Bog‘cha yoshidagi guruhda sasiometrik tadqiqotning ahamiyati

PROYEKTIV
METOD

Tugatilmagan hikoyalar

Har bir shaxs

Hissiy dunyosi, dunyoqarashi, qiziqishlari baholanadi

Rorshax-siyoh dog’lari.

Rozensveyg- rasmli assosatsiya

faoliyatining mahsuli unga

xos bo`lgan psixik odatlarni va individual sifatlarni aniqlashga yordam beradi. Faoliyat samaradorligini o`rganish yordamida shaxsning fikr ko`lami, irodaviy sifatlari, qobiliyati, iste’dodi, ko`nikmalari, malaka va odatlari kabilarni bilish mumkin. M: o`quvchining plastilindan yasalgan turli buyumlari, chizgan rasmlari, yasagan turli modellari undagi qiziqish, qobiliyat, tasavvur va tafakkurni bilish uchun xizmat qiladi.
Demak, odamning individual sifatlari ham, psixologik holatlari ham uning mehnati mahsulida aks etadi.
Psixologik tadqiqiqotlarda yuqorida sanab o`tgan usullarimizdan kuzatish, anketa, ekspriment, faoliyat mahsulini tahlil qilingan, test, sotsiometriya eng ko`p qo`llaniladigan metodlar hisoblanadi. Bu metodlar o`z oldiga qo`ygan maqsadlariga qarab turlicha, turli vaziyatda, turli vositalarni qo`llab, jumladan turli savollarni o`z oldiga qo`yib o`tkazilishi mumkin.
Bolalar psixologiyasi fanining asosiy metodlaridan bin kuzatish metodidir. Kuzatish metodi 2 ga bo'linadi:

1. 
   ob'ektiv; 2) sub'ektiv kuzatish metodi.
   

Bolalar psixologiyasida sub'ektiv, ya'ni o'z-o'zini kuzatishdan foydalanilmaydi. Bolalar psixologiyasining asosiy metodlaridan biri sub'ektiv, ya'ni bolalami tashqaridan kuzatib o'rganish metodidir. Ob'ektiv kuzatish metodi har doim ma'lum

maqsadga qaratilgan boiib, uning yordamida kishilarning turli psixik jarayonlari hamda shaxsiy psixologik xususiyatlari o'rganiladi. Bunda tarbiyachi va tekshiruvchi psixolog bolalarning xulq-atvorlari va xatti- harakatlarini ularning turli-tuman faoliyatlarida tabiiy sharoitda mavzuli tarzda kuzatadi. Ob'ektiv kuzatish metodi quyidagi qoidalarga asoslanib tashkil qilinishi kerak: 1) Har qanday kuzatishning aniq maqsadi, rejasi bo'lishi kerak. Masalan: bolalar diqqatining barqarorligini yoki tafakkur bilan bog'liq bo'lgan analiz qila olish qobiliyatini kuzatish. 2) Bola shaxsining yaxlitligi tamoyiliga asoslanib, ya'ni analitik-sintetik nuqtai nazardan kuzatish. 3) Bolani jamoada va jamoa a'zosi sifatida o'rganish; 4) Kuzatish tabiiy sharoitda olib borilar ekan, bolalar o'zlarining kuzatilayotilganlarini mutlaqo bilmasliklari kerak. 5)Kuzatishdan yaxshi natijalar olish uchun, ularni turli sharoitlarda (shaxsning xislatlarini turli xilda namoyon bo'lishni nazarda tutib) tizimli tarzda kun sayin o'rganish kerak.
Kuzatish metodidan foydalanilganda bolalar turli o'yin faoliyatlari, didaktik mashg'ulotlar, mehnat faoliyatlarida xilma-xil psixik jarayonlarning va individual xususiyatning namoyon bo'lishini o'rganish mumkin.
Kuzatish metodi uzluksiz yoki faoliyatni tanlab vaqti- vaqti bilan o'tkazilishi mumkin. Bolalami uzluksiz kuzatish metodi bilan o'rganilganda ularning barcha fe'l
- atvorlari va xatti - harakatlari kundalik faoliyatlari davomida kompleks holda o'rganiladi. Uzluksiz kuzatish bir necha kun yoki bir necha oy davom etgandan so'ng to'plangan ma'lumotlar analiz qilinib, bolaga psixologik xarakteristika tuziladi, vaqti-vaqti bilan tanlab kuzatilganda bolaning barcha xulq-atvori va xatti- harakatlari emas, balki faqat ma'lum xatti - harakatlari (diqqati yoki xotirasi) bilan bog'liq bo'lgan tomonlari o'rganiladi.
Bolalar psixologiyasida kuzatish metodining alohida turli bolalar taraqqiyotini sermazmun qirralarini kuzatish va unda olingan dalillarni kundaliklarga yozib borib o'rganishdan iboratdir. Bola taraqqiyoti haqidagi birinchi kundalik XIX asrning ikkinchi yarmida Ch.Darvin tomonidan nashr etilgan. Undan so'ng N.A.Menchinskaya, V.S.Muxinalarbolalarpsixiktaraqqiyoti yuzasidan tizimli tarzda olib borgan o'z kundaliklarini nashr etganlar.
Bolalar psixologiyasida keng qo'llaniladigan yana bir asosiy metod – eksperiment metodidir. Eksperiment metodi kuzatish metodiga nisbatan aktiv metod hisoblanadi Eksperiment metodida u yoki bu psixik jarayonni qachon yuzaga kelishini kutib otirmay, bu jarayonni eksperimentatorning o'zi yuzaga keltiradi. Shuningdek o rgamlayotgan psixik jarayonni bolalarda bir necha marta takrorlab o'rganish mumkm, yana qulay tomoni shundaki, bu metod kuzatish metodi singari ko'p vaqt talab q,lmaydi. Eksperiment metodi 3 ga bo'linadi: 1) laboratoriya eksperimenti 2)tabiy eksperiment. 3) pedagogik- psixologik eksperiment metodi. Laboratoriya eksperiment. maxsus tashkil qilingan laboratoriyalarda turli asboblar yordami bilan o'tiladi. Tabiy eksperimentda biror psixik jarayon o'rganilayotganda maxsus sharoit yuzaga keltinladi. Bolalar psixologiyasida eksperimentning har ikkala turidan keng foydalaniladi. Biroq bu metodlardan bolalar psixiologiyasida foydalanishning o'ziga xos tomoni shundaki, bog'cha yoshidagi bolalar laboratoriya sharoitida otkaziladigan eksperimentlar bilan tabiiy sharoitda o'tkaziladigan ekspenmentlarning farqiga bormaydilar.
Har ikkila holda ham, tajribalar vazifa tarzida emas, balki o'yin tarzida o'tkazilsa yaxshi natya beradi. Eksperiment metodidan guruhlarda o'tkaziladigan mashg'ulotlar paytida keng foydalanish mumkin. Masalan: turli yoshdagi bog'cha bolalar bilan otkaziladigan didaktik mashg'ulotlarda tabiiy eksperiment metodini qo'llash mumkin. Bunda bolalarga har xil hayvonlar, parrandalar, mevalar, sabzavotlar tasvirlangan rasmli kartochkalarni aralash holda berib, ularni guruhlarga ajratish topshinladi. Bolalar bu narsalarni qanday belgilariga qarab guruhlarga ajratishlarida ularnmg umumlasht.rish xususiyatlarini o'rganish mumkin. Odatda, guruh sharoitida o tkaziladigan bunday eksperimentni tabiiy eksperiment deb yuritiladi Bolalar psrxologiyasida tarkib toptiruvchi eksperiment metodidan ham foydalaniladi
Bunda bolalarning u yoki bu xususiyati (psixologik xususiyati) tarkib toptiriladi va mustahkamlanadi. Masalan: bog'cha yoshidagi bolalar ayni bir vaqtning o'zida butunni va umng tarkibiy qismlarini to'la idrok qila olmaydilar. Ular o'z diqqatlarini yoki bir butun narsanmg o'ziga yoki uning bo'laklariga qarata olmaydilar
Tarkib toptiruvchi eksperiment orqali bolalami bir butun narsani uning qismlari bilan bir paytda idrok qilishga o'rgatiladi. Buning uchun bolalarga bir butun narsanmg obrazini yarata olish mashq qildiriladi (turli geometrik figuralar - doira kvadrat, kub, foydalaniladi).
Pedagogik eksperiment orqali biron ta'lim- tarbiya metodining mahsuldorligi aniqlanadi. Masalan: Biron tadqiqotchi bolalarni son- sanoqqa o'rgatishning qandaydir yangicha metodini ishlab chiqqan bo'lsa, uni pedagogik eksperiment metodi orqali sinab ko'radi. Buning uchun oldindan bog'cha ma'muriyati bilan
kelishib 1 ta eksperimental va 1 ta nazorat guruhini belgilab oladi. Shundan so'ng tadqiqotchi eksperimental guruhda yangicha metod bilan elementar mavhum tasavvurlarni o'stirish mashg'ulotini o'tkazadi. Nazorat guruhida esa bu mashg'ulotlar odatdagi eskicha metod bilan davom ettirilaveradi. 1 -2 oydan so'ng har ikkala guruhdagi bolalarning o'zlashtirishlari taqqoslab ko'riladi. Agarda eksperimental guruh bolalari yangicha metod bilan o'zlashtirishlari nazorat guruhdagi bolalarning o'zlashtirishlaridan anchagina samarali boiib chiqsa, bu metod boshqa hamma bog'chalarga ham tarqatiladi. Bordi-yu, agar natija nazorat guruhdagi bolalarning o'zlashtirishlaridan yomon, ya'ni past bo'lib chiqsa, yangicha metod bilan mashg'ulot o'tish darhol to'xtatiladi.
Bolalar psixologida asosiy metodlardan tashqari yordamchi metodlardan ham keng foydalaniladi. Bolalar psixiologiyaning yordamchi metodlaridan - faoliyat mahsullarini o'rganish metodidir. Bolalar ham xuddi katta odamlar singari doim ma'lum faoliyat bilan mashg'ul bo'ladilar. Faoliyatlari jarayonida turli narsalarni, mahsg'ulotlarni yuzaga keltiradilar. Ana shu narsalarda, mahsulotlarda bolalarning psixik jarayonlari va psixologik xususiyatlari o'z aksini topadi. Bog'cha yoshidagi bolalarning faoliyatlari - o'yin, rasm chizish, plastilin yoki loydan biron narsa yasash, applikatsiya, qurish-yasash kabilardan iboratdir. Ana shu faoliyatlarining natijasiga qarab bolalarning mayl va istaklari, ehtiyoj va qiziqishlari, qobiliyat va layoqatlarini o'rganish mumkin. Masalan: bolalarning chizgan rasmlarida ular idrokining xususiyatlari va atrofdagi narsa va hodisalar haqidagi tasavvurlarini
ko'rish mumkin. Shu sababli bu metoddan bolalar psixologiyasida keng foydalaniladi.
Bolalar psixologiyasida suhbat metodidan keng foydalaniladi. Bu metodni 5-6 yoshli bolalarga nisbatan qo'llash mumkin. Bunda bolalarga turli mavzularga doir savollar beriladi va ulardan og'zaki suhbatning mavzui va suhbat paytida bolalarga beriladigan savollar oldindan yaxshilab o'ylab olinadi. Suhbat jarayonida javoblarai yozib olib, keyinchalik javoblarni taxlil qilish mumkin. Suhbat metodini o'tkazishda quyidagilarga rioya qilish talab etiladi:
l)Suhbatning mavzusi va mazmuni bolalarning taraqqiyot darajalariga va yosh xususiyatlariga mos bo'lishi kerak.

2. 
   Savollar rejali va maqsad asosida tuzilishi kerak.
   
3. 
   Suhbat paytida «ha» yoki «yo'q» demay, to'liq javob olish kerak. 4)Suhbatni haddan tashqari cho'zib yubormaslik kerak.
   

Suhbat orqali bolalarning bilishlari, narsa va hodisalar haqida tasavvurlari, qiziqishlari va odamlar bilan bo'lgan munosabatlarni o'rganish mumkin.
Bolalar psixologiyasida so'nggi yillarda test metodi qo'llanila boshlandi. Test so'zi inglizcha bo'lib, o'lchash degan ma'noni bildiradi. Test metodi orqali bolalarning umumiy aqliy taraqqiyot darajalari va ayrim psixik jarayonlarining