bo‘ladi, ular o‘sib, botiq, krater shaklli, diametri 4-5 mm keladigan yaralarga aylanadi. Mevalar xunuk shakl oladi va o‘smay qoladi.
Yuqori namlik sharoitida bargdagi dog‘ va mevadagi yaralar ustida qo‘zg‘atuvchining mitseliy, konidiofora va konidiyalaridan tashkil topgan, qoramtir-yashil (zaytun rangli) yoki och-kulrang-zaytun tusli baxmalsimon mog‘or qatlami rivojlanadi, mog‘or ustida esa havoda tez qotuvchi, qo‘ng‘ir tusli, yelimsimon suyuqpik tomchilari paydo bo‘ladi.
Zamburug‘ ekin ichida konidiyalari yordamida tarqaladi. Kladosporioz 5-30°С harorat va 32-100% namlikda o‘simlikni zararlaydi, ammo u ob-havo keskin o‘zgarib turganda, kechalari salqin (16-18°С), kunduzi issiq (28-32°С) bo‘lib, yuqori namlik mavjudligida kuchli rivojlanadi. Kasallikning inkubatsion davri o‘rtacha 6-7 kun. Issiq havoda kasallik uchrashi kamayadi. Zamburug‘ o‘simlik qoldiqlarida mitseliy va konidiyalari hamda urug‘ ustidagi konidiyalari vositasida qishlaydi.
Qo‘zg‘atuvchining belgilari. Cladosporium cucumerium. Zararlangan o‘simlik barg va mevalari ustida rivojlangan mog‘or qatlami qo‘zg‘atuvchining mitseliy va spora hosil qiluvchi organlaridan iborat. Konidioforalarning uzunligi 400 mkm gacha, eni 3-5 mkm, pastki qismi shishgan va eni 8 mkm gacha, och-zaytun-qo‘ng‘ir tusli. Bazal konidiyalar 1-2 hujayrali, uzunligi 30 mkm gacha, eni 3-5 mkm. Konidiyalar uzun, shoxlangan zanjirchalarda 1, kamdan-kam 2 hujayrali, silindr, ellipsoid, urchuq yoki deyarli shar shaklli, usti silliq yoki mayda so‘galchalar bilan qoplangan, och-zaytun-qo‘ng‘ir tusli, o‘lchami 4-25 (30)x2-6 mkm, ko‘pincha 4-9x3-5 mkm.