Bolalar jismoniy tarbiya nazaryasi va texnologiyalari

Aralash osilish va aralash tayanishda tirmashib chiqish.
Gimnastika 
devoriga 
tirmashib 
chiqish 
mashqlari: 
1.Oyoq va qo'llarni navbatma-navbat almashtirib yuqoriga tirmashib chiqish, pastga 
tushish va yonbosh tomonlarga yurish;
2.Shuning o‗zi, lekin ikki qo‗l bilan baravariga ushlab tirmashib chiqishyuqoriga 
sakrab, pastga va yon tomonlarga sakrash (bu mashq bajarilganda muhofazaga 
e‘tibomi kuchaytirish zarur); 

---

3.Devorga orqa bilan turib tirmashib chiqish. 
Arqonga tirmashib chiqish. Osilgan arqonda aralash osilib tirmashib chiqishning uch 
usuli mavjud: bukilgan qo‗llarda tirmashib chiqish, uch va ikki harakat usulida 
tirmashib chiqish. Uch harakat usulida tirmashib chiqish xotin-qizlar va o‗rta maktab 
yoshidagi bolalar mashg'ulotlarida qo‗llamladi, chunki kuch faqatgina qo‗l va yelka 
bo‗g‗imi mushaklariga tushmasdan, oyoq mushaklariga ham tushadi. Arqonning 
qattiqligi va yo‗g‗onligiga qarab, arqon oyoqlar bilan bir oyoqning taqimi va ikkinchi 
oyoqning tovoni bilan yoki «sirtmoq» qilib ushlanadi. Bunda arqon bir oyoqni soni 
va boldi-rining tashqarisidan o‗tadi va oyoq kafti ichki tomonlari bilan qisib 
ushlanadi. Ikki harakat usulida tirmashib chiqish. Ikki harakat usulida tirmashib 
chiqishning ikki turi mavjud. Birinchi turi (129-rasmda) ko‗rsatilgan. Birinchi usul - 
qo‗llarga tortilib, oyoqlar tizzada buldladi va ular bilan arqon qisiladi.Ikkinchi usul - 
oyoqlarni to‗g‗rilab (depsinib) qo'llarni almashtirib, arqonning yuqorisidan ushlanadi, 
ya‘ni to‗g‗ri qo‗llarga osilish holatiga o‗tiladi. Tirmashib chiqishning bu usuli harakat 
muvofiqligi bo'yicha uncha murakkab emas.
Muvozanat saqlash mashqlari. Muvozanat saqlashning zarur sharti umumiy og'irlik 
marka-zining tayanch maydoni ustida joylashishidir. Tayanch maydoni qanchalik 
katta bo'isa, muvozanat shunchalik turg‗un bo‗ladi. Muvozanat saqlash mashqlari 
qomatni shakllantirish uchun katta. ahamiyatga ega, chunki ulami bajarayotganda bel 
hamda butun gavda mushaklarining faoliyati ancha ortadi.Muvozanat saqlash 
mashqlari polda yoki balandroq tayanch joyda (gimnastika o‗rindig‗i, yakka xoda), 
turgan joyda va harakatda bajariladi. Gimnastika mashg‗ulotlarida maxsus muvozanat 
saqlash mashqlari ko‗pincha balandroq tayanch joyda bajariladi.Turgan joyda 
bajariladigan mashqlarga: kichik tayanchda oyoq uchlarida, tovonlarda, bir oyoqda 
tik turishlar, qo‗l, oyoq, gavda harakatlari bilan bajariladigan mashqlar (masalan, bir 
oyoqda), shuningdek, ikki oyoqda burilishlar, sakrab burihshlar, bir va ikki oyoqda 
o‗tirishlar 
kiradi.Balandroq 
tayanch 
joyda 
bundan 
tashqari, 
pastroq 
holatdan balandroq holatga o‗tish va teskarisi - balandroq holatdan pastroq holatga 
(shu juinladan, yotish holatiga ham) o‗tish, o‗tirgan holatdan siltanib o‗tish mashqlari 
bajarilishi 
mumkin.Harakatda 
bajariladigan 
mashqlarga 
quyidagilar: 
yurishning barcha turlari (oddiy qadam, juftlama qadam, almash qadam, yelka bilan 
oldinga yurish, ko'zlarni yumib engashib yoki boshni burib yurish), yugurish va raqs 
qadamlari bilan harakat qilish kiradi. Ushbu mashqlar guruhining ko‗proq qismini 
qo‗l va gav-daning qo'shimcha harakatlari, to‗xtash, engashish, burilish va h.k.lar 
bilan yurish tashkil qiladi.To‗siqlarni oshib o‗tish, yuklarni bir joydan ikkinchi 
joyga ko‗tarib o‗tish, ikki kishi bo‗lib almashib o‗tish va aralash tayanish-larda 
harakat qilish katta amaliy ahamiyatga ega. Xodada muvozanat saqlash mashqlarini 
bajarganda arg‗amchilar, tayoqchalar (sakrab o‗tish yoki ostidan o'rmalab o'tish 
uchun), to‗ldirma to‗plar (ular ustidan hatlab o‗tish uchun) va h.k.lar to‗siq bo'lib 
xizmat qilishi mumkin.Ko‗tarib o‗tish uchun yuk sifatida to‗ldirma to'plardan foyda-
laniladi. Yaxshi tayyorgarlikka ega bo'lgan guruhlarda sherigini ko‗tarib o‗tish 

---

mumkin. Balandroq tayanch joyda ikki kishi bo‗lib, almashib o‗tishning ikki asosiy 
usulibor:
Sheriklardan biri xodaga ko‗ndalang cho‗qqayib, tayanadi yoki qoringa yotish 
holatini qabul qiladi, ikkinchisi esa uning ustidan hatlab o‗tadi. 
Xoda ustida sheriklar uchrashganda bir-birining yelkalaridan ushlashib, o‗ng oyoqlari 
kaftlarining ichki qirralari bir-biriga tekkunga qadar oldinga uzatadilar va bir-birini 
ushlagancha.