Bolalar jismoniy tarbiyasi

Download 1.33 Mb.

bet	2/2
Sana	21.11.2020
Hajmi	1.33 Mb.
	#149003

1 2

Bog'liq
Bolalar jismoniy tarbiyasi-fayllar.org

FANIDAN

IV. Dinamik tavsifi

Bu harakat jarayonida tashqi va ichki kuchlar o’zaro aloqasini aks ettiradi.

Bosh ichki kuch-mushakning taranglashuvi.

Tashqi kuchlar-og’irlik (tortish) kuchi, ishqalanish kuchi, qarshilik kuchi, tayanch mo’ljali kuchi va h.k.

Misol: og’ir atletika - og’irlik kuchi, tayanch mo’ljal kuchi, markazdan qochish va markazga intilish kuchi va h.k.

- suzish suvning ishqalanish kuchi

- velosport muhitning qarshilik kuchi.

V. Ritmik tavsiflar

Harakat ritmi uchun harakatning kuchi, alohida kuch bilan bajariladigan qismlarining vaqt jihatdan xilma-xil munosabatda bo’lishi bilan xarakterlidir.

Ritmik harakatning ayrim elementlari bir butun harakat qilib birlashtirilganligi sababli, umuman harakatni tezlatish yoki sekinlatishga qaramasdan (barcha elementlarning tezligini propor-tsional ravishda o’zgartirganda). Bu harakatning umumiy ritmik ko’rinishi ma’lum sharoitlarda o’zgarishsiz qolishi mumkin.
Jismoniy mashqlar texnikasi
Texnika to’g’risidagi tushunchani pedagogik yoki biomexanik nuqtai nazardan o’rgansa bo’ladi.

Pedagogik nuqtai nazardan harakat vazifasini oson samarali hal qilish uchun tanlangan harakat faoliyatini- jismoniy mashq texnikasi deb atash qabul qilingan. (6-chizma).

Ҳаракат фаолиятининг техникаси.

Samaradorlik o’quvchilar organizmiga eng oqilona ta’sir o’tkazish bilan ifodalanadi. Ammo ulardan eng maqbuli texnikaviy bajarilish deb ataladi. Masalan, har xil usullar bilan suzish mumkin (krol, chalqancha va boshqalar), biroq ba’zilar klassik usullarning birortasidan ham foydalanmasdan suzadilar.

Bajarilish usullarining samaradorligi o’quvchining individual fazilatiga, jismoniy tayyorgarlik darajasiga hamda qo’yilgan vazifalarga (masalan, agar uncha katta bo’lmagan balandlikka arqonda tez chiqish kerak bo’lganda bir qo’lda usulini qo’llaydilar, qattiq arqonda bitta usulni kanatni oyoqlar bilan ushlash usulini qo’llaydilar, yumshog’ida boshqasini) bog’liq.

Jismoniy mashqlar texnikasi muntazam ravishda rivojlanadi: odatlangan texnika takomillashtiriladi, ba’zida esa usullar barham topadi, yangilari tuziladi. Bu jarayon qator sabablar bilan belgilanadi:

1. Sport tayyorligi darajasiga talablarning muntazam o’sayotganligi.

2. Harakatlar bajarilishining mukammallashgan usullarini uzluksiz izlash, muvofiq tekshirishlar natijasi va rolining oshishi.

3. Yangi sport anjom-jihozlarining yuzaga kelishi.

Jismoniy mashq texnikasi etakchi sportchilarning (muayyan vaqt uchun) harakat bajarish usullarini amaliyotda tekshirish va ilmiy tahlil qilish, izlanish natijasidir. Bunday zamonaviy texnika harakatni bajaruvchilarning barchasi uchun teng darajada eng oqilona asosni aks ettiradi va shu sababli andozali texnika deb ataladi.

Andozali texnika bajarilishning ba’zi usullarida individual tuzilishi jihatidan chetga chiqishni istisno qilmaydi. Texnikani individuallashtirish ikki yo’nalish bo’yicha amalga oshiriladi: individuallashtirishning bir xil andozali yo’li bo’yicha, u standart texnika chegarasida ayrim shaxslar guruhlari jismoniy tayyorgarligi va qomatning andozali fazilati bilan muvofiqlikda o’zgarishlar kiritiladi; insonning shaxsiy fazilatlarini hisobga oluvchi maxsus individuallashtirish yo’li bo’yicha sport-texnikaviy ko’nikma aynan maxsus individuallashtirishning yuqori darajasini ham aks ettiradi (amaliyotda uni o’z usuli deb tavsiflaydilar).

Texnikani individuallashtirishga asosiy e’tiborni bolalarni harakatga o’rgatayotgan vaqtda qaratish kerak. Andozali texnika faqat harakatning tuzilish asosini aks ettiradi va kattalarning harakatlarini tahlil qilish yo’li bilan quriladi. Bolalar jismoniy tayyorgarligi va gavdasining tuzilish xususiyatlari bilan muvofiqlikda texnikani individuallashtirish muammosi vujudga keladi. Masalan, kichik maktab yoshidagi bolalar yugurish vaqtida boldir-tovon tuzilishining o’ziga xos xususiyatlari sababli tovonning oldingi qismiga bosishda qiynaladi.

Texnika- grekcha so’z bo’lib, bajara olish san’ati degan ma’noni bildiradi. Jismoniy mashq texnikasi doim o’zgarib turadi va takomillashadi. Takomillashgan harakat texnikasi yuqori natija ko’rsatish garovi bo’lib, unga sportchilarning tinimsiz ter to’kishi orqali erishiladi. Sportchining jismoniy tayyorgarligini ortishi yoki uning gavdasi tuzilishi, jismoniy rivojlanganlikni ko’rsatuvchi ko’rsatkichlarning turli-tumanligi, sport turi- jismoniy mashqlar bajarish texnikasini asosini, uning zvenolari yoki detallarini o’zgarishiga, almashishiga sabab bo’lishi mumkin.

Harakat faoliyatiga ta’sir etuvchi harakatlarning ahamiyatliligi darajasi bir xil emas. Shuning uchun harakat texnikasi: texnika asosi (negizi), uning asosiy zvenosi va texnika detallari degan qismlarga bo’linadi.

Texnikaning asosi deganda, harakat orqali qo’yilgan vazifani bajarish uchun kerak bo’ladigan harakat faoliyati tizimining o’zak qismi tushuniladi. Qo’llangan usullar tananing qismlarini o’zaro kelishgan holda, harakat faoliyatining ketma-ketligi tizimini buzmay, jismoniy sifatlarining keraklicha namoyon qilinishini taqazo etadi. Usul samarali bo’lsa, amaliyotda unumli qo’llanilishi mumkin va uzoq vaqt o’zining hayotiy-amaliyligini saqlab qoladi. Texnika asosida etakchi harakat deb ataladigan negiz ajraladi, ya’ni harakat unda, birinchi navbatda, harakatning natija ko’rsatishi bilan bog’liq. Masalan, tayanib sakrash vaqtida qo’llar bilan siltanish.

Texnikaning asosiy zvenosi bu ma’lum bir harakatdagi asosiy mexanizmning eng muhim va hal qiluvchi qismidan iborat. Masalan, yugurib kelib balandlikka sakrovchilar uchun texnikaning asosiy zvenosi sakrash, oyoqni yuqoriga siltab, tez birlashtirishdan, uloqtirish uchun - yakunlovchi zo’r berishdan, gimnastikada egilib ko’tarilish (istalgan usul uchun) - tos-son bo’g’inlarini o’z vaqtida va tez kerish ( keyinchalik to’xtatish)dan iborat bo’ladi. Sport harakatlarida asosiy zvenoni bajarish nisbatan qisqa vaqt oralig’ida bo’ladi hamda muskullarning ko’p kuch sarflashini talab etadi.

Texnikaning detali- bu harakat tarkibiga kirgan, lekin uning asosiga, zvenolariga ziyon etkazmaydigan qo’shimcha harakatlar yoki shu harakat mexanizmi tarkibidagi eng mayda bo’laklardir. Uni harakat tarkibida bajarsa ham bajarmasa ham bo’ladi. Masalan, uzunlikka sakrashda kimdir tanaga tezlik berishni keskin tezlanish bilan, kimdir tezlanishni asta-sekinlik bilan boshlaydi. Individual xususiyatlardan to’g’ri foydalanish individual texnikani ko’rsatadi. Individual texnika mazkur sportchi uchun eng takomillashgan texnika hisoblanadi.
Asosiy adabiyotlar

1.Tulenova. X., Xo‘jaev.P, Xo‘jaeva. Meliev.H Jismoniy tarbiya nazariyasi va

metodikasi. T; Iqtisod-Moliya 2012y o‘quv qollanma.

2.Makamjonov.K, Salomov.R, Ikromov.I Jismoniy madaniyat nazariyasi va

metdikasi. Darslik T; Iqtisod-Moliya 2008yil

3.Xujaev I-. Raximkulov K.D, Nigmanov B.B «Xarakatli o’yinlar va uni o’qitish

mctodikasi» Cho'lpon nashriyoti Toshkent 2011 y

4.Cтепаненкова Е.Я. Теория и методика физического воспитания и развития ребенка.Учебное пособия.М..Академия 2001г.

Qo‘shimcha adabiyotlar

1.Mirziyoyev SH.M. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik - har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bolishi kerak. 0‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2016 yil yakunlari va 2017 yil istiqbollariga ba g’shlangan majlisidagi 0‘zbekiston Respublikasi Prezidentining nutqi. // Xalq so‘zi gazetasi. 2017 yil 16 yanvar, №11

2.Mirziyoyev SH.M. Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan birga qurarniz. O‘zbekiston, 2017.

3.0‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha harakatlar strategiyasi. 0‘zbekiston Respublikasi prezidentining farmoni. O'zbekislon Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami. 2017y., 6-son 70-modda.

4.Mirziyoyev SH.M. Qonun ustivorligi va inson manfaatlarini ta’minlash-yurt taraqqiyoti va xalq faravonligining garovi. 0‘zbekiston, 2017

5.Abdullaev A., Xonkeldiev SH. Jismoniy tarbiya asoslari va metodikasi Toshkent., O’zbekistan Davlat jismoniy tarbiya instituti, 2005 yil - 300 b.

6.Liviyskiy A.N Maklabgacha yoshdagi bolalami Jismoniy tarbiya asoslari va metodikasi Toshkent: 1995 yil - 500 b.

7.Xo‘jaev F, Raximkulov K.D„Nigmanov B.B «Sport va xarakatli uyinlar va uni o‘qitish metodikasi» TDPU nashriyoti Toshkent 2008 y

Internet saytlari

1.www.tdpu.uz 2. www.pcdagog.uz

3.w\v\v. physiology.ru/handbooks.html 4 .\vw\v.curator.ru/e-books/b22.html

6. 8-modul. Maktabgacha yoshdagi bolalarning rivojlanishining o‘ziga xos xususiyatlari

1.Ilk yoshdagi bolalarni rivojlanishining o'ziga xos xususiyatlari .Ikki va uch yoshgacha bo'Igan bolalarning jismoniy tarbiyasi.Markaziy nerv tizimi.Dinamik stereotip.Suyak tizimi haqida bilim berish

2. Maktabgacha 3-7 yoshdagi bolalarning rivojlanishining o‘ziga xos xususiyatlari.

3. Jismoniy tarbiya dasturlarining tasnifi.Jismoniy tarbiya dasturlarida bolalarga jismoniy tarbiya haqida bilim berish.

4.Maktabgacha yoshdagi bolalarda jismoniy sifatlami rivojlantirish.
1. 1.Ilk yoshdagi bolalarni rivojlanishining o'ziga xos xususiyatlari .Ikki va uch yoshgacha bo'Igan bolalarning jismoniy tarbiyasi.Markaziy nerv tizimi.Dinamik stereotip.Suyak tizimi haqida bilim berish.

Jismoniy mashqlarni bajarish jarayonida bu yoshdagi bolalarda chaqqonlik, tezlik, kuch, chidamlilik va egiluvchanlik sifatlari tarbiyalanadi. Ularning anatomik-fiziologik xususiyatlarini e’tiborga olsak, chaqqonlik va tezlik sifatlarini tarbiyalash imkoniyati ularda boshqa sifatlarga nisbatan ko’proq bo’ladi, kuch va chidamlilik sifatlarini tarbiyalashda esa, aksincha, extiyotkor bo’lish zarur. Lekin bu sifatlarni rivojlantirish umuman to’xtatib qo’yilmaydi, chunki kuch va chidamlilik elementlari har bir harakat faoliyati uchun zarur, bu sifatlar tarbiyachining xohishisiz ham boshqa harakat faoliyatlari davomida, xususan, yurish, sakrash, uloqtirishdek harakatlar tarkibida baribir namoyon bo’ladi.

Bu yoshdagi bolalar asab tizimining egiluvchanligi jismoniy sifatlarni bir tekisda rivojlantirishga yaxshi imkoniyat yaratadi. Chunki asab tizimidagi qo’zg’alish va tormozlanish birini ikkinchisi bilan tez almashtirish qobiliyati bilan bog’liq. Ayniqsa, harakatli o’yinlar davomida oldindan rejalashtirilmagan, o’yin faoliyati uchun zarur bo’lgan favquloddagi harakatlarni bajarishga to’g’ri keladi va ular qisqa vaqt ichida bir-biri bilan tez o’rin almashinishda namoyon bo’ladi. Bu esa chaqqonlik sifatini oson rivojlantirishga sharoit yaratadi.

Asab jarayoni jismoniy sifatlarning rivojlanishini tezlashtiradi. qisqa vaqt mobaynida o’rtacha tezkorlik bilan yugurish, velosipedda uchish va boshqa mashqlar tezlikning rivojlanishiga omil bo’ladi. Bu mashqlarda, albatta, me’yorni to’g’ri tanlash va ularning o’zaro o’rin almashinishi muhim ahamiyatga egadir.

Bu yoshdagi bolalarda bo’yin, qorin, orqa, bel mushaklari kuchsiz bo’lib, qomat yaxshi rivojlanmaydi. Shunga ko’ra, ushbu guruh mushaklarini rivojlantirish uchun yurish, yugurish, tanani bukib va rostlab bajariladigan mashqlarni to’g’ri tanlab olish, harakatlar tezligini orttirish va boshqa tadbirlar juda muhim. Bularsiz bola kundalik hayotida uchraydigan jismoniy mashqlarni bajarishda, jismoniy mehnatda qiyinchilikka uchragan bo’lar edi.

Maktabgacha yoshdagi bolalarga mashq berishdan oldin ularga o’sha mashqning ahamiyati, bajarish texnikasi, harakatli o’yin qoidalari, umumiy va shaxsiy gigiena qoidalari, tanani tarbiyalashning ayrim elementlari haqida tushuncha berib borish lozim. Bu yoshdagi bolalarni jismoniy mashqni yakka holda mustaqil va guruh bilan bajarishga o’rgatish kerak. Kichik guruhlarda jismoniy mashqlarni bajarishga o’rgatish, o’zining sport malakasi o’sayotganiga va katta sportchilarning natijalariga qiziqish, o’zaro do’stlik, hamjihatlik, o’yinchoqlarga munosabat masalalariga, axloq me’yorlarining rivojlanishiga e’tibor beriladi. Ularda jismoniy tarbiyani shunday yo’lga qo’yish kerakki, bunda zarur jismoniy sifatlarni o’stirish aqliy, axloqiy va estetik tarbiya bilan qo’shib olib borilsin. Ularga estetikadan tana tuzilishi, qomatni to’g’ri tutib yurish, harakatlarning ravon hamda chiroyliligi, kiyim-boshni ehtiyotlash va boshqalar to’g’risida tushuncha berish kerak bo’ladi.

Maktab yoshigacha bo’lgan bolalarda aqliy qobiliyatlarni rivojlantirish, diqqat, idrok, tushuncha, tasavvur, tafakkurni o’stirish va boshqa xislatlarni mustahkamlash jismoniy tarbiya jarayonining asosiy mazmuniga aylantiriladi.
2. Maktabgacha 3-7 yoshdagi bolalarning rivojlanishining o‘ziga xos xususiyatlari.

3. Jismoniy tarbiya dasturlarining tasnifi.Jismoniy tarbiya dasturlarida bolalarga jismoniy tarbiya haqida bilim berish.
4.Maktabgacha yoshdagi bolalarda jismoniy sifatlami rivojlantirish. Maktabgacha yoshdagi bolalarning jismoniy sifatlarini rivojlantirish.

Bolalarning harakatli faoliyati ularda asosiy jismoniy sifatlarni

rivojlantirish bilan bog’liqdir. Bunga chaqqonlik, epchillik, kuchlilik,

matonat singari sifatlarkiradi. Amalda mazkur sifatlarning hech birini
alohida olib rivojlantirishni tasavvur qilish ham mumkin emas. Turli
jismoniy sifatlarni tarbiyalash aslida bolaning jismoniy jihatdan har
tomonlama rivojlanishidek yagona jarayonning turli tomonlaridir. Chunki
bunday rivojlanish natijasida organizmning miqdoriy imkoniyatlarida
umumiy yuksalish sodir bo’ladi. Lekin baribir yuqorida sanab o’tilgan jismoniy sifatlarning har birini tarbiyalashning o’ziga xos xususiyatlari mavjuddir.

Chaqqonlik-bu faoliyat davomida paydo bo’ladigan kutilmagan shartsharoitlarga binoan harakat faoliyatini tezlik bilan yangi harakatlarni egallay olish qobiliyatidir. Chaqqonlikni tarbiyalashda harakatlarning uyg’unligini rivojlantirish, ularning sur’ati va ko’lamini, muskullarning zo’riqishi va bo’shashi darajasini bir-biridan farq qilish, shuningdek, vaqtga va joyga moslashib mo’ljal olabilish mahorati asosida sodir bo’ladi. Chaqqonlikni tarbiyalash uchun aniq harakatlar qilish qobiliyatini rivojlantirish muhimdir. Bundan tashqari, turg’un holatda hamda bir joydan ikkinchi joyga yurib borilayotganda gavdaning muvozanatini saqlay olish chaqqonlik ko’rinishlaridan biri hisoblanadi. Bolalikning maktabgacha yoshida harakat analizatorini rivojlantirishda anchagina siljish ro’y beradi. Bu esa chaqqonlikni asta-sekin takomillashtirib borish uchun imkoniyat yaratadi.Harakatlarni bajarishdagi epchillik ham maktabgacha yoshdagi bolalarda tez rivojlanadigan muhim xususiyatdir.

Epchillik-bu harakatni eng kam vaqt ichida bajara olish qobiliyatidir. U qandaydir bir signalga javob tariqasi bajarilgan harakat tezligiga (harakat reaktsiyasi deb ataladigan tezlikka), ayrim harakatlar tezligiga, shuningdek ko’p marta takrorlanayotgan harakatlarning tezligiga bog’liq bo’ladi. Harakatlarning mana shu barcha ta’rif-tavsifi, bog’chadagi kichik yoshdagi bolalardan boshlab to katta gruppadagi bolalarda muntazam mashq natijasida o’sib boradi. Chaqqonlik va epchillikning rivojlanishiga o’yin va mashqlarni muntazam bajarib borish orqali erishiladi. Bunda atrofdagi muhit sharoitning o’zgarishiga qarab shug’ullanuvchilar tezlik bilan javob reaktsiyasi berishlari hamda birharakatdan ikkinchisiga jadallik bilan o’tishlari, tez siljishlari va topshiriqni bajarishlari muhimdir. Turli o’yinlar hamda to’siqlarni engib o’tish, to’xtab-to’xtab, burilishlar bilan bajariladi birdan berilgan signal bo’yicha xilma-xil topshiriqlarni bajarish, hatlab o’tish, engashibemaklab o’tish bilan bog’liq bo’lgan mashqlar, muvozanat mashqlari, har turli sport o’yinlari va boshqalar mana shunday chaqqonlik va epchillikni o’stiruvchi mashqlar hisoblanadi.

Kuchlilik-bu muskullarni ma’lum darajada zo’riqtira olish qobiliyati bo’lib, chaqqonlik va epchillikni tarbiyalashning muhim tarkibiy qismi hisoblanadi. Maktabgacha yoshdagi bolaning muskullari hali yaxshi rivojlanmagan bo’ladi, uning asab harakati ham hali takomillashmagan, bog’cha bolalari muskullarni kuch bilan ishga solishda aniq farq qilish qobiliyatiga ega emaslar. Bog’cha bolalari uchun, ayniqsa, kichik gruxdagilar uchun shu narsa muhimdirki, ularda rostlovchi muskullarning xayotiy, faoliyatidan ko’ra bukish muskullarining hayotiy faoliyati ortiqroq bo’ladi, bolalar yurish va yugurish vaqtida oyoqlarini yarim bukik holda tutib harakat qiladilar, o’yinlar o’tkazish vaqtida esa, engashib o’tiradilar va hokazo.

Shu sababdan bolaning kuch-quvvat sifatlarini rivojlantirayotganda rostlovchi muskullar kuchini ko’paytirishga e’tibor berish, bola gavdasini va oyoq-qo’llarini rostlaydigan, to’g’ri turishga o’rgatadigan mashqlar bajartirish muhim ahamiyatga egadir. Maktabgacha yoshdagi bolalarda kuch-quvvatni tarbiyalashga qaratilgan mashqlar asosan dinamik harakterga ega bo’lishi kerak. Ayni vaqtda bu uzoq vaqt davom etib, asablarni ancha tarang holga keltiradigan bir xildagi zo’riqishlar bilan bog’liq, bo’lmasligi shart. Bundan tashqari kuchni rivojlantirishda zo’r berib kuchlanish zarur bo’lgan mashqlar qo’llanmasligi kerak. Maktabgacha yoshdagi bolalariningkuch-quvvatini tarbiyalash uchun qisqa muddat davom etadigan tezlik-kuch talab qiladigan mashqlar (masalan, bir joyning o’zida turib uzunlikka sakrash, zoqqa uloqtirish mashqlari), shuningdek, o’z og’irligini ko’tarish bilan bog’liq bo’lgan ba’zi bir mashqlar (engashtirib qo’yilgan va tikka turgan narvonlar, taxtalarga tirmashib chiqish mashqlari, gimnastika skameykasida o’z qo’llari, kuchi bilan tortilish va shunga o’xshash mashqlar)ni bajarish o’rinlidir.

Matonat-bu jismoniy ishni imkoni boricha uzoq vaqt davomida etarli darajadagi jadallikni saqlagan holda bajara olish qobiliyatidir. Matonatni tarbiyalash organizmning turli sistemalarining miqdoriy imkoniyatlarini oshirib borish bilan, asta-sekin sharoitga moslashib borish bilan, oqibat natijada charchashga olib boradigan kuchli zo’riqish bilan uzoq vaqt davom etadigan faoliyat natijasida organizmda paydo bo’ladigan ko’nikish bilan bog’liq bo’ladi. Shuning uchun bolalarda matonatni tarbiyalashda ular organizmiga o’zlari ko’nikib qolgan vazifaga qaragandayuqoriroq jismoniy ta’sir ko’rsatadigan mashqlar va o’yinlar qo’llaniladi.
Maktabgacha yoshdagi kichik gruxlarda matonatni tarbiyalash bilan
bog’liq maxsus mashqlar amalga oshirilmaydi. Katta yoshdagi bog’cha bolalarida matonatni tarbiyalash uchun o’yin va mashqlardan foydalaniladi.

Bunday o’yin va mashqlarda ancha og’ir, lekin qisqa muddatli jismoniy zo’riqish talab qilinadi. Bunday mashqlarda bolalar diqqat-e’tiborni- ir erga jamlab, mashqlarni takrorlashda etarli darajada uzoq tanaffuslar berib, ularga dam oldirish lozim. Bu yoshdagi bolalarda matonat avvalo yurish, yugurish, sakrash, chang’ida yurish, raq tushish, suzish va harakatli o’yinlar o’ynash va mustaqil faoliyat ko’rsatish vaqtida rivojlanadi. Jismoniy tarbiya mashg’ulotlari bolalarni jismoniy mashqlarga muntazam o’rgatishning asosiy shaklidir. Mashg’ulotlarning ahamiyati harakatlar madaniyatini mujassam shakllanishi, sog’lomlashtirish, ta’limiy va tarbiyaviy vazifalarni muntazam amalga oshirishdan iboratdir. Mashg’ulotlar xushchaqchaq, intizomli, atrof-muhitda yaxshi harakat qila oladigan, belgilangan vazifaga muvofiq tez va ishonch bilan, maqsadga yo’nalgan holda faoliyat ko’rsata oladigan, shuningdek, axloqiy sifatlar va ijodiylik namoyon eta oladigan shaxslarni tarbiyalashga xizmat qiladi. Jismoniy mashg’ulotlar kuzda, qishda va bahorda binoda hamda ochiq havoda o’tkaziladi. Yoz paytida o’yinlar, mashqlar ochiq havoda, jismoniy tarbiya maydonchasida o’tkaziladi. «Bolajon» tayanch dasturida har bir yosh gruhi uchun belgilangan jismoniy mashqlar mashg’ulotlarning mazmunini tashkil etadi. Mazmuniga ko’ra xilmaxil mashg’ulotlarni o’tkazishda vazifalarning aniq va oydin bo’lib qolishi, dasturni o’tishda izchilikka rioya qilish, shuningdek bolalarning yosh va o’ziga xos xususiyatlarini hisobga olish shartdir. Mashg’ulotlar tuzilishi jismoniy mashqlarning bolalar tomonidan izchil bajarilishidan iboratdir. U qo’yilgan vazifalar, nerv tizimining ish qobiliyati va bola organizmining har bir alohida yosh bosqichidagi xususiyatlari bilan belgilanadi. Mashg’ulot paytida bola organizmining dinamikasi va uning psixologiyasini nazorat qilish tarbiyachining asosiy vazifalaridan biridir.

Kirish tayyorgarlik.
2. Asosiy qism.
3. Yakuniy qism.

Ta’limiy, tarbiyaviy va sog’lomlashtirish vazifalari mashg’ulotning har

bir qismi uchun baravar muhim ahamiyatga egadir.Mashg’ulotning kirish qismini mazmuni va vazifalari Jismoniy tarbiya mashg’ulotining birinchi qismi ko’yilgan vazifalar va uning asosiy qismidagi mashqlar mazmuniga ko’ra turlicha bo’lishi mumkin. Mashg’ulotning bu qismi vazifasi bolalarda unga nisbatan qiziqish vaemotsional kayfiyat paydo qilishdan, diqqatning tayyorgarlik darajasini tekshirishdan, ayrim harakat ko’nikmalarini aniqlashtirishdan, bola organizmini asta-sekin mashg’ulotning asosiy qismida kechadigan birmuncha intensiv tez faoliyatga tayyorlashdan iboratdir. Shu maqsadda bolalarga to’g’ri qad-qomatni tarbiyalashga, yassi tovonlikni oldini olishga yordam beradigan, fazoda hamda jamoada mo’ljal olish bilan bog’liq, bajarilishi ko’p vaqtni talab qilmaydigan tanish mashqlar va ularning variantlarini bajarish taklif etiladi. Bunday mashqlarga quyidagilar kiradi:

- saflanish mashqlari turlicha saflanishlar va qayta saflanishlar;

- turli topshiriqlar bilan bajariladigan yurish va yugurish;

- tarqalib engil yugurish hamda keyinchalik katta va kichik davra, kolonnava hakozo bo’lib saflanish;

- turli ko’rinishdagi va yassitovonlikning oldini olish maqsadidagiyurishlar tovonda, oyoq uchida, poldagi qalin shnur ustida, narvonda yurish va boshqalar.

Kirish qismi bolalarning kolonnaga uch to’rttadan bo’lib saflanishi, tarqalishi… bilan yakunlanadi. Bu bolalarni mashgulotning asosiy qismi boshlanishidagi umumrivojlantiruvchi mashqlarni o’rgatishga o’tish uchun xizmat qiladi. Bu qism kichik gruhlarda 2-4 dakikagacha, o’rta gruhlarda 3 dan 5 dakikagacha, katta gruhlarda 4 dan 6 gacha davom etadi. Mashg’ulotning asosiy qismi vazifalari va mazmuni. Mashg’ulotning bu qismida bir holatda dastlab bolalarni umumrivojlantiruvchi mashqlarga, so’ngra asosiy harakatlarga o’rgatish va jismoniy sifatlarni tarbiyalash vazifalari belgilanadi; ikkinchi bir holatda asosiy harakat mashqlariga o’rgatish belgilanadi. Bu mashqlar yangi harakat materiali bilan tanishtirishni, avvaldan tanish mashqlarni turli variantlardan foydalanib takrorlashni, mustahkamlanish bosqichidagi harakat ko’nikmalarini takomillashtirishni ko’zda tutadi. Shundan so’ng barchabolalarni intensiv harakatga tortadigan qoidali harakatli o’yinlar o’tkaziladi. Bolalarning psixik ish qobiliyatining davomsizligini hisobga olib, murakkab vazifalar asosiy qismning boshida belgilanadi (bolalarni yangi material bilan tanishtirish yoki juda murakkab koordinatsiyali mashqlarni bajarish).

Asosiy va qo‘shimclia o‘quv adabiyotlar hamda axborot manbaalri

Asosiy adabiyotlar

1.Tulenova. X., Xo‘jaev.P, Xo‘jaeva. Meliev.H Jismoniy tarbiya nazariyasi va

metodikasi. T; Iqtisod-Moliya 2012y o‘quv qollanma.

2.Makamjonov.K, Salomov.R, Ikromov.I Jismoniy madaniyat nazariyasi va

metdikasi. Darslik T; Iqtisod-Moliya 2008yil

3.Xujaev I-. Raximkulov K.D, Nigmanov B.B «Xarakatli o’yinlar va uni o’qitish

mctodikasi» Cho'lpon nashriyoti Toshkent 2011 y

Qo‘shimcha adabiyotlar

2.Mirziyoyev SH.M. Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan birga qurarniz. O‘zbekiston, 2017.

4.Mirziyoyev SH.M. Qonun ustivorligi va inson manfaatlarini ta’minlash-yurt taraqqiyoti va xalq faravonligining garovi. “0‘zbekiston, 2017

5.Abdullaev A., Xonkeldiev SH. Jismoniy tarbiya asoslari va metodikasi Toshkent., O’zbekistan Davlat jismoniy tarbiya instituti, 2005 yil - 300 b.

6.Liviyskiy A.N Maklabgacha yoshdagi bolalami Jismoniy tarbiya asoslari va metodikasi Toshkent: 1995 yil - 500 b.

7.Xo‘jaev F, Raximkulov K.D„Nigmanov B.B «Sport va xarakatli uyinlar va uni o‘qitish metodikasi» TDPU nashriyoti Toshkent 2008 y

Internet saytlari

1.www.tdpu.uz 2. www.pcdagog.uz

3.w\v\v. physiology.ru/handbooks.html 4 .\vw\v.curator.ru/e-books/b22.html

9-10 modul. Maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalar uchun gimnastika.

Reja:

1.Gimnastika turlari va tasnifi.

2.Umumrivojlantiruvchi gimn&stika.

3.Gigenik gimnastika.Sport yo‘nalishidagi gimnastika.

4.Amaliy gimnastika.Badiiy gimnastika.

4.Maktabgacha yoshdagi bolalar uchun asosiy harakatlar.

5. Asosiy harakatlar. Yurish,yugurish, tirmashish, sakrashlar, uloqtirish, yugurib kelib uloqtirish, muvozanatni saqlash qobiliyati.

6.Asosiy harakatlarga o'rgatish metodikasi.
1.Gimnastika turlari va tasnifi.

Maxsus ishlab chiqilgan harakat shakllari gimnastika vositalari (mashqlari) hisoblanadi. Ular yordamida insonning hayotiymuhim harakatlantiruvchi jismoniy sifatlari tarbiyalanadi va rivojlantiriladi. Ko'pgina mashqlar odamning mehnat, harbiy va turmush faoliyati (yurish, yugurish, tirmashib chiqish, sakrash, emaklash, muvoza-nat saqlash, uloqtirish, to'siqlardan oshib o‘tish, yuk tashish va shu kabilar)dan olingan.

Jismoniy madaniyat va sport amaliyoti fanining rivoj topishi bilan butun bir harakatlantiruvchi faoliyatdan ajratib oiingan harakatlardan iborat mashqlar paydo bo‘la boshladi. Bu mashqlar, asosan, harakat asoslarini o‘rgatish uchun, jismoniy sifatlami rivoj-lantirish, turli pedagogik maqsad va vazifalarni yechish uchun qo'llaniladi. Gavdaning ayrim a’zolariga mo'Ijallangan hamda turli gimnastika jihozlarida bajarilgan mashqlar shular qatoriga kiradi

Gimnastika mashqlari bilan shug‘ullanuvchilaming tayyorgar-Hgiga va pedagogik vazifalarni yechish uchun ulardan foydalanishda orttirilgan tajribalarni nazardatutibguruhlanadi. Mashqlar an’ana-viy ravishda quyidagi gimnastika vositalariga ajratiladi:

Saf mashqlari.
Umumrivojlantiruvchi mashqlar (URM).
Qo'shimcha mashqlar (прикладные упражнения).
Erkin mashqlar.
Badiiy gimnastika mashqlari.
Akrobatik mashqlar.
Sakrashlar.
Sport jihozlaridabajariladigan mashqlar.

Ushbu tarzda gimnastika vositalarini guruhlarga taqsimlanishi: 1. Saf mashqlari - murakkab bo'lmagan harakatda shug'ul-lanuvchilar uchun mo'Ijallangan mashq bajarish jarayoni. Sanash va musiqa jo'rligida yurish, yugurish, qad-qomatni to‘g'ri tutish, rit-mik harakatlarga oid ko'nikma hosil qilishda muhim ahamiyatga ega. Saf mashqlari bir tomonidan jismoniv harakat mashg‘ulotlari (mashg‘ulotning jamoa shakllari)ni uyushtirish usuli sifatida foyda-lanilsa, ikldnchi tomondan esa undan inson tana a’zolarini shakl-lantiradigan va rivojlantiradigan, uvushgan xatti-harakat ko‘nikma va malakalarni tarbiyalaydigan muayyan harakatlantiruvchi faoliyat sifatida foydalaniladi

2. Gimnastikaning sog‘lomlashtiruvchi (umumrivojlantiruvchi) turlari. Bu mashqlar tayanch, sportga xos rokn-rol, aerobika, sheyping, gimnastrada, gigiyenik, atletik va ritmik gimnastikani o‘z ichiga oladi. Gimnastikaning bu turlari shug‘ullanuvchilarni har tomonlama garmonik jismoniy kamolotga yetkazish, bahri dilini yayratish, salomatligini mustahkamlash va harakat faoliyatlarini tarbiyalash, takomillashtirish hamda gimnastikani targ‘ibot-tashviqot qilish maqsadida qo'llaniiadi. Ular gimnastika jihozlari vositasida, alohida guruh mashqlar to‘plami shaklida ham bajarilishi mumkin. Shunday qilib, dastlabki umumrivojlantiruvchi mashqlar insonga ko'nikma va malakalarni egallab olish imkonini beradi, inson shu yo‘sindagi faoliyatida o‘z mushaklarini harakatlantirish qobiliyatini takomillashtirish maqsadida har qanday harakat murakkabligiga ega bo‘lgan yaxlit harakatlantiruvchi faoliyatni takrorlashda foydalanadi.

3. Gigiyenik gimnastika Gigiyenik gimnastika, yuqorida bayon etilganidek, kishilarni sog'lomlashtirish, jismonan va aqlan tarbiyalash vositasi, shuning-dek, ularning kuchi, tetikligi va harakat faoliyatining bitmas-tugan-mas manbayidir. Hozirgi davrda gimnastika sog‘ayishni tezlashtirishi kasallanishning oldini olishi, tetiklik va kuch-g‘ayratga to‘ldirishi kishi sog‘lig‘ini saqlab, uning umrini uzaytirishi isbot talab qiimay-digan haqiqat bo‘lib qoldi.

Shifokorlar nazorati orqali aniqlanishicha, gigiyenik gimnastika kishi organizmi uchun juda btta ahamiyatga ega. Gigiyenik gimnastika mashg‘ulotlari muntazam o‘tkazilsa, uning ta’sirida mushak va to‘qimalarda qon aylanishi yaxshilanadi, arterial qon bosimi pa-sayadi, yurak-qon tomiri tizimining faoliyati yaxshilanadi, o‘pka-ning nafas olish va tiriklik sig‘imi oshadi, modda almashinuvi yaxshilanadi, markaziy asab tarmog'i va asab-mushak apparatining faoliyati kuchayadi. Gigiyenik gimnastika insonning ruhiy holatiga ijobiy ta’sir ko‘rsatib, uning tetikligini, o‘z kuchiga bo‘lgan ishonchini oshiradj va ruhlantiradi. A. N. Krestovnikov, V. N. Mashkov, 1. M. Sarkizov-Serazini va boshqa olimlarning tadqiqotlariga qaraganda gigiyenik gimnastika mashg‘ulotlari natijasida yurak-tomir urishi 50-60 % ga tezlashadi, qonning maksimal bosimi 5-20 mm.ga ko‘tariiadi, iste’mol qilinadigan kislorod miqdori 10-30 % oshadi. Hozirgi zamon sport fiziologiyasi nuqtayi nazaridan olganda, gigiyenik gimnastika butun organizmni tetiklantiradi va charchoqni yo‘qotadi.

Gigiyenik gimnastika mashg‘ulotlarini yakka holda va shuningdek, guruh bo‘lib o‘tkazish mumkin. Bu gimnastika bilan faqat ertalab emas, balki kunduzi ham (ovqatlangandan keyin 1,5-2 soat o‘tgach) yoki kechqurun (uxlashdan 1,5-2 soat oldin) shug‘ul-lanish mumkin. Bolalar, o‘smirlar va o‘rta yoshdagi kishilar radio orqali eshittiriladigan umumrivojlantiruvchi mashqlar to‘plamini bajarishlari mumkin. Harxil sport turlari bilan muntazam shug‘ulla-nadigan kishilar uchim bu to‘plamiar yuklama bo‘yicha yengil bo‘lishi mumkin.

Har bir shaxs gimnastikani ba’zi bir qoidalarni bilgan holda o‘z shaxsiy xususiyatlarini hisobga olib, umumrivojlantiruvchi mashqlar to‘plamini tuzib olsa bo‘ladi. Mashqlar to‘plamini tuzishda quyidagi qoidalarga rioya qilish lozim.

1. Mashqlar shug'ullanuvchilarning yoshi va jismoniy tayyor-garligiga mos bo‘lishi kerak. Agar mashqlar juda murakkab bo‘lsa, ko‘ngildagidek bajarilmaydi va ularning samarasi ham yuqori boM-maydi.

Gigiyenik gimnastika quyidagi: xonani shamollatish, gigiyenik qoidalarga va kun tartibiga rioya qilish, badantarbiya (suvda chiniqish) singari tabiiy odatlarni tatbiq qilishga yordamlashadi.

Ertalabki gigiyenik gimnastika odam organizmi uchun juda katta ahamiyatga ega, u organizmning sust holati (uyqu)dan odamning mehnat faoliyati uchun zarur bo‘lgan faol holatga o‘tishiga yordamlashadi.

Uyqu paytida bosh miya qobig‘ining asab hujayralari dam oladi va ularning mehnat qobiliyati tiklanadi. Uyg‘ongandan keyin esa hali o‘chmagan uyqu ta’sirida bo‘lgan organizm ishga tez kirishib keta olmaydi, chunki asosiy tarmoq va organlarning faoliyati sust holatda bo'ladi. Ertalabki gigiyenik gimnastika odamning butun organ va tarmoqlarining ishga faol kirishishiga yordamlashadi. Faqat to‘g‘ri bajariladigan mashqlar (bunda belgilangan me’yorga, ko‘lamga va

mushaklarning zo‘riqishiga rioya qilish) shug‘ullanuvchilar orga-nizmiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.

Katta yoshdagi kishilar nafas to‘xtab turadigan, zo‘r keladigan cho‘ziladigan, sakrash va tez-tez egilib turishni talab qiladigan mashqlarni bajarmasliklari kerak. Ular mashqlarning ta’sir qilish darajasi va har bir mashg‘ulotda mashqlar yuklamasi me’yori to‘g‘risida shifokordan doimiy sur’atda maslahat, jismoniy tarbiya mutaxassislaridan esa mashqlarning ifodasini, ularning xususiyatlari va qo‘llanish usuli to‘g‘risida maslahat olishlari darkor.

Tanlab olmgan mashqlar shug‘ullanuvchilarga har tomonlama ta’sir ko'rsatishi kerak. Ularning tanasini turli qismlari uchun har xil yo‘nalishda, tezligi va mushakni ishga solishni o'zgartirib bajarish lozim.
Mashqlar to'plamiga to‘g‘ri qomat holatini his qilish, shu-ningdek, har xil nafas olish turlari (ko'krak, diafragma va aralash nafas olish)ga oid maxsus mashqlar kiritilishi zarur.
To‘plamga shug‘ullanuvchilaming tayyorgarligi va uni bajarish vaqtiga qarab, 8 tadan 16 tagacha mashq kiritiladi. Ertalabki gigiyenik gimnastika 8-10 mashqdan, kunduzi bajariladigan gigiyenik gimnastika esa 10-15 mashqdan iborat bo‘ladi. Gigiyenik gimnastika bilan shug‘ullanishni endigina boshlaganlar uchun mashqlar miqdori oz bo‘lgani ma’qul.

Tanlab oiingan mashqlarni to‘plamga qo'shganda quyidagi qoidalarga binoan joylashtirgan ma’qul:

to‘plamda birinchi va oxirgi mashqlar to‘g‘ri qomatni tarbiyalashga qaratilgan bo‘lishi maqsadga muvofiqdir (to‘g‘ri qomatni asrash uchun buning ahamiyati muhim);
to‘plamdagi ikkinchi muhim jihat shuki, bunda umumiy ta’sir ko‘rsatadigan va odamning barcha organ va tarmoqlarining faoliyatini yaxshilaydigan mashqlar (yoki ikkita mashq) bo'lishi kerak. Bular, odatda, butun tananing katta guruh mushaklarini ishga soladigan oddiy. sust sur’atda bajariladigan mashqlardir. Bular organizmni bo'lajak kasbga tayyorlash uchun juda zarurdir;
to'plamning navbatdagi mashqlari turli mushak guruhlari (qo‘l, yelka, bo'g‘in, bel, qorin pressi, oyoq) uchun zarur bo‘lgan doimiy bajariladigan mashqlardir. Bunda gavdaning turli qismlari birin-ketin ishga kirishishi kerak. Bu mashqlarning ikkinchi va uchinchi turkumlari jadalroq bajariladi. Mashqlar shu tarzda bajarib borilar ekan, yuklamani ham asta-sekin oshirib boriladi, natijada turli mushak guruhlari ishga kirishadi, bu esa mushak kuchi sama-radorligini oshiradi va faol dam olish uchun sharoit yaratadi.

Amaliy turlar ta’rifi

Gimnastikaning amaliy turlariga quyidagilar kiradi:

korxona (ishlab chiqarish)da gimnastika;
kasbiy-amaliy gimnastika;

sport-amaliy gimnastika;
harbiy-amaliy gimnastika; 0 davolash gimnastikasi;

g) sharqona yakka kurash elementlari.

Gimnastika tanlab olingan mutaxassislik, harbiy faoliyat va u yoki bu sport turida muvaffaqiyatga erishish uchun zarur bo‘lgan faoliyatni takomillashtirishga qaratilgan. Ishlab chiqarish gimnas-tikasi ishchi xodimlarni sog‘lomlashtirish va mehnat unumdorligini oshirish uchun xizmat qiladi, shuningdek, mehnat faoliyati jarayo-nida faol dam olishni ta’miniaydi. Davolash gimnastikasi esa terapevtik vositalar bilan birgalikda turli kasalliklarni davolashni va jarohatlanishdan keyin tez sog‘ayishning samarali vositasi sifatida qo‘llaniladi.

Bu turlar gimnastikaning umumiy yo‘nalishini saqlagan holda insonning ma’ium faoliyati vazifalarini aniqroq belgilashga va urn ijobiy hal qilishga imkon berib, kasbiy faoliyatga maqsadga muvofiq tayyorlanishni yoki ijodiy va yuqori ish unumdorligi bilan mehnat qilishni ta’miniaydi.

Sport-amaliy gimnastikasi

Sport-amaliy gimnastikasi turli sport turlaridagi umumiy va maxsus jismoniy tayyorgarlikning tarkibiy qismi hisoblanadi. U jismoniy sifatlarni takomillashtirish va sportchilar organizmining funksional imkoniyatini oshirish uchun qo'Uaniladi.

Sport-amaliy gimnastikasi umumiy va maxsus jismoniy tayyorgarlikni oshirish vositasi sifatida keng qo'Uaniladi. Gimnastika mashqlari yordamida organizmning turli tarmoqlari faoliyatining rivojlanishiga (turli mushak guruhlariga, tananing alohida qismlariga, organlar va boshq.) tanlab ta’sir ko‘rsatish va sportchining shaxsiv xususiyatlarini hisobga olib, jismoniy yuklamaning hajmi va ta’sirchanligini maksimal darajada turli-tuman qilish mumkin. Bu hoi aynan sport-amaliy gimnastikasi natijalarini oshirishning eng muhim va yagona vositasi sifatida qo'Uash imkonini beradi.

Mushakka zo‘r berishning tuzilishi va ko‘rinishi bo'yicha u yoki bu sport turining harakat faoiiyatiga xos yoki o‘xshash mashqlar tavsiya qilinadi. Chunonchi, gavda aylanma harakat qiladigan sport turlarida (figurali uchish, kurash, suvga sakrash) akrobatika mashqlari keng qo'Uaniladi, ular yordamida tayanch-harakatlanuvchi apparat va muvozanat organlari (vestibular analizatorining funk-siyasi) takomillashadi. Vositalar to‘plami ko‘proq nafas olish, yurak, qon aylanish organlariga ta’sir ko‘rsatadigan boshqa sport turlarida umumrivojlan-tiruvchi mashqlar, arg‘amchi bilan bajariladigan mashqlar va turli xildagi sakrash va irg‘ishlar (boks, kurash, yengil atletika va boshq.) kattao'rinegallaydi.

Quyidagilar sport-amaliy gimnastikasining asosiy vositasidir:

jihozlar bilan va jihozlarsiz (gimnastika tayoqchasi, ganteUar, to'ldirma to‘p, arg'imchoq, rezina amortizator) bajariladigan mashqlar;
ommaviy jihozlarda (gimnastika devorchasi va gimnastika o‘rindig‘i, arqon, langar, osma maydoncha) va shuningdek, yog‘och otda, «eshabda, halqada, qo‘shpoyada va yakkacho‘pda bajariladigan mashqlar;
akrobatika mashqlari, batutda, depsinish «ko‘prik»chasidan sakrashJar;
tayanib va tayanmasdan sakrashlar.

Quyidagi mashqiarni ayrim jtsmoniy sifatlarni tarbiyalash va takomillashtirish uchun qo'llash zarur:

kuchni rivqjlantirish uchun tezkor-kuch mashqlari (o‘ta og‘ir bo'lmagan yuk bilan eng katta tezlikda va o‘ta og‘ir yuk bilan charchagunga qadar mashq bajarish) va har tomonlama ta’sir qiluv-chi mashqiarni qo'llash lozim. Masalan, kurashcht, shtangachi, eshkak eshuvchilar uchun blokli qurilmalardan iborat gimnastika jihozlari; sport o'yinchilari uchun jihoz bilan bajariladigan mashqlar, dinamik ko‘rinishdagi oddiy mashqlar, turli irg‘ish va sakrash mashqlari juda foydalidir;
egiluvchanlikni tarbiyalash va rivojlantirish uchun harakat-larning amplitudasini asta-sekin oshirib bajarish, sherikning yorda-midan foydalanib mashq bajarish, ommaviy jihoz (gimnastika devorchasi, arqon, langar va boshq.)larda mashqlar bajarish zarur. Masalan, suzuvchilar uchun yelka bo‘g‘inining yaxshi harakatchan-ligi zarurdir, o'yinchilarga esa (fъtbol, basketbol), tos-son va boldir-tovon bo‘g‘inlarint harakatchanligi lozim;
chaqqonlikni tarbiyalash va takomillashtirish uchun ko'proq koordinatsiya mashqlarini (har xil usul va yo'nalishda gavda aylan-tirishni talab qiladigan), akrobatika mashqlarini, shuningdek, turli xil sakrashlarni (tayanchsiz, tayanib turib, pastlikka, depsinish «ko‘pribchasidan aylanib bajariladigan sakrash va boshq.) qo'llash ma’qul. Badiiy gimnastika mashqlarining atamalari

Badiiy gimnastika

Odimlash — joydan joyga ko‘chishning xilma-xil turlari. Odim-lashning quyidagi: oddiy odimlash, oyoq uchiga ko'tarilishdan boshlab odimlash, oyoqlar uchida odimlash, keskin odimlash, tashlanib-tashlanib odimlash, lo'killab odimlash, almashlab odimlash, polka qadami bilan odimlash va h.k. turlari bor.

Yugurish — har birida uchish fazasi bo'lgan odimlash. Yugurish-dagi atamalar odimlashdagi atamalarga o‘xshash.

Burilish — gavdaning tik yoki uzunasiga o‘q atrofidagi aylanma harakati. Burilishning quyidagi: oyoqlarni olib-qo‘yib (o‘ng yoki chap oyoqdan boshlab) burilish, oyoqlar uchida burilish, chalish-tirma burilish, siltanib burilish, burama burilish, shuningdek, cho‘qqayib, muvozanat saqlab (biron muvozanat turidagi holatni saqlab turib) burilish va h.k. turlari bor.

Sakrash — oyoqlarda depsingandan keyin erkin parvoz etish. Harakat koUami va gavdaning havodagi holatiga qarab sakrashning quyidagi: to‘g‘ri sakrash, bukilib sakrash, kerishib sakrash, ochiq sakrash, yopiq sakrash, odimlab sakrash, sapchib sakrash, charx-palaksimon sakrash, tayanib sakrash, tashlanib sakrash, yarim-halqasimon (halqasimon) sakrash va h.k. turlari mavjud.

Qo'llarni prujinasimon harakatlantirish - barcha bo'g'inlarni bir vaqtda bukib prujinasimon yaxlit harakat qilish, turli yo‘nalish-larda bajariladi.

To'lqinsimon - do'ngsimon yarimcho‘qqayishdan boslilana-digan bo‘g‘inlaming ketma-ket biri yozilib, biri bukilishidan iborat murakkab yaxlit harakat. To'lqinsimon harakatning quyidagi turlari bor: oldinga qarab to‘lqinsimon, o‘ng tomonga, chap tomonga (yonlama) to‘lqinsimon harakatlar.

Qo'lni to'iqinlatish - qo‘lni (qo‘llarni) bukish (o‘zi tomonga) va panjani osiltirishdan boshlab, keyin yozish (o‘zidan nariga) bilan bir vaqtda panjani ko'tarishdan iborat to‘lqinsimon hara-katlantirish. Panjaning holatini bunday nomlash qabul qilingan: odatdagicha (ko‘rsatilmaydi), panja bemalol tutilgan, panja bo‘-shashtirilgan, panja ko‘tarilgan.

Yurish va yugurishYurish faqat oyoq, mushaklarini ishga solib qolmasdan u butun tana mushaklariga ta’sir ko‘rsatadi va yurak-qon tomiri hamda nafas olish organlari faotiyatini yaxshilaydi.

Kuch berish bilan bo'shashish almashinib turadigan mushak-larning bir tekis ishi xotirjam yurganda organizmning asosiy holatga o‘tishi uchun qulay sharoit yaratadi, shu bilan birga, tez yurganda jismoniy yuklama sezilarli darajada oshadi.

Наг xU saflanishlarda yurish gigiyenik samarasidan tashqari jamoa bo‘lib harakatlanish malakalarini egallashga ham yordamiashadi.

Gimnastika mashg‘ulotlarida yurishning quyidagi mashqlari qo'llaniladi: sayr qadami yoki oddiy qadam, oyoqlar uchida, tovonlarda, oyoq kaftlarining ichki va tashqi qirrasida yurish, qo‘llar bilan tizzalarga tayanib yurish, kerishib yurish, «sezilarsiz» yurish, tizzalarni baland ko'tarib (oyoqlarni oldinga bukib) yurish, yarim-cho‘qqayib va cho‘qqayib yurish, bir oyoqni bukkancha katta-katta qadam bilan yurish, qadamlarni juftlab va almashlab yurish, oldinga va yon tomonga oyoqlarni chalishtirib yurish, yurishni sak-rashlar bilan almalashtirib yurish.

Yugurish - yurishga nisbatan ancha harakatli mashqdir. Shu sababli u harakat tayanch apparatiga, yurak-qon tomiri va nafas olish organlariga yurishga nisbatan katta ta’sir o‘tkazadi. Yugurish, tezlik va chidamlilikni takomillashtirishning asosiy omillaridan biri hisoblanadi.

Yugurishning ifodasi va jadalligi turlicha bo‘lishi mumkin, shuning uchun u gimnastika darsining barcha qismlarida qo'llaniladi.

Gimnastika mashg‘ulotlarida qo‘llaniladigan yugurish mashqlari: oddiy yugurish, tizzalarni baland ko‘tarib yugurish, oyoqlarni oldinga, orqaga bukib, oldinga, orqaga va yon tomonga siltab yugurish, chalkash qadamlar bilan oldinga, yon tomonga yugurish, qo'shimcha harakatlarni bajarib, burilishlar, to‘xtashlar bilan, buyumlarni uloqtirish va uni i!ib olish uchun yugurish, qavta safla-nib, turli to‘siqlarni oshib o‘tib, to‘siqlar ustida yugurish, yugurish va yurishni navbatma-navbat bajarish va h.k.

Tirmashib chiqish mashqlari

Tirmashib chiqish mashqlari chaqqonlik va epchillikni, o‘z kuchiga ishonchni oshirib, muvofiqlashtirish qobiliyatini takomil-lashtiradi. Tirmashib chiqish, aralash osilishda va faqat qo'llarda osilish holatlarida bajariladi, qo'llarda osilib chiqayotganda ehtiyot bo‘lish zarur, chunki unda asosiy og‘irlik qo‘l va yelka bo‘g‘imi mushaklariga tushadi. Shuni hisobga olgan holda mashg‘ulotlarda faqat qo‘llarda osilib chiqish mashqlarini aralash osilishda tirmashib chiqish mashqlari bilan galma-gal bajarish kerak. Aralash osilish yordamida tirmashib chiqqanda qo‘l va yelka bo‘g‘imi mushaklariga tushadigan og‘irlik ancha kamayadi, biroq mashq bajarganda oyoq va gavda mushaklari qatnashgani uchun nafas olishga yaxshi sharoit yaratiladi.

Aralash osilish va aralash tayanishda tirmashib chiqish. Gimnastika devoriga tirmashib chiqish mashqlari:

oyoq va qo'llarni navbatma-navbat almashtirib yuqoriga tirmashib chiqish, pastga tushish va yonbosh tomonlarga yurish;
shuning o‘zi, lekin ikki qo‘l bilan baravariga ushlab tirmashib chiqish;

yuqoriga sakrab, pastga va yon tomonlarga sakrash (bu mashq bajarilganda muhofazaga e’tibomi kuchaytirish zarur);
devorga orqa bilan turib tirmashib chiqish.

Arqonga tirmashib chiqish. Osilgan arqonda aralash osilib tirmashib chiqishning uch usuli mavjud: bukilgan qo‘llarda tirmashib chiqish, uch va ikki harakat usulida tirmashib chiqish. Uch harakat usulida tirmashib chiqish xotin-qizlar va o‘rta maktab yoshidagi bolalar mashg'ulotlarida qo‘llamladi, chunki kuch faqatgina qo‘l va yelka bo‘g‘imi mushaklariga tushmasdan, oyoq mushaklariga ham tushadi. Arqonning qattiqligi va yo‘g‘onligiga qarab, arqon oyoqlar bilan bir oyoqning taqimi va ikkinchi oyoqning tovoni bilan yoki «sirtmoq» qilib ushlanadi. Bunda arqon bir oyoqni soni va boldi-rining tashqarisidan o‘tadi va oyoq kafti ichki tomonlari bilan qisib ushlanadi. Ikki harakat usulida tirmashib chiqish. Ikki harakat usulida tirmashib chiqishning ikki turi mavjud. Birinchi turi (129-rasmda) ko‘rsa-tilgan. Birinchi usul - qo‘llarga tortilib, oyoqlar tizzada buldladi va ular bilan arqon qisiladi.

Ikkinchi usul - oyoqlarni to‘g‘rilab (depsinib) qo'llarni almashtirib, arqonning yuqorisidan ushlanadi, ya’ni to‘g‘ri qo‘llarga osilish holatiga o‘tiladi. Tirmashib chiqishning bu usuli harakat muvofiqligi bo'yicha uncha murakkab emas.

Muvozanat saqlash mashqlari. Muvozanat saqlashning zarur sharti umumiy og'irlik marka-zining tayanch maydoni ustida joylashishidir. Tayanch maydoni qanchalik katta bo'isa, muvozanat shunchalik turg‘un bo‘ladi. Muvozanat saqlash mashqlari qomatni shakllantirish uchun katta. ahamiyatga ega, chunki ulami bajarayotganda bel hamda butun gavda mushaklarining faoliyati ancha ortadi.

Muvozanat saqlash mashqlari polda yoki balandroq tayanch joyda (gimnastika o‘rindig‘i, yakka xoda), turgan joyda va harakatda bajariladi. Gimnastika mashg‘ulotlarida maxsus muvozanat saqlash mashqlari ko‘pincha balandroq tayanch joyda bajariladi.

Turgan joyda bajariladigan mashqlarga: kichik tayanchda oyoq uchlarida, tovonlarda, bir oyoqda tik turishlar, qo‘l, oyoq, gavda harakatlari bilan bajariladigan mashqlar (masalan, bir oyoqda), shuningdek, ikki oyoqda burilishlar, sakrab burihshlar, bir va ikki oyoqda o‘tirishlar kiradi.

Balandroq tayanch joyda bundan tashqari, pastroq holatdan balandroq holatga o‘tish va teskarisi - balandroq holatdan pastroq holatga (shu juinladan, yotish holatiga ham) o‘tish, o‘tirgan holatdan siltanib o‘tish mashqlari bajarilishi mumkin.

Harakatda bajariladigan mashqlarga quyidagilar: yurishning barcha turlari (oddiy qadam, juftlama qadam, almash qadam, yelka bilan oldinga yurish, ko'zlarni yumib engashib yoki boshni burib yurish), yugurish va raqs qadamlari bilan harakat qilish kiradi. Ushbu mashqlar guruhining ko‘proq qismini qo‘l va gav-daning qo'shimcha harakatlari, to‘xtash, engashish, burilish va h.k.lar bilan yurish tashkil qiladi.

To‘siqlarni oshib o‘tish, yuklarni bir joydan ikkinchi joyga ko‘tarib o‘tish, ikki kishi bo‘lib almashib o‘tish va aralash tayanish-larda harakat qilish katta amaliy ahamiyatga ega. Xodada muvozanat saqlash mashqlarini bajarganda arg‘amchilar, tayoqchalar (sakrab o‘tish yoki ostidan o'rmalab o'tish uchun), to‘ldirma to‘plar (ular ustidan hatlab o‘tish uchun) va h.k.lar to‘siq bo'Hb xizmat qilishi mumkin.

Ko‘tarib o‘tish uchun yuk sifatida to‘ldirma to'plardan foyda-laniladi. Yaxshi tayyorgarlikka ega bo'lgan guruhlarda sherigini ko‘tarib o‘tish mumkin. Balandroq tayanch joyda ikki kishi bo‘lib, almashib o‘tishning ikki asosiy usuli bor:

Sheriklardan biri xodaga ko‘ndalang cho‘qqayib, tayanadi yoki qoringa yotish holatini qabul qiladi, ikkinchisi esa uning ustidan hatlab o‘tadi.

Xoda ustida sheriklar uchrashganda bir-birining yelkalaridan ushlashib, o‘ng oyoqlari kaftlarining ichki qirralari bir-biriga tekkunga qadar oldinga uzatadilar va bir-birini ushlagancha.

Asosiy va qo‘shimclia o‘quv adabiyotlar hamda axborot manbaalri

Asosiy adabiyotlar

1.Tulenova. X., Xo‘jaev.P, Xo‘jaeva. Meliev.H Jismoniy tarbiya nazariyasi va

metodikasi. T; Iqtisod-Moliya 2012y o‘quv qollanma.

2.Makamjonov.K, Salomov.R, Ikromov.I Jismoniy madaniyat nazariyasi va

metdikasi. Darslik T; Iqtisod-Moliya 2008yil

3.Xujaev I-. Raximkulov K.D, Nigmanov B.B «Xarakatli o’yinlar va uni o’qitish

mctodikasi» Cho'lpon nashriyoti Toshkent 2011 y

Qo‘shimcha adabiyotlar

2.Mirziyoyev SH.M. Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan birga qurarniz. “O‘zbekiston”, 2017.

4.Mirziyoyev SH.M. Qonun ustivorligi va inson manfaatlarini ta’minlash-yurt taraqqiyoti va xalq faravonligining garovi. “0‘zbekiston, 2017

5.Abdullaev A., Xonkeldiev SH. Jismoniy tarbiya asoslari va metodikasi Toshkent., O’zbekistan Davlat jismoniy tarbiya instituti, 2005 yil - 300 b.

6.Liviyskiy A.N Maklabgacha yoshdagi bolalami Jismoniy tarbiya asoslari va metodikasi Toshkent: 1995 yil - 500 b.

7.Xo‘jaev F, Raximkulov K.D„Nigmanov B.B «Sport va xarakatli uyinlar va uni o‘qitish metodikasi» TDPU nashriyoti Toshkent 2008 y

Internet saytlari

1.www.tdpu.uz 2. www.pcdagog.uz

3.w\v\v. physiology.ru/handbooks.html 4 .\vw\v.curator.ru/e-books/b22.html

II-SEMESTR
1. 11-modul Umumrivojlantiruvchi mashqlar va ularning guruhlari

Reja:

1. Yelka kamari va qo‘1 muskullarim rivojlantirish va mustaxkamlashga qaratilgan umumrivojlantiruvchi mashqlar.

2. Dastlabki holatlar.Tik turganda oyoqlar uchun dastlabki holatlar,tik turganda qolarni dastlabki holatlari.O‘tirganda dastlabki holatlar,yotganda dastlabki holatlar.

3. Saflanish mashqlari Sallanish mashqlari (davra,kolonna, shcrenga...) Qayta saflanishlar.Turli tomonlarga burilishlar,tarqalish va yig‘ilishlar

2. 12-modul Harakatli o‘yinlar bolalarda jismoniy madaniyatni
tarbiyalashning asosiy metodi va vositasi sifatida.

Reja:
1.Harakatli o'yinlar haqida tushuncha,uning uziga xosligi.

2.Harakatli o'yinlarni bolalarni tarbiyalashdagi ahamiyati Harakatli o‘yin jismoniy tarbiyaning metodi va vositasi sifatida.

3.Harakatli o'yinlarni yaratilish nazariyasi. O'yinlar tavsifi.

4. Harakatli o‘yinlarni o'tkazish metodikasi 0‘yinda bolalarni tashkil etish.Bolalarni yangi o'yin bilan tanishtirish.O‘yinda rollami taqsimlash.

5. Turli yosh guruhlarida harakatli o‘yinlami o‘tkazish haqida.

6. 0‘zbek halq o'yinlari va ularni o'tkazish metodikasi.
1.Harakatli o'yinlar haqida tushuncha,uning uziga xosligi.

Maktabgacha yoshdagi bolalarning asosiy harakat turlarini

rivojlantirishning o’ziga xos xususiyatlari mavjud. O’rgatishning ushbu bosqichida harakat malakalari va ko’nikmalari ko’lamining kengayishi, jismoniy fazilatlar (tezlik, chidamlilik, tezkorlik va boshqalar)ning rivojlanishi bilan bog’lik holda ham mashqlarni yaxlit, ham harakat

texnikasi elementlarini alohida-alohida muvaffakiyatliroq o’zlashtirish imkoniyati yuzaga keladi. Besh-olti yoshli bolalarda o’z oldilariga qo’yilgan vazifalarni ongli tushunib etish, vaziyatni baholash, o’z harakatlarini boshqara bilishga muayyan tayyorgarlik bo’ladi, shuning uchun og’zaki ko’rsatma berish va tushuntirish yordamida maktabgacha yoshdagi bolalarning harakat faoliyatida mustahkam bilim va ko’nikma shakllantirish mumkin bo’ladi.

Maktabgacha ta’lim muassaslari uchun yaratilgan ta’lim-tarbiya dasturi, Maktabgacha ta’limga qo’yiladigan Davlat talbalariga muvofiq barcha guruhda bolalar yurish, yugurish, muvozanat saqlash, sakrash, uloqtirish, tirmashib chiqishga o’rganib, uni takomillashtirib boradilar, sport o’yinlari: bastketbol, futbol, sport elementlari va hokazolarni egallaydilar.

Yurish va yugurish mashqlari. Yurish va yugurish mashqlarining vazifasi qo’l va oyoqlar harakatlanayotganda muvozanat yaxshi saqlagan holda engil, erkin harakatlar qilishni o’rgatishdir. Bolalar katta maktabgacha yoshda bir yo’nalishda hamda bir me’yorda yurish va yugurish ko’nikmasini egallay biladilar.

Bolalar olti yoshga etganda yugurishda uchish holatini egallab olgan bo’ladilar. Yurish va yugurishni takomillashtirish uchun oldingi guruhlarda egallangan harakat malakalari asosida turli mashqlarni asta-sekin murakkablashtirib borishdan foydalaniladi.

Tarbiyachi katta guruhda yurish va yugurishni navbatma-navbat o’rgatib boradi, bunda topshiriqlarni asta-sekin murakkablashtirib boradi hamda bajarilayotgan mashqning texnikasiga talablar qo’yadi.

Masalan, tizzalarni baland ko’tarib yurish mashqini o’zlashtirib olishni anchagina qiyin desa bo’ladi. Yurishning ushbu ko’rinishida qadamlar qisqa harakatlar aniq, avvaliga oyoqning oldingi qismi uchi, so’ngra oyoq to’liq qo’yiladi. Tizzalarni baland ko’tarib yugurishda tizzadan bukilgan oyoq to’g’ri burchak darajasiga ko’tariladi va erga yumshoq qo’yiladi, ammo oyoq uchi shaxdam harakat bilan qo’yiladi.

Keng erkin qadam bilan yurish va yugurish. harakat bir oz sekinlatilishi bilan harakterlanadi. Bunda qo’l va oyoq odatdagidek o’zaro muvofik, harakat qilib oldin oyoq tovoni qo’yilib, uchiga o’tiladi.

Tezkorlik sifatlarini rivojlantirish uchun tezlik bilan yugurish (20 m masofaga) taklif kilinsa, chaqqonlik va harakat muvofiqligini rivojlantirish uchun mokisimon yugurish beriladi va nihoyat chidamlilikni rivojlantirish uchun belgilangan masofaga sekin va o’rtacha sur’atda 2.5

dakiqa davomida muntazam yugurish qo’llaniladi.

Sakrash mashqlari. Katta maktabgacha yoshida sakrashga oid mashqlar
anchagina ko’payadi. Erdan anchagina kuchli itarilish, ko’lni shiddat bilan silkish, yuqoriga, uzunlikka va hokazolarga sakrashni bajarishning barcha bosqichlarida juda yaxshi harakat muvofiqligi kuzatiladi.

Katta guruh bolalari beriladigan yuklamalarni bemalol uddalaydilar, bu o’rinda mashqlar miqdorini ham oshirish mumkin, biroq mashqlarning bajarilish sifatiga e’tiborni ko’proq qaratish lozim. Joyida turib yoki oldinga siljib ikki oyoqda sakrashni takrorlash bilan birga yugurib kelib

uzunlikka va balandlikka sakrash, kalta arg’amchadan joyida turib uzunlikka

sakrash ham o’rgatilib boriladi.

Uloqtirish mashqlari. Olti yoshga qadam qo’ygan bolalar harakatlarni tahlil qilish qobiliyatiga ega bo’ladilar, bu turli topshiriqlarni o’zlashtirib olishiga yordam beradi: nishonga aniq tekkiza oladi, qo’lini shiddat bilan harakatlantirib, to’g’ri dastlabki holatni egallab, to’pni uzoqqa ota oladi. To’p tashlab berishda, to’pni olish va ilib olishda fazoda va vaqtda to’g’ri mo’ljal ola ilish zarur. Maktabgacha yoshdagi bolalarga tarbiyachining ko’rsatmalarini to’g’ri idrok
etish xosdir va ular mashqlarni o’z imkoniyatlariga mos ravishda bajaradilar to’pni uzoqroqqa tashlab bera oladilar, uchib kelayotgan to’pga tomon gavda holatini o’zgartirib, qo’llarini cho’za oladilar, bular harakatlar muvofiqlashuvining anchagina takomillashganidan dalolat beradi.

Muvozanat saqlash mashqlari. Ma’lumki muvozanat (uni saqlab turish va tutib turishga intilish) har qanday harakatlar uchun doimiy va zarur komponet bo’lib hisoblanadi. Katta maktabgacha yoshda muvozanat saqlashni turli tuman mashqlar vositasida takomillashtirib borish davom ettiriladi.

Muvozanat saqlash funktsiyasining kechikishi yoki etarli rivojlanmasligi harakat aniqligiga, sur’atiga, me’yoriga ta’sir ko’rsatadi. Ular natijalarining yaxshilanishi 5-6 yoshli bolalarda mushak tonusi muvofiqligining etarli darajada yaxshi rivojlanishi bilan bog’liq bo’ladi.

Katta guruhda muvozanat mashqlarini tayanchni toraytirilgan va kengaytirilgan holatda bajarish taklif etiladi. Bunda topshiriqlar turli narsalar bilan bajariladi. Muvozanat saqlashni rivojlantirish
mashqlarining barchasi bolalardan diqqatni bir joyga to’plashni, dikkat

e’tiborni, irodaviy zo’r berishni talab qiladi; shuning uchun mashqlarni o’rtacha va sekin sur’atda tarbiyachining kuzatuvi ostida o’tkazish va zarur hollarda ayrim bolalarga yordam berish hamda ularni asrab-avaylash lozim

Tirmashib chiqish mashqlari. Tirmashib chiqish mashqlari bajarilayotganda turli guruh muskullari ishga solinadi. Qatta guruhda topshiriqlar murakkablashtiriladi, ularni bajarish texnikasiga yuqoriroq talablar qo’yila boshlaydi. Ilgari o’rganib olingan mashqlar bilan bir
qatorda, gimnastika devoriga sur’atni o’zgartirgan holda chikish, yonma-yon turgan devorchaning biridan ikkinchisiga oshib o’tish hamda zinapoyalar orasidan o’tish taklif qilinadi va boshqalar. Maktabgacha yoshdagi bolalarni jismoniy tarbiyalash tizimda asosiy
gimnastika: bolalarga mo’ljallangan asosiy gimnastika tarkibini asosiy harakatlar, umumrivojlantiruvchi va saflanish mashqlari tashkil etadi.

Harakatli o’yinlar haqida tushuncha, uning o’ziga xosligi.

Harakatli o’yinlar muhim ahamiyatga ega bo’lgan kompleks ta’limtarbiya jarayonidir. Bu jarayonning asosini tashkil etuvchi bolalarning harakat faoliyati jismoniy rivojlanishga, harakat ko’nikmalari va jismoniy sifatlarning shakllanishiga, organizmning funktsional faoliyatini oshirgan va emotsional quvnoqlik tuyg’ularini kuchaytirgan holda salomatlikni mustahkamlashga ijobiy ta’sir etadi.

Harakatli o’yinlar jismoniy tarbiyaning asosiy vositalari va metodlaridan biri sifatida yuqorida sanab o’tilgan vazifalarni samarali hal etishga yordam beradi. Harakatli o’yinlarni o’tkazishda erishiladigan sog’lomlashtirish samarasi bolalarning o’yin faoliyati jarayonida yuzaga keladigan va bola psixikasiga yaxshi ta’siretadigan ijobiy emotsiyalar bilan uzviy bog’liqdir. Emotsional ko’tarinkilik bolalarda barcha uchun umumiy bo’lgan maqsadga erishishga intilish uyg’otada vau vazifalarni aniq tushunishda, harakatlarning o’zaro mosligida, fazoda va o’yin sharoitlarida aniq mo’ljal olishda, topshiriqlarni tezlashtirilgan sur’atda ajarilishida ifodalanadi. Bolalarning maqsadga erishishga nisbatan kuchli ishtiyoqi va zavqli intilishi asnosida turli to’siqlarni engib o’tishga yordam beruvchi irodaning roli oshadi.

Harakatli o’yinlar bolalar tomonidan avval egallangan harakat ko’nikmalarini takomillashtirish va jismoniy sifatlarni tarbiyalash metodi bo’lib xizmat qiladi. O’yin jarayonida bola o’z e’tiborini harakatni bajarish usuliga emas, balki maqsadga erishishga qaratadi. U o’yin shartlariga muvofiq harakat qiladi, bunda chaqqonlik ko’rsatadiva shu asnoda harakatlarni takomillashtiradi. Shuning uchun, masalan, «Bo’ri jarlikda» o’yini bolalar yugurib kelib uzunlikka sakrashni bilib olganlaridan keyin beriladi.

Harakat faoliyati sifatida harakatli o’yin muayyan maxsus xususiyatlarga ega: u boladan signal va o’yinda to’satdan bo’ladigan o’zgarishlarga tezda javob berishni talab qiladi. O’yinda yuz beradigan turli vaziyatlar, harakatlar muskul tarangligi darajasining o’zgarishi zaruratini keltirib chiqaradi.

Masalan «Tuzoq» o’yinida har bir bola boshlovchi harakatini diqqat bilan kuzatib borishi lozim: boshlovchi unga yaqinlashganda qarama-qarshi tomonga shitob bilan qochib o’tadi; o’zini xavfsiz sezgach, sekin harakat qilib, to’xtab turadi; boshlovchi yaqinlashganda yana harakatini tezlashtiradi. Deyarli har bir harakatli o’yinda harakatlar va bolalar harakatiga oid

signallar mavjud. Bunday aktiv harakat faoliyati bola qo’zg’olish va tormozlanish jarayonlarini takomillashtirgan va muvozanatlashtirgan holda nerv tizimni mashq qildiradi, shuningdek kuzatuvchanlik, topqirlik, o’zgaruvchan atrof-muhitda mo’ljal olish qobiliyati, yuz bergan mushkul holatdan qutilish yo’lini topish, tezda qaror qabul qilish va uni amalga

oshirish, botirlik, chaqqonlik tashabbus ko’rsatish, maqsadga erishishning mustaqil usulini tanlashni tarbiyalaydi.

Harakatli o’yinlarning kelib chiqishi qadim xalq pedagogikasiga borib taqaladi. Ilk yoshli bolalar oilalarda bolaning dastlabki harakati bilan bog’liq ovunmachoqlar, ermak o’yinlar yordamida tarbiyalanganlar. Undan kattaroq yoshdagi bolalar hayotida rang-barang harakat mazmuniga ega bo’lgan (o’z ichiga bolalarni rom qiluvchi o’yin boshlanmalari, xirgoyilari, sanashmachoqlarni oluvchi) xalq o’yinlari katta o’rin olgan. Bularning hammasi hozirga qadar badiiy ozibadorligini, tarbiyaviy ahamiyatini saqlab kelmoqda va qimmatli o’yin folklorini tashkil etadi.

Harakatli o’yinlarni turlari

Bolalarning har tomonlama rivojlanishida o’yin asosiy faoliyat turi bo’lib hisoblanadi. Bola yoshligida qanchalik ko’p o’ynasa, bu uning maktabda yaxshi o’qishiga va keyinchalik mehnat faoliyatiga ijobiy ta’sir ko’rsatadi. O’yin bu bola faoliyatining yorqin turi, o’yin jarayonida uning irodasi, hissiyoti, ehtiyoji, qiziqishlari, ta’sirchanligi, ya’ni butun shaxsiyati

shakllanadi.

O’yin buyumli buyumli va ijtimoiy voqelikdagi harakat qilish va

uni anglashga qaratilgan jarayondir. Kichik yoshdagi bolalarga asosiy

buyumlar bilan bajariladigan qiziqarli harakatlar bo’lsa, bola katta bo’lgan sari o’yindagi kattalar harakatlarini vamunosabatlarini qayta aks ettirishiga xizmat qiladi. Qadimdan o’zbek halqi bolalariga turli halq o’yinlarni o’ynatib o’rgatib kelganlar va o’yinlar orqali uddaburonlik,
chaqqonlik, topqirlik, mehrshafqatlilik kabi fazilatlarni tarkib toptirib, mehnatga o’rgatib boriladi.Harakatli va kam harakatli o’yinlarni tanlash va rejalashtirish dasturga muvofiq amalga oshiriladi. Bunda har bir yosh guruhining sharoiti hisobga olinadi, chunonchi, bolalarning jismoniy va aqliy rivojlanishining umumiy darajasi, harakat ko’nikmalarining rivojlanishi, har bir bola sog’lig’ining ahvoli, individual tipologik xususiyatlari, yil fasli, kun tartibi, o’yinni o’tkazish o’rni, shuningdek bolalar qiziqishlarining o’ziga xos xususiyatlari.

Harakatli o’yinlar ichida guruhning barcha bolalari bir vaqtda aktiv ishtirok etadigan o’yinlar («Chumchuqlar va avtomobil», «Qimning zvenosi tezroq saflanadi», «Ayyor tulki» va oshqalar) ham bor. Shu bilan birga harakatlarning navbatliligi asosiga qurilgan («Quvlashmachoqlar», «Kim lentani tezroq tortadi», «Xaltachalarni almashtirish» va hakazo) foydali va qiziqarli o’yinlar mavjud. Bu o’yinlar irodani tarbiyalashga yordam beradi, o’zini tuta bilishga o’rgatadi.

Biroq bunday o’yinlarni noto’g’ri tashkil etilganda bolalar o’yin topshiriqlarini bajarish uchun uzoq vaqt navbat kutib qoladi. Kutib qolish, statik holatlarning bir xilligi, ayniqsa, kichik yoshdagi bolalarda qiziqishning, harakat reaktsiyasi tezligining susayishiga olib keladi; katta yoshdagi bolalar arzimagan bahona bilan o’yindan chalg’iydilar, bu esa mazkur holning sabablarini hisobga olmagan tarbiyachidanorozilik uyg’otadi. Bunday paytda o’yinda kichik guruh ishtirok qiladiva u uzoq davom etmaydi, bolalar aktiv bo’lib o’yin oxirigacha diqqat qiladilar.

Syujetli-rolli o’yinlarning shartli real vaziyati bolaga o’ziga tanish hayotiy obrazning qayta bajarishida yordam beradi. Bola harakatlarning o’zidan, qush va xayvonlarga taqlid qilishdan quvonadi: qushchadek parvoz qiladi, quyonchadek sakraydi, toychoqdek chopadi. Shuning uchun ham o’yin paytida kulgi, quvonchli xitoblar eshitilib turadi va o’yin jarayonining asosida endi bolaking oddiy ijrochilik aktivligi, o’yin obraziga kirishga dastlabki urinishlari qaror topadi.

Milliy o’yinlar bolalarning kuch va qobiliyatlarini o’stiradi, ularni xayotga tayyorlaydi. Xalq og’zaki ijodining boshqa janrlari kabi milliy harakatli o’yinlar xam uzoq tarix osha bizgacha etib kelgan. Milliy o’yinlar orqali bolaning nutqi o’sadi, aqliy qobliyati rivojlanadi, jismonan epchil va baquvvat bo’lib o’sishi ta’minladi. O’zbek milliy o’yinlari bolalarni iymonli, e’tiqodli, aqliy barkamol, sog’lom qilib tarbiyalashda yordam beradi.

Sport o’yinlari bularga voleybol, basketbol, badminton, shaharcha, lapta, stol tennisi, futbol, xokkey kiradi. Sport o’yinlarida eng avvalo maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarning yosh xususiyatlari hisobga olinadi, shuning uchun faqat sodda, biroz harakat texnikasi qoidalari, o’yinni tashkil etishning haqiqiy elementlari tanlanadi. Shu tufayli o’yin omillari katta kishilarda bo’lganidek jismoniy va asabiy zo’riqish uyg’otmaydi. Ayni paytda ular maqsadga intilganlik, o’rtoqlik va ma’suliyat hissini va sportga muhabbatini tarbiyalaydi. Ularda bolalar musobaqasi, o’yin estafetasi elementlari mavjud. Sport o’yinlari harakatli o’yinlarni uyushgan holda o’ynaydigan va harakatli o’yinni mustaqil tashkil etadigan bo’lganda asta-sekin joriy etiladi. Sport o’yinlari harakatli o’yinlardagidan ko’proqo’zini tuta bilishini, uyushqoqlikni, kuzatuvchanlik muayyan harakat texnikasini, harakatining tezkor reaktsiyasini egallashni talab qiladi. Agar harakatli o’yinlarda bolalar ijodiy tashabbus ko’rsatganxolda turli harakatlardan foydalansalar, sport o’yinlarida harakatlarni bir qadar chegaralanganligi kuzatiladi, bu mazkur o’yinning o’ziga xos xususiyati va harakat faoliyati texnikasining aniqligi bilan belgilanadi. Sport o’yinlarida qatnashuvchilar soni aniq belgilangan, ularning vazifalari taqsimlangan, o’yin muddati vaqti chegaralanganbo’ladi. O’yinlarni o’tkazish shartlari maxsus tayyorlangan joyni, belgilangan maydonchani, tegishli jihoz va inventarlarni talab qiladi.

Oddiy harakatli o’yinlarni o’zgartirib turish maqsadga muvofiqdir. Biroq variantlar faqat o’yinni rang-baranglashtirish bolalarning unga nisbatan qiziqishini saqlab turish uchungina emas, balki pedagogik vazifalarharakatlarini takomillashtirish, birmunchamurakkab o’yin harakatlari, qoidalarini bajarishga o’yin vaziyati sharoitining o’zgarishi uchun kerak bo’ladigan jismoniy sifatlarini tarbiyalash uchun ham zarurdir.

Ular bolalardan muayyan aqliy va jismoniy kuchni va shu bilan birga o’yinga

nisbatan ortib boruvchi qiziqishni talab qiladi. Masalan: «Qopqon» o’yinining bir necha varianti mavjud: To’p bilan o’ynaladigan «Qopqon» o’yini, «Oyoqni erdan uzib o’ynaladigan «Qopqon o’yini»

Harakatli o’yinlarni tashkil etish va o’tkazish metodikasi

Tarbiyachining o’yin jarayoniga rahbarlik qilishi metodikasini egallagan bo’lishi o’yinlarni muvaffaqiyatli o’tkazishning asosiy sharti hisoblanadi Harakatli o’yinlarni tanlash va rejalashtirish dasturga muvofiq amalga oshiriladi. Bunga har bir yosh gruhning ish sharoiti hisobga olinadi, chunonchi bolalarni jismoniy va aqliy rivojlanishining umumiy darajasi harakat ko’nikmalarining rivojlanishi, har bir bola sog’lig’ining ahvoli, o’ziga xos xususiyatlar, yil fasli, kun tartibi, uyini o’tkazish o’rni, shuningdek bolalar qiziqishlarini o’ziga xos xususiyatlari. Harakatli o’yinlar dastur talablariga muvofiq asta-sekin murakkablashtirib boriladi, bolalar ongini o’sishi, ular to’plagan harakat tajribasini, maktabga tayyorlash zaruriyatini hisobga olgan holda o’zgartirib turiladi. Kichik guruhda mazmuni va qoidasiga ko’ra sodda bo’lgan mazmunli va mazmunsiz harakatli o’yinlar tashkil etiladi. Bu o’yinlarda barcha bolalar bir xil rol yoki harakat topshirig’ini tarbiyachining bevosita ishtirokida (barcha bolalar qushchalar, tarbiyachi ona qush bo’ladi…) bajaradilar. 3 yoshli bolalar asta-sekin yakka holda rollarni bajarishga o’rgatib boriladi (barcha bolalar qushlar, bitta yoki ikkita bola avtomobil bo’ladi). O’rta guruhda eng oddiy musobaqa usulidagi o’yinlarni yakka tarzda ham, jamoa tarzda ham o’tkazish mumkin.

Katta guruhda bolalar uchun harakatli o’yinlar o’z mazmuni, qoidalari,rollarning miqdori, topshirishni jamoa musobaqasiga joriy etishga ko’ramurakkablashtiriladi.

Maktabga tayyorlov guruhi bolalari birmuncha murakkab harakatli o’yinlar, shuningdek jamoa musobaqalaridan iborat jamoa o’yinlarni, o’yin estafetasi, sport o’yinlarini o’ynaydilar. Bularning hammasi chaqqonlik, tezkorlik, chidamlilikni rivojlanishi, harakat ko’nikmalrining
takomillashuviga, axloqiy-irodaviy sifatlarni tarbiyalashga yordam beradi.

Bolalarni yangi o’yin bilan tanishtirish. Uning mazmuni va qoidalarini tushuntirishi tarbiyachidan puxta tayyorgarligini talab etadi. Ayrim o’yinlarning mazmuni oldindan bo’ladigan suhbatlar asosida bolalarni bilimlarini oydinlashtirish mumkin. Ularning tasavvurlari aniqlashadi, o’yin obrazlarga nisbatan munosabat tarkib topadi, asosiy xayol o’sadi. O’yinlarni tushuntirish ularning turlariga ko’ra har-xil o’tishi mumkin, biroq bu tadbir doimo emotsional jihatdan qizig’arli, bolalarni quvnoq o’yin faoliyatiga tayyorlaydigan, o’yinni tezroq boshlash istagina tug’diradigan va o’yin topshiriqlarini ishtiyoq bilan bajarishga undaydigan bo’lishi kerak. Mazmunsiz o’yinni tushuntirish qisqa, aniq va ifodali ohangda bo’lishi lozim. Tarbiyachi o’yin harakat izchilligini tushuntiradi, bolalar va o’yin atributlarining joylashish o’rni (kichik va o’rta guruhda buyumlarni mo’ljallab, katta guruhlarda esa mo’ljalga olmay ko’rsatadi) fazo iborasidan foydalangan holda ko’rsatadi va qoidalarni aniqlashtiradi. Shundan so’ng tarbiyachi bolalarga bir necha savollar beradi. O’yinni qoidasi bolalarga tushunarli bo’lsagina o’yin quvnoqlik va uyushqoqlik bilan bilan o’tadi. Musobaqa elementlari mavjud o’yinlarni o’tkazishda tarbiyachi o’yinni tushuntirayotib qoidalarni, o’yin usullarini, musobaqa shartlarini aniqlashtiradi, bolalarni topshiriqlarni yaxshi bajarishga harakat qilishlar va yaxshi uddalashga ishonch bildirgan holda rag’batlantiradi. Tarbiyachi bolalarning jismoniy komoloti va yakka o’ziga xos xususiyatlarini hisobga olgan holda musobaqalashayotgan kuchlari teng guruhlar komandalarni birlashtiradi; o’ziga ishonchsiz, tortinchoq bolalarni faollashtirish maqsadida ularni jasur, faol bolalar bilan qo’shib qo’yadi. Ba’zan o’yinga sport ko’rinishini berish uchun komanda sardorlari, hakam va uning yordamchilarini saylash mumkin.

Asosiy va qo‘shimclia o‘quv adabiyotlar hamda axborot manbaalri

Asosiy adabiyotlar

1.Tulenova. X., Xo‘jaev.P, Xo‘jaeva. Meliev.H Jismoniy tarbiya nazariyasi va

metodikasi. T; Iqtisod-Moliya 2012y o‘quv qollanma.

2.Makamjonov.K, Salomov.R, Ikromov.I Jismoniy madaniyat nazariyasi va

metdikasi. Darslik T; Iqtisod-Moliya 2008yil

3.Xujaev I-. Raximkulov K.D, Nigmanov B.B «Xarakatli o’yinlar va uni o’qitish

mctodikasi» Cho'lpon nashriyoti Toshkent 2011 y

Qo‘shimcha adabiyotlar

2.Mirziyoyev SH.M. Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan birga qurarniz. O‘zbekiston, 2017.

4.Mirziyoyev SH.M. Qonun ustivorligi va inson manfaatlarini ta’minlash-yurt taraqqiyoti va xalq faravonligining garovi. “0‘zbekiston, 2017

5.Abdullaev A., Xonkeldiev SH. Jismoniy tarbiya asoslari va metodikasi Toshkent., O’zbekistan Davlat jismoniy tarbiya instituti, 2005 yil - 300 b.

6.Liviyskiy A.N Maklabgacha yoshdagi bolalami Jismoniy tarbiya asoslari va metodikasi Toshkent: 1995 yil - 500 b.

7.Xo‘jaev F, Raximkulov K.D„Nigmanov B.B «Sport va xarakatli uyinlar va uni o‘qitish metodikasi» TDPU nashriyoti Toshkent 2008 y

Internet saytlari

1.www.tdpu.uz 2. www.pcdagog.uz

3.w\v\v. physiology.ru/handbooks.html 4 .\vw\v.curator.ru/e-books/b22.html

13-modul Maktabgacha yoslidagi bolalar uchun sport o‘yinlari.
Reja:

1.Maktabgacha yoslidagi bolalar uchun sport mashqlari.

2. Maktabgacha yoslidagi bolalar uchun sport o‘yinlari.

3.Sport mashqlarining xarakteristikasi. Sport o'yinlari elementlariga o‘rgatish. G'ildirakli konkida uchish, velosipedda yurish.samokatda uchish.

4. Maktabgacha yoslidagi bolalarni suzishga o‘rgatish.

4. 14-moduI Maktabgacha ta’lim muassasalarida bolalar jismoniy tarbiyasini tashkil ctisli shakllari

Reja:
1 Jismoniy tarbiya mashg‘ulotlari. Jismoniy tarbiya mashg‘ulotlarining tuzilishi va mazmuni. Mashg‘ulotIarda bolalarni tashkil etish shakllari (fomtal,guruh bo4lib va yakka tartibda)

2.Ochiq havoda jismoniy tarbiya mashg‘ulotlarini o‘tkazish.

3.Jismoniy tarbiya mashg‘ulotlarini o'tkaziish metodikasi

4.Mashg‘ulotlarda mashqlarni tanlashga qo‘yilgan talablar.Mashg'ulotlarda jismoniy va ruhiy yuklamalar xarakteri hamda ularni moslashtirish.
5.15-modul Bolalarni kundalik hayotida jismoniy tarbiya bo‘yicha ishni tashkil etish.

Reja:
1-Ertalabki badantarbiya. Ertalabki badantarbiyani o‘tkazish sharoiti. Ertalabki badantarbiya uchun mashqlar tanlash metodikasi.

2. Jismoniy mashqlar bilan birga amalga oshiriladigan chiniqtirish tadbirlari.Havo vannalari, Suv tadbirlari, Quyosh vannalari.

3.Sayr vaqtidagi jismoniy mashqlar va harakatli o‘yinlar.

4.Bolalar bilan yaklca tartibda ish olib borish. Bolalarning mustaqil harakat faoliyati.Bolalarning faol dam olishi .
6.16-modul Jismoniy tarbiya bo‘yicha yo‘riqchining ish faoliyati.

Reja:
1.Maktabgacha ta’lim muassasalarida jismoniy tarbiya bo‘yicha yo‘riqchiga qo‘yiladigan malaka talablari. Jismoniy tarbiya bo‘yicha yo‘riqchining kasbiy vazifalari haqida.

2. Maktabgacha ta’lim muassasalarida jismoniy tarbiya bo‘yicha ishni rcjalashtirish.

3. Maktabgacha ta’lim muassasalarida jismoniy tarbiya bo’yicha ishni rejalashtirishning ahamiyati.Jismoniy mashqlarni yillik taqsimlash rejasi.Haftalik rejalar haqida bilim berish.
7. 18-modul Jismoniy tarbiya bo‘yicha mashg‘ulot ishlanmalarini tay'yorlash metodikasi.

Reja:
1. Jismoniy tarbiya bo‘yicha mashg‘ulot ishlanmalarini tayyorlash metodikasi.

2. Ertalabki badantarbiya va harakatli o'yinlarning ishlanmalarini tuzish.

19-modul 3. Maktahgaclia yoshdagi bolalarni jismoniy rivojlanish monitoringini olib borish.

4. Maktbgacha ta’lim muassasalarida jismoniy tarbiya bo‘yicha ishni tashkil etishga ma’sul bo‘lgan shaxslar.Mudira,katta tarbiyachi,tarbiyachi,musiqa rahbari faoliyati.

mavzu Maktabgacha yoshdagi bolalarni jismoniy rivojlanishi ustidan tibbiy- pcdagogik nazoratni olib borish. Tibbiy nazorat asosida bolalarni salomatlik guruhlariga ajratish.

20-modul Jismoniy tarbiya mashg‘ulotlarida sanitar gigenik sharoitiar. 1-mavzu Jismoniy tarbiya mashg‘ulotlarida sanitar gigenik sharoitlarga va bolalarni kiyimlariga qo‘yiladigan lalablar.Jismoniy mashq jihoz va inventarlariga qo‘yilgan talablar.

13-modul Maktabgacha yoslidagi bolalar uchun sport o‘yinlari.

Reja:

1.Maktabgacha yoslidagi bolalar uchun sport mashqlari.

2. Maktabgacha yoslidagi bolalar uchun sport o‘yinlari.

3.Sport mashqlarining xarakteristikasi. Sport o'yinlari elementlariga o‘rgatish. G'ildirakli konkida uchish, velosipedda yurish.samokatda uchish.

4. Maktabgacha yoslidagi bolalarni suzishga o‘rgatish.
1.Maktabgacha ta’lim muassasalari jismoniy tarbiya mashg'ulotlari (Bolajon) dasturlariga qo‘yiladigan talablar,

Inson hayotining birinchi etti yilligida bolalar sog’lig’ining asosiga zamin tayyorlanadi, hayotiy zaruriy harakat malakalari shakllanadi, takomillashadi, keyinchalik jismoniy rivojlanish uchun lozim bo’lgan shart-sharoitlar yuzaga keladi.

Shu soha olimlari Shelovanova, Sorochek, Uvarov, Bikovlarning tadqiqot natijalari shuni ko’rsatadiki, bolaning jismonan chiniqqan, chaqqon, kuchli bo’lib o’sishida o’z vaqtida to’g’ri rejalashtirilgan jismoniy tarbiya jarayoni muhim o’rin o’ynaydi. Jismoniy tarbiyaning ahamiyatini noto’g’ri baholash bola organizmining rivojini susaytiribgina qolmay, uning aqliy rivojlanishiga ham salbiy ta’sir ko’rsatishini jismoniy tarbiya amaliyoti isbotlab berdi.

Bu yoshdagi bola organizmi tez rivojlana boshlaydi, lekin organizmning himoya refleksi sust taraqqiy etgan bo’ladi, kasalga nisbatan tez chalinadi. Shunga ko’ra, bu yoshdagilar jismoniy tarbiyasining vazifasi ularning sog’ligini saqlash va mustahkamlash, chiniqtirish, har tomonlama jismoniy rivojlantirish, gavdani to’g’ri tutishga, umumiy va shaxsiy gigienaga e’tibor beradigan qilib voyaga etkazishdir.

Eng ahamiyatlisi ularda yurish, yugurish, sakrash, uloqtirish, tirmashib chiqish, velosipedda, rolikli chang’ida uchish, konkida yurish va yugurish, suzish kabi hayot uchun zaruriy eng oddiy harakat malakalarini rivojlantirishdir. Bu harakatlarni bolalar tez o’zlashtiradi, sababi ularning asab tizimi yuqori darajada egiluvchandir.

Bu yoshdagi bolalarda jismoniy sifatlardan chaqqonlik, tezkorlik, chidamlilik va egiluvchanlikni rivojlantirish imkoniyatlari katta.

Levi Gorinevskayaning fikricha, maktabgacha yoshdagi bolalar jismoniy tarbiyasini to’g’ri yo’lga qo’yish uchun murakkabroq umumjismoniy mashqlar, 1-sinf dasturiga yaqin bo’lgan va unga tayyorlaydigan mashqlar tanlab olinadi.
2. Maktabgacha yoshdagi bolalarning jismoniy sifatlarini tarbiyalash, ta’lim va tarbiyaning asosiy uslublari.

Maktab yoshigacha bo’lgan bolalarda aqliy qobiliyatlarni rivojlantirish, diqqat, idrok, tushuncha, tasavvur, tafakkurni o’stirish va boshqa xislatlarni mustahkamlash jismoniy tarbiya jarayonining asosiy mazmuniga aylantiriladi.
Ta’lim va tarbiyaning asosiy uslubiyatlari
Harakatga o’rgatish eng kichik yoshdan boshlanadi. Hayot uchun kerakli malaka va ko’nikmalar osondan murakkabga didaktik tamoyili asosida, izchillik bilan, asta-sekin hosil qilib boriladi va jismoniy tarbiya haqidagi eng sodda bilimlar, shaxsiy, umumiy gigiena qoidalari talablariga bo’ysunishga o’rgatiladi.

Maktab yoshigacha bo’lgan bolaning jismoniy tarbiyasi umumiy o’qitish uslubiyatlari asosida olib boriladi hamda o’qitishning onglilik va faollik, ko’rgazmalilik, bajara olish va individuallik, muntazamlilik, izchillik tamoyillariga tayanadi.

Ko’rgazmalilik uslubiyatida:

a) bajarilishi kerak bo’lgan harakat ko’rgazmali qurollar orqali namoyish qilinadi, taqlid qilib ko’rsatiladi;

b) so’z yordamida ko’rsatib tushuntiriladi, buyruq yordamida, aytib berish, so’rash va boshqa uslubiyatlardan foydalaniladi;

v) mashq qilish harakat shartini o’zgartirmay va o’zgartirib bajarishdan foydalaniladi;

g) o’yin va musobaqa uslubiyati qo’llaniladi.

Ko’rgazmalilik uslubiyati barcha yosh guruhlarida harakat malakasi zahirasining katta yoki kichikligiga qarab qo’llaniladi.

Eng kichik yoshdagilarning malaka zahirasi kichkina bo’lib, ularda mashqlar haqida tasavvur hosil qilish juda qiyin bo’ladi. Mashqqa o’rgatish uchun ko’rgazmalilik uslubiyatidan ko’proq foydalaniladi. Jismoniy mashqlarni ko’rsatishdan tashqari ko’rgazmali qurollar: rasmlar, fotorasmlar, chizmalar, maketlardan foydalanish mashg’ulot paytida mashq texnikasini egallashni osonlashtiradi. Harakatga o’rgatishda taqlid qilish mashqlari yuqori samara beradi. Harakatni bajarishda o’sha harakatni hayvonlar va boshqa jonivorlar harakati misolida o’rgatish bolalarda obrazga kirib bajarishga qiziqishni shakllantiradi va ta’lim jarayonini faollashtiradi.Bu uslubni bolalar qancha kichik yoshda bo’lsa, shunchalik qiziqib bajaradilar.

Bu yoshdagilarda ko’rish va jismlarga qarab mo’ljal olish qobiliyatini o’stirishning ahamiyati katta. U, o’z navbatida, murakkab jismoniy mashqlarning bajarilishini osonlashtiradi. Masalan: balandga osib qo’yilgan jismdan oshirib uloqtirish (bunda tana orqaga bukiladi, tananing og’irligi orqada turgan oyoqqa tashlanadi) yoki osib qo’yilgan buyumga, masalan, o’yinchoqlarga sakrab etishni bajartirishning samarasi yuqori bo’ladi.

Bolalarni mashqlarni qo’rqmay bajarishga o’rgatish muhimdir. Harakat malakasini shakllantirishda ritm, sur’atni his qilishga o’rgatish uchun qo’shiq, aytishuv bilan o’ynaladigan o’yinlar tavsiya qilinadi.

So’zdan foydalanish uslubiyati bolaning jismoniy mashq haqida to’g’ri tasavvur hosil qilishiga, uni ko’z oldiga keltirishiga yordam beradi. Ko’rgazmalilik va so’z yordamida tushuntirish uslubiyatlari birgalikda qo’shib olib borilsa, keyinchalik bola jismoniy mashqlarning nomini eshitishi yoki o’qishi bilan ularni qiynalmasdan bajara olish malakasiga ega bo’la boshlaydi. Tushunarliroq bo’lgan so’z va iboralarni qo’llash tavsiya qilinadi. Masalan: quyonga o’xshab sakraymiz; qarg’aga o’xshab qag’-qag’deb ikki oyoqlab yuramiz; ayiqqa o’xshab lapanglab yuramiz; tulkidek tez harakat qilamiz kabi.

Bolalar harakat malakasi tajribasiga qanchalik boy bo’lsa, ularga jismoniy mashq o’rgatishda so’z bilan tushuntirish uslubiyatidan foydalanish osonroq bo’ladi. So’zdan foydalanish o’rgatishning har xil bosqichida turlicha bo’lishi lozim. O’rgatishning boshlanishida harakat to’liq tushuntiriladi, keyinchalik esa tushuntirish qisqa ko’rsatmalar berish bilan almashinadi. Ko’rsatmalar yordamida harakatdagi xatolarni to’g’rilash, ogohlantirish va ularni baholash mumkin. Maktabgacha yoshdagi bolalar bilan ishlaganda, buyruq va ko’rsatmalar jismoniy mashqlarni baravar boshlash, tugallash, ularning sur’ati va ritmini aniqlash, harakatga yo’naltirish uchun qo’llaniladi. Ko’rsatmalardan asosan kichik yoshdagi guruhlarda ko’proq foydalaniladi. Ko’pchilik jismoniy mashqlar qo’shiq, she’r, voqeaband matn yoki harakatlarni bajarish yo’l-yo’riqlarini aytib turish bilan qo’shib ijro etiladi.

Mashq bajarish paytida bolalarga turli savollar berish ularni fikrlashga o’rgatadi, o’sha jismoniy mashq haqida to’liq ma’lumotga ega bo’lish, harakatni his qilish imkoniyatlarini ko’paytiradi.

Suhbat ham bajarilayotgan jismoniy mashq haqida ko’proq bilimga ega bo’lish va jismoniy mashqlarning bajarilishi haqida zarur malakalar hosil qilish manbaidir. Suhbat jismoniy tarbiya va sportga oid kitoblar o’qish, rasmlar ko’rish, stadionlarga ekskursiyalar va sayrlar qilish orqali ham yo’lga qo’yilishi mumkin.

Mashq uslubiyati juda xilma-xildir. Maktabgacha yoshdagi bolalarda harakatlar va jismoniy mashqlar baravariga, hamma uchun umumiy holda ko’rsatilishi va bajarilishi, bolaning anatomik-fiziologik qobiliyatiga mos kelishi kerak. Bu yoshda ko’proq dinamik xususiyatga ega bo’lgan, asosiy mushak guruhlariga, organizmga bir yo’la fiziologik ta’sir o’tkaza oladigan, chaqqonlikni, harakat koordinatsiyasini rivojlantirishga sharoit yaratadigan mashqlardan tanlab foydalanish lozim. Bu talablarga jismoniy mashqlardan velosipedda yurish, suzish, harakatli o’yinlar, sport o’yinlari elementlaridan olingan mashqlar javob beradi.

Maktab yoshigacha bo’lgan bolalarga statik xususiyatli jismoniy mashqlar berish tavsiya etilmaydi. Bu mashqlar asab tizimi va mushaklarni toldiradi, qon aylanishi va nafas olishni buzadi, to’liq mushak qisqarishini talab qiladigan kuch mashqlari mushak va asab bo’g’inlarining ishini susaytiradi. Yosh ulg’aygan sari jismoniy mashqlar ham murakkablashtirib boriladi. Quyida bolalar yaslisi va bog’chalarida qo’llaniladigan mashqlar¹berilgan.

Bir yoshgacha bo’lgan bolalarda kattalar yordamida sust harakatlar, faol harakat elementlari, umumjismoniy mashqlar (buyumlar bilan va buyumsiz, chalqancha yotgan holda, o’mbaloq oshish bilan, boshni har tomonga burishlar), emaklashlar, yugurishga tayyorlovchi mashqlar, balandlikka chiqish va eng sodda o’yinlardan foydalaniladi. Bu yoshdagilar dasturida asosiy o’rinni uqalash (massaj) egallaydi. Uqalashga oid materiallar kitobchada² berilgan.

Bir yoshdan 3 yoshgacha bo’lgan bolalarga sal murakkabroq bo’lgan umumjismoniy mashqlar, buyumlar bilan va buyumsiz (to’p, tayoq, gimnastika o’rindig’i), asosiy harakatlar (yurish, yugurish, muvozanat saqlash mashqlari, chuqurlikka sakrash), saflanishning eng oddiy mashqlari (aylana bo’ylab yurish, bir kolonna, sherenga bo’lib saflanishlar), velosipedda yurish, suzishni o’rganishga tayyorlov mashqlari beriladi (13-jadval). Dasturda bu yoshdagilar uchun kerakli harakatli o’yinlar va raqs mashqlariga kengroq joy ajratilgan. Bu yoshdagilar uchun tanlangan o’yinlar qoidalarining soddaligi, g’olibni aniqlashning osonligi bilan farqlanadi va, asosan, turli obrazlar timsolida, taqlid tarzida o’ynaladi (qushlar, hayvonlar va h.k.).

13-jadval

Ilk bolalik davrida va maktabgacha yoshda bolalar harakat ko’nikmalarining rivojlanish xususiyatlari

Yoshi

Bolaning harakat imkoniyatlari

3 oylik

qornida yotgan holda tirsagi va elkasiga tayangan holda ko’tarila oladi. Chalqancha yotgan holda yonboshiga aylana oladi; o’z gavda holatini o’zgartira oladi; harakat impulsi tartibsiz va anglanmagan.

6 oylik

O’zi o’tira oladi; erkin holda qornida yotganda orqa tomoniga aylana oladi; emaklab yurishga harakat qiladi; o’yinchoqlarni o’ynaydi; og’irligini bir qo’lidan ikkinchi qo’liga o’tkaza oladi; qo’llari bilan harakat qiladi.

1 yosh

O’zi yura oladi; o’tiradi va tayanchsiz tikka turadi; engasha oladi; kichik predmetlarni ko’tara oladi.

2 yosh

Emaklaydi, har xil predmetlarning tagiga va ustiga chiqa oladi, to’p bilan o’ynay oladi (uloqtiradi, dumalatadi).

3-4 yosh

Yuguradi, ikki yoki bir oyoq bilan sakray oladi, gimnastik devorchaga chiqa oladi, to’pni ilib oladi va uzatib beradi, uch g’ildirakli velosipedda yura oladi, ketma-ket bir necha harakatlarni bajara oladi.

5 yosh

Bir butun harakat faoliyatini o’rgana oladi, harakatni aniq va chaqqon bajara oladi. Dastlabki holatni ushlab turish qobiliyati rivojlanadi. Yo’nalish, amplituda, harakat sur’atini saqlay oladi, o’yinlarda aylanish, yurish ko’nikmalari shakllanadi.

6 yosh

Uzunlikka va balandlikka sakrashni tez o’rgana oladi, arqonda sakray oladi, gimnastika devoriga tirmashib chiqa oladi. Kichik koptokni uzoqqa va nishonga uloqtira oladi. Ikki g’ildirakli velosipedda yura oladi. Suzishga o’rgatish mumkin. Harakatida aniqlik, bir tekislik umumiy rivojlantiruvchi mashqlarni bajarishda ko’rinadi.

3 yoshdan 7 yoshgacha bo’lgan bolalar mashg’ulotlarga o’rgatiladi, amalda esa ularni bolalar faoliyatini tashkillashning frontal (yalpi) uslubiyati deb aytishadi. Masalan, bajarilishi kerak bo’lgan mashqning ayrim elementlariga ko’proq e’tibor beriladi. Uzoqqa uloqtirishni ko’rsatayotib oldin dastlabki holatga, so’ng qolgan elementlarga e’tibor beriladi (14-jadval).

Maktab yoshigacha bo’lgan bolalar biologik ko’rsatkichlari bo’yicha quyidagi davrlarga bo’linadi:

Yangi tug’ilgan 4 haftalik;
Yillik 1 yoshgacha;
Ilk bolalik - 1 yoshdan 3 yoshgacha;
Maktabgacha yoshdagi 3 yoshdan 6 (7) yoshgacha.

Ilk va maktabgacha bo’lgan bolalarning yoshiga qarab bo’yi va vaznining o’rtacha ko’rsatkichlari

Yoshi

Gavda vazni, kg

Bo’yi, sm

o’g’il bolalar

qiz bolalar

o’g’il bolalar

qiz bolalar

10,0-11,5

9,1-10,8

73-79

72-77

12,4-13,7

11,7-14,1

85-92

82-90

13,7-15,3

13,1-16,7

92-99

91-99

15,3-18,9

14,4-17,9

99-107

96-106

17,4-22,1

16,5-20,4

105-116

104-114

19,7-24,1

19,0-23,6

111-121

111-120

Bolalarda kattalarga nisbatan tez va engil shartli aloqa vujudga keladi, lekin ularni tez-tez qaytarib turilmasa, bu shartli aloqa mustahkam bo’lmaydi. Harakat malakasini mustahkamlash uchun uni ko’p takrorlash charchashni vujudga keltiradi. Shuning uchun takrorlashni xilma-xil variantlarda bajarish lozim. Mashqni takroriy bajarishlar faqat o’zlashtirilayotgan material texnikasi haqida shug’ullanuvchi mukammal tasavvurga ega bo’lganidan so’nggina amalga oshiriladi. Harakat malakalarini mustahkamlash har xil sharoitda o’yin, musobaqa, turli xil topshiriqlarni bajarish shaklida amalga oshiriladi. Kim shu mashqni yaxshi bajara oladi?, Kim bayroqchaga tez yugurib borib qaytib kela oladi?, To’pni kim uzoqroqqa ota oladi? yoki Mo’ljalni ura oladi? kabilar. Jismoniy mashqlarni o’rgatishdagi o’ziga xoslik uslubiyatlarning o’zaro munosabatlarida namoyon bo’ladi.

Maktabgacha yoshdagi bolalarga o’rgatishda taqlid qilish, ko’rinib turgan narsaga yoki uning yonidagi boshqa narsaga, unga teskari tomonga, pastga, balandga, orqaga va h.k. deb mo’ljalga olish kabi o’yin usullarini kiritish o’qitishning hissiy ko’tarinkiligini oshiradi.

Bu yoshdagi bolalar maxsus bilimlarni diafilmlar, kinofilmlardan, mashqni tushuntirayotganda eshitib, harakat texnikasini, harakatli o’yinlar qoidalarini o’rganishda foydalanadilar va, shu bilan bir qatorda, shaxsiy va umumiy gigienik tushunchalarga ega bo’lib boradilar.

Asosiy va qo‘shimclia o‘quv adabiyotlar hamda axborot manbaalri

Asosiy adabiyotlar

1.Tulenova. X., Xo‘jaev.P, Xo‘jaeva. Meliev.H Jismoniy tarbiya nazariyasi va

metodikasi. T; Iqtisod-Moliya 2012y o‘quv qollanma.

2.Makamjonov.K, Salomov.R, Ikromov.I Jismoniy madaniyat nazariyasi va

metdikasi. Darslik T; Iqtisod-Moliya 2008yil

3.Xujaev I-. Raximkulov K.D, Nigmanov B.B «Xarakatli o’yinlar va uni o’qitish

mctodikasi» Cho'lpon nashriyoti Toshkent 2011 y

Qo‘shimcha adabiyotlar

2.Mirziyoyev SH.M. Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan birga qurarniz. O‘zbekiston, 2017.

4.Mirziyoyev SH.M. Qonun ustivorligi va inson manfaatlarini ta’minlash-yurt taraqqiyoti va xalq faravonligining garovi. “0‘zbekiston, 2017

5.Abdullaev A., Xonkeldiev SH. Jismoniy tarbiya asoslari va metodikasi Toshkent., O’zbekistan Davlat jismoniy tarbiya instituti, 2005 yil - 300 b.

6.Liviyskiy A.N Maklabgacha yoshdagi bolalami Jismoniy tarbiya asoslari va metodikasi Toshkent: 1995 yil - 500 b.

7.Xo‘jaev F, Raximkulov K.D„Nigmanov B.B «Sport va xarakatli uyinlar va uni o‘qitish metodikasi» TDPU nashriyoti Toshkent 2008 y

Internet saytlari

1.www.tdpu.uz 2. www.pcdagog.uz

3.w\v\v. physiology.ru/handbooks.html 4 .\vw\v.curator.ru/e-books/b22.html

17- Mavzu. Maktabgacha yoshdagi bolalarni jismoniy tarbiyalash vositalari.

Reja:

1. Maktabgacha yoshdagi bolalarni jismoniy tarbiyalash vositalari.

2.Maktabgacha yoshdagi bolalami jismoniy tarbiyalash shakllari haqida nazariy ma'Iumotlarga ega qilish.
1.Maktabgacha shdagi bolalarni jismoniy tarbiyalash vositalari.
Maktabgacha yoshdagi bolalar jismoniy tarbiyasida tabiatning sog’lomlashtirish kuchlari, gigienik omillar va jismoniy mashqlar katta ahamiyatga ega. Yuqoridagilarning ta’siridan tashqari, bolaning kunlik harakat faoliyati (har kunlik harakati, rasm chizish, har xil o’yinlar, musiqa, jismoniy mehnat) shunday rejalashtirilishi kerakki, bularning hammasi uning rivojlanishiga imkoniyat yaratsin. Mashqlarni ham tanlab berish lozim, toki ular mushaklar kuchini yaxshilashga yordam bersin.

Maktabgacha yoshdagi bolalarda hamma organ va tizimlarni, jarayonlarni ishga solib, chidamlilik sifatini rivojlantirish maqsadga muvofiqdir. Yurish, yugurish, suzish va velosipedda uchish mashqlarining me’yori barobariga orttirilsa, bu sifat rivojlanadi. Bu, o’z navbatida, shug’ullanuvchilar yoshini hisobga olishni unutmaslik lozimligini taqozo etadi.

Bu yoshda tayanch-harakat apparati egiluvchan bo’ladi. Uning qobiliyatini susaytirmaslik uchun yoshga to’g’ri keladigan jismoniy mashqlarning barchasidan samarali foydalanish darkor.
2.Maktabgacha yoshdagi bolalami jismoniy tarbiyalash shakllari haqida nazariy ma'Iumotlarga ega qilish.
Mamlakatimizda maktabgacha yoshdagi bolalar jismoniy tarbiyasi davlat va jamoat muassasalarida olib boriladi. Davlat muassasalari yaslilar, bolalar bog’chalari; jamoat muassasalari mahkamalar, korxonalar, xususiy bog’chalar. Jismoniy tarbiya, asosan, davlat muassasalarida amalga oshiriladi.

Ta’lim muassasalaridagi jismoniy tarbiya. Bolalar bog’chasi va yaslidagi jismoniy tarbiya jarayoniga mudir rahbarlik qiladi. Jismoniy tarbiya ishini tarbiyachi olib boradi, u mashg’ulotlarni musiqachi, shifokor bilan birgalikda rejalashtiradi. Shifokor tarbiyachiga jismoniy mashqlarni tanlashga, ularning me’yorini aniqlashga yordam beradi.

Yasli va bog’chalarda jismoniy tarbiya jarayonini amalga oshirish uchun o’quv tipidagi mashg’ulotlar ertalabki gimnastika, jismoniy tarbiya daqiqalari, chiniqtiruvchi muolajalar, harakatli o’yinlar, ekskursiyalar, sayohatlar, bayramlar, yakkama-yakka va mustaqil mashg’ulotlar tarzida uyushtiriladi. Bulardan tashqari musiqa darslarida ham jismoniy tarbiyaning vazifalarini hal qiladigan jismoniy mashqlar, o’yinlar va raqslardan vosita tarzida foydalaniladi.

O’quv tipidagi jismoniy mashqlar bilan shug’ullanish mashg’ulotlari bolalarni harakatga o’rgatishda asosiy rol o’ynaydi. Bu mashg’ulotlar yasli va bog’chalarning hamma guruhlarida o’tkaziladi. 1 yoshgacha bo’lgan bolalarda har bir bola bilan ayrim jismoniy mashqlar uqalash bilan qo’shib olib boriladi.

1-3 yoshgacha bo’lgan bolalar guruhlarida haftada 1 marotabadan, 3-7 yoshdagi bolalar guruhlarida haftada 3 marta jismoniy tarbiya mashg’ulotlari o’tkaziladi. Yosh ortgan sari mashg’ulotlarning davomiyligi 10-45 daqiqagacha oshirilib borilaveradi. Mashg’ulotlar 4 qismdan - kirish, tayyorlov, asosiy, yakuniy qismlardan iborat bo’ladi va ularning har birida aniq vazifalar hal qilinadi. Jismoniy mashqlar osonlashtirilib, harakatli va syujetli (O’rmonga sayohat va boshqa) shakllarda olib boriladi. Tarbiyachi oldin jismoniy mashqlarni tanlab, so’ngra syujet tanlaydi. Yurish, yugurish, to’siqlardan oshish, suzish va ochiq havoda bo’lish ob-havoga hamda jihozlarga qarab o’tkaziladi.

Ertalabki gimnastika yasli va bog’chalarda ertalabki ovqatlanishdan oldin, bolalar uylarida esa uyqudan turgandan keyin o’tkaziladi. Yaslilarda 2 yoshgacha bo’lgan bolalar bilan ertalabki gimnastika individual yoki 5-10 kishiga bo’lingan guruhlarda, kattaroq yoshda esa bolalarning barchasi bilan birgalikda umumiy o’tkaziladi. ertalabki gimnastika xilma-xil yurish, yugurish va turli mashqlar bajarish hamda sakrash bilan olib boriladi. Ayrim hollarda mashq syujetiga, ritmiga moslashtirilgan qo’shiqlar bilan o’tkaziladi.

Tizimli o’tkazilgan jismoniy mashqlar, asosan, bolalarning kuchini, egiluvchanligini mustahkamlaydi, nafas olish, qon aylanish va yurak-tomir tizimi ishlarini, organlardagi modda almashinuvi jarayonini yaxshilaydi. Bundan tashqari, ertalabki gimnastika uyushgan holda yaxshi kayfiyat bilan boshlansa, jismoniy mashqlarning ta’sir kuchi qomatni tutish va jismoniy mashqlarning sog’liqqa foydasi haqidagi dastlabki elementar bilimlarning shakllanishiga olib keladi.

Kichik yoshdagi bolalarning jismoniy mashqlari kimlarga yoki nimalargadir taqlid qilish asosida hayotda uchraydigan syujetlarni o’z ichiga olishi kerak. Mashqlar 3 dan 6 gacha, yosh ulg’aygan sari 8 tagacha bir kompleksga birlashtirilib, bir haftaga mo’ljallab tuziladi va 3-4 kundan so’ng murakkablashtiriladi. Ular 7-12 daqiqa davomida o’tkaziladi. 6-7 yoshdagi bolalarga esa maktab dasturi materialiga yaqin bo’lgan jismoniy mashqlar tavsiya qilinadi. Jismoniy mashqlar me’yori ularni bajarish og’irligiga qarab belgilanadi. Elka va bo’yin mushaklari mashqlari 6-12 marta, qorin va bel mushaklari mashqlari 4-8 marta takrorlanadi.

Chiniqtiruvchi muolajalarga yasli va bog’chalarda bolalarni kundalik va hayotiy chiniqtirishdan tashqari, maxsus havo va quyosh nurlarida, suvda cho’miltirish orqali chiniqtirishlar kiradi. Bulardan tashqari, yana ayrim muolajalar borki, ular jismoniy mashqlar bilan qo’shib olib borilgandagina samara beradi^*.

O’yinlar ertalab soat 10⁰⁰-12⁰⁰ larda va tushlikdan so’ng o’tkaziladi. Ularning maqsadi bolalarda bizga ma’lum bo’lgan jismoniy sifatlarni rivojlantirishdir.

Jismoniy tarbiya daqiqalari rasm mashg’ulotlarida, plastilin bilan ishlash paytida hisob, nutqni rivojlantirish mashg’ulotlari davomida o’tkaziladi. Bu mashg’ulotlar uchun 2-3 ta jismoniy mashq tanlanib, ular turgan, o’tirgan holda bajariladi.

Harakatli o’yinlarni tanlashda bolalarning jismoniy tayyorgarligi, maydon va undagi sharoitga e’tibor beriladi. Tarbiyachi o’yinni tanlab olgandan so’ng, uni qo’llash usuliyatini puxta o’ylab, so’ngra o’tkazadi. Bola uchun notanish o’yinlarni o’ynatish ancha qiyinchiliklarga sabab bo’ladi. Katta yoshdagilarga esa mustaqil vazifalar beriladi. O’yinlar 7-15 daqiqagacha davom etadi va 5-7 marotaba takrorlanadi. Sayohat haftada 1-2 marotaba, 2 yoshgacha bo’lganlarda ham 1-2 marotaba uyushtiriladi. Unda oldindan boradigan joy, mashg’ulot ssenariysi tuzilib, sharoiti hisobga olinishi va lozim bo’lgan jihozlar tayyorlanishi shart. Yoshiga qarab sayohat muddatini 20 minutdan 1,5 soatgacha davom etkazish mumkin.

Jismoniy madaniyat bayramlari bayram kunlari (Yangi yil, Navro’z, Mustaqillik, Konstitutsiya kunlari)ga bag’ishlab yoki bog’chadan maktabga kuzatish, bitiruv kechasi va boshqalar tarzida o’tkaziladi. Har xil o’yinlar, raqslar, musiqa bilan bajariladigan jismoniy mashqlar bayram dasturi ssenariysiga kiritilishi mumkin.

Jismoniy mashqlar bilan individual shug’ullanish mashg’ulotlari vrach yordamida bolalar jismoniy tayyorgarligini hisobga olgan holda o’tkaziladi. Bu mashg’ulotlarda tana tuzilishida yoki yurak-tomir tizimida nuqsoni bo’lgan, surunkali kasal bolalar bilan shug’ullanish uchun qulay imkoniyatlar bor. Uning davom etish muddati kasallarning jismoniy tayyorgarligi darajasiga bog’liq. Mashg’ulotlar davomida shifokor maslahati asosiy rolni o’ynaydi.

Jismoniy mashqlar bilan mustaqil shug’ullanish mashg’ulotlari bolalarga o’zlari yaxshi ko’rgan jismoniy mashqlar bilan mashg’ul bo’lish imkoniyatini beradi. Buning uchun tarbiyachi ularga jihozlangan gimnastika shaharchasi yoki maxsus bolalar maydonchasi, suzish havzasi, sport jihozlari va anjomlarini tayyorlab qo’yadi.

Mashg’ulot paytida tarbiyachining bolalarga rollarni ajratib qo’yishi lozim bo’lgan samarani beradi.

Yasli va bolalar bog’chasida umumiy ish rejasi tuzilib, unda jismoniy tarbiya tadbirlari belgilanadi. Bu bo’limda jismoniy tarbiyaning asosiy maqsadi yoritiladi va uni bajarish uchun aniq vazifalar belgilanadi. Vazifalar har xil bo’lishi mumkin: suzishni o’rgatish, velosiped, samokat, rolikli konkida uchishni o’rgatish va boshqalar. Buning uchun tarbiyachilar oldindan maslahatlashib, basseyn to’ldiriladi yoki yaxmalak uchish joyi tayyorlanadi. Tarbiyachi dasturni kvartal, oylar va haftalarga bo’lib reja tuzadi va o’sha reja asosida jismoniy tarbiya jarayonining borishini boshqaradi. Rejalashtirishda bolalarning jismoniy tayyorgarligi e’tiborga olinishi shart. Yasli va bog’chada yiliga 3-4 marta bolalar jismoniy tayyorgarligining tizimli hisob-kitob ishlari olib boriladi va jismoniy sifatlarining rivojlanishi nazorat qilinadi. Shunga asoslanib, tarbiyachi maktabga yo’llanma olgan bola haqida hisobot yozadi.

Asosiy va qo‘shimclia o‘quv adabiyotlar hamda axborot manbaalri

Asosiy adabiyotlar

1.Tulenova. X., Xo‘jaev.P, Xo‘jaeva. Meliev.H Jismoniy tarbiya nazariyasi va

metodikasi. T; Iqtisod-Moliya 2012y o‘quv qollanma.

2.Makamjonov.K, Salomov.R, Ikromov.I Jismoniy madaniyat nazariyasi va

metdikasi. Darslik T; Iqtisod-Moliya 2008yil

3.Xujaev I-. Raximkulov K.D, Nigmanov B.B «Xarakatli o’yinlar va uni o’qitish

mctodikasi» Cho'lpon nashriyoti Toshkent 2011 y

Qo‘shimcha adabiyotlar

2.Mirziyoyev SH.M. Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan birga qurarniz. Ozbekiston, 2017.

4.Mirziyoyev SH.M. Qonun ustivorligi va inson manfaatlarini ta’minlash-yurt taraqqiyoti va xalq faravonligining garovi. “0‘zbekiston, 2017

5.Abdullaev A., Xonkeldiev SH. Jismoniy tarbiya asoslari va metodikasi Toshkent., O’zbekistan Davlat jismoniy tarbiya instituti, 2005 yil - 300 b.

6.Liviyskiy A.N Maklabgacha yoshdagi bolalami Jismoniy tarbiya asoslari va metodikasi Toshkent: 1995 yil - 500 b.

7.Xo‘jaev F, Raximkulov K.D„Nigmanov B.B «Sport va xarakatli uyinlar va uni o‘qitish metodikasi» TDPU nashriyoti Toshkent 2008 y

Internet saytlari

1.www.tdpu.uz 2. www.pcdagog.uz

3.w\v\v. physiology.ru/handbooks.html 4 .\vw\v.curator.ru/e-books/b22.html

Глоссарий, Glossary

O`zbek	Русский	English
O`zbekiston respublikasining jismoniy tarbiya va sport sohasida, shuningdek ta’lim sohasida olib borilayotgan islohatlarning amaldagi tadbig`iga ko`ra “Mutaxassislik fanlarini o`qitish metodikasi” o`quv fani ham o`zining mazmuni va mohiyati jihatidan jismoniy madaniyat yo`nalishi talabalarini tayyorlash jarayonida muhim o`rin egallaydi. Ta’lim davlat siyosati darajasiga ko`tarilgan bir sharoitda talabalarni Mutaxassislik fanlarini o`qitish metodikasi fanini zamonaviy qirralaridan xabardor qilish mazkur fanning asosiy mazmuni bo`lib hisoblanadi.	Важную роль в Республики Узбекистан занимает процесс реформирования сферы образования в области физической культуры и спорта, особенно внедрение в учебный план предмета “Методика преподавания предметов по специальности” по содержанию важна в процессе подготовки студентов направления физической культуры и спорта. Данный предмет “Методика преподавания предметов по специальности” раскрывает многогранный и современный подход в информировании студентов о росте значимости образования в государственной политике.	An important role in the Republic of Uzbekistan is the reform of education in the field of physical culture and sport, in particular the introduction in the curriculum of the subject "Methods of teaching subjects in the specialty" content is important in the process of preparation of students of the field of physical culture and sports. This course "Methods of teaching subjects in the specialty" reveals a multifaceted and modern approach to inform students about the growing importance of education in public policy.
Jismoniy tarbiya pedagogik jarayon bo`lib, inson organizmini morfologik va funksional jihatdan takomillashtirishga, uning hayoti uchun muhim bo`lgan asosiy harakat malakasini, mahoratini, ular bilan bog`liq bo`lgan bilimlarni shakllantirish va yaxshilashga qaratilgan.	Физическое воспитание – педагогический процесс, направленный на морфологическое и функциональное совершенствование челове-ческого тела и а также на формирование, совершенствование знаний по базовой подготовки, навыков и знаний связанных с жизнью человека.	Physical education teaching process aimed at morphological and functional improvement of the human body and as well as the formation, improvement of knowledge in basic training, skills and knowledge related to human life.
Jismoniy tayyorgarlik jismoniy tarbiyada uchta asosiy yo`nalish mavjud bo`lib, inson jismoniy tarbiyasi ana o`sha ramkalar asosida amalga oshiriladi. Ular umumiy jismoniy tayyorgarlik, kasb-hunar jismoniy tayyorgarligi, sport tayyorgarligidir.	Физическая подготовка – в физическом воспитании существуют три основных направления в рамках которых осуществляются общая физическая, профессиональная подготовки и спортивные тренировки	Physical exercise – there are three main directions in the physical education and the exercise is carried out on the basis of those frames. In general, physical training, occupational training, sports training
Jismoniy mashq jismoniy tarbiya qonuniyatlari talablariga javob beruvchi, ongli ravishda bajariladigan ixtiyoriy harakat faoliyatlarining turli turkumi tushuniladi.	Физические упражнения – физическое образование, которое отвечает требованиям законов, осознаваемым как ряд добровольных мероприятий, которые осуществляются.	Physical exercise – physical education that meets the requirements of the rules of consciously carried out voluntary activities.
Harakat malakasi – bu faoliyatining shunday bajarish, qobiliyatiki, unda diqqat faoliyatning natijasi va sharoitiga yo`naltirib, uning tarkibiga kiradigan ayrim harakatlarga nisbiy e’tibor bilan bajara olishdir.	Квалификatsiya движения – это способность выполнения движения в результате тщательной отработки каждого элемента движения.	Skill of action – the ability to perform this activity mainly with full attention directed to results and conditions of the activity, and involving less attention to a few relative actions in it.
Sport qisqa ma’noda shaxsiy musobaqa faoliyati deyilsa, keng ma’noda shaxsiy musobaqa faoliyati shu faoliyat asosidan kelib chiqadigan maxsus tayyorgarlik hamda uning norma va yutuqlari tushuniladi.	Спорт – в узком понимании можно определить как собственно соревновательную деятельность, в широком понимании представляет собственно соревновательную деятельность, специальную подготовку к ней, а также специфические отношения, нормы и достижения в сфере этой деятельности.	Sport – In the narrow sense, it can be defined as the private competitive activity, in the broadest sense, the actual competitive activity, norms and achievements which come from special training, as well as specific attitudes.
Sport musobaqalari ko`rsatish uslubi, sport yutuqlarini baholash va taqqoslash, sport sohasidagi konkurensiyalarni o`ziga nisbatan boshqarishdir. Sport musobaqalari, boshqalar bilan muloqotda bo`lishni kerakli omili, shaxsni tashkil topishini vositasi, inson imkoniyatlarini anglab yetish, etalon ko`rsatkichlarini tuzishga qaratilgan.	Спортивные соревнования – являются важнейшим фактором познания возможностей человека, создания эталонных показателей (установления спортивных рекордов). В то же время соревнования - средство стимулирования спортивной деятельности, метод отбора и повышения эффективности подготовки спортсменов.	Sports competitions – an important factor in the knowledge of human capabilities, create benchmarks (the establishment of sports records). At the same time the competition - means of promoting sports activities, method of selection and efficiency of training athletes.
Sport tayyorgarligi sportchilar mashg`ulotini qamrab oluvchi, ko`p omilli jarayon bo`lib, musobaqalarga tayyorlanish va qatnashish, mashg`ulot jarayonini va musobaqani tashkil qilish, mashg`ulot va musobaqani ilmiy - metodik va material - texnik tomonidan tayyorlash; kerakli shart-sharoitni, sport ishlari mashg`uloti o`qish va dam olish bilan qo`shib olib borishini hisobga oladi.	Спортивная подготовка – многофакторный процесс, охватывающий тренировку спортсмена, подготовку к соревнованиям и участием в них, организatsiю тренировочного процесса и соревнований и использование внетренировочных и внесоревновательных факторов в подготовке спортсмена, а также наивысшая готовность к выступлению в соревнованиях и достижение высоких спортивных результатов при условии современного научно-методического обес-печения всей системы подготовки.	Sport Training – a multifactorial process involving training athlete, training for competitions and participation in them, the organization of the training process and competitions and the use of scientific and methodical factors in the preparation of the athlete, as well as the highest willingness to perform in competitions and achieving high results on the condition of modern science and methodical ensuring in all training.
Sport mashg`ulotlari pedagogik xodisa bo`lib, u sportda yuksak natijalarga erishish uchun bevosita yo`naltirilgan maxsus jismoniy tarbiya jarayonidir.	Спортивные мероприятия – образо-вательные мероприятия, целью которого было добиться хороших результатов в спорте напрямую специального физического воспитания.	Sports activities – physical educational process, which is directly aimed to achieve high results in sport.
Sport ko`rsatkichlari bu sport mahorati va sportchi qobiliyatini qaysi darajada ekanligini ko`rsatib, aniq natijalarda beriladi. Aniq holda, tayyorlash tizimini samarali amalga oshirishi mobaynida sport ko`rsatkichlari, sportchini iqtidorligini aniqlaydi. Yuqori sport ko`rsatkichi bo`lib, shu sport turida, maksimal imkoniyatlardan foydalanilganini ko`rsatadi.	Спортивные достижения – показатель спортивного мастерства и способностей спортсмена, выраженный в конкретных результатах. Спортивные достижения являя-ются показателем одарённости спортсмена, эффективности системы подготовки. Высшие спортивные достижения, отражают максимальные способности человека в данном виде спорта на конкретном этапе его развития.	Sporting rate – an indicator of sports skills and abilities of the athlete, expressed in concrete results. Sporting rates demonstrate the effectiveness of training systems. The highest achievements in sport are the maximum taken resources at a particular stage of its development
Nazariya deganda, asosan, u yoki bu sohadagi tajribalarni umumlashtiruvchi, tabiat qonunlarini, ob’ektiv ravishda ko`rsatishi asosiy bilimlarni inson ongida namoyon bo`lishi tushuniladi. Nazariya ilmiy bilimning oliy shakli bo`lib, tamoyillar va qonunlar, tushuncha va funksiyalari, uslubiyati va qoidalarini, umumlashtirish va tahlil qilishda, ma’lum sohadagi bilimlarni bir butunligicha tushunchaga keltiradi. Sport nazariyasini haqiqiyligi sport faoliyati amaliyotda aniqlanadi, yoki nazariya bilan amaliyot bir-biri bilan mustahkam bog`langandir.	Теория – учение, система научных принципов, идей, обобщающих практический опыт и отражающих закономерности природы, общества, мышления Теория является высшей формой научных знаний, дающая целостное представление о закономерностях взаимосвязей между предметами, явлениями, процессами реального мира. Обобщенная система научных знаний о сущности физической культуры и закономерностях её использования для физического совершенствования человека.	Theory – teaching system of scientific principles, ideas, summarizing experience and reflecting the rules of nature in society and counsciousness of the human The theory is the highest form of scientific knowledge, giving a holistic view of the rules governing the relationships between objects, phenomena, processes of the real world. Generalized system of scientific knowledge about the nature of physical culture and patterns of its use is defined in the physical development of man.
Onglilik va faollilik (aktivlik), Ko`rgazmalilik, Munatazamlilik, Kuchiga yarashalik va individuallashtirish, Talablarni asta-sekinlik bilan oshirishdek uslubiy prinsiplar va qoidalar – jismoniy tarbiya va sportda kutilgan muvoffaqiyatlarga erishish jarayoni hisoblanadi.	"Сознание и деятельность (активность)", "Показательность", "непрерывность", "сильной форме и индивидуализatsiя", "постепенное повышение требований," методологические принципы и правила, как процесс физического воспитания и спорта для достижения ожидаемого успеха.	"Consciousness and activeness (activeness)", "demonstration", "continuity", "suitability for strength and personalization", "gradual growing of students the methodological principles and rules as the process of physical education and sport in order to achieve the expected success.
So`z uslubi so`z uslubiga hikoya, tushuntirish, suhbat, muhokama qilish, vazifa berish, ko`rsatma berish, buyruq berish kiradi.	Словесный метод – метод включает в себя рассказ, разъяснение, диалог, дать задание, давать приказы.	Verbal method – the method includes a story, explanation, dialogue, discussion, ordering and indications.
Amaliy metod – shug`ullanuvchilarni faol harakat faoliyatlariga asoslanadi.	Практический метод – основывается на активной деятельности лиц.	Practical methods – Is based to have an active movement in basic activities.
Ko`rgazmali uslubi – mashqlarni ko`rsatish, ko`rgazmalarni namoyish qilish (chizma, jadval, kinofilm, o`yinlar, texnik-taktik mashqlarning filmi va xakozo), rasmiy musobaqa yoki o`quv o`yinlarini ko`rsatish orqali amalga oshiriladi.	Демонстрatsiонный метод – метод обучения при подготовке к официальным соревнованиям путём показа (рисунков, таблицы, кинофильмов, игр, фильмов по технической тактике и другие).	Demonstration method – the method of training in preparation for an official competition by the demonstation (pictures, tables, movies, games, movies, technical and other tactics).

Foydalaniladigan adabiyotlar ro‘yxati

Asosiy adabiyotlar.

1.Abdumalikov R. Eshnazarov J. Jismoniy madanivat va sport tarixi. O'quv qo^l I lanma Toshkent 1993 y.

2.Yarashev K.D. Jismoniy tarbiya va sportni boshqarisli. 0‘quv qollanma Toshkent Abu Ali Ibn Sino nomidagi tibbiyot nashriyoti 2002 yil.

3.Юнусова Ю.М. Теория и методика физической културы. Учебное пособия Тошкент UzGosIFK 2007 г.

4.Salomov R.S. Sport mashg‘ulotning nazariy asoslari - Toshkent., O^lquv qo'llanma 0‘zDJTI, 2005 yil - 238 b.

5.Mahkamdjanov K.M Jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi Toshkent., darslik Iqtisod -moliya 2008 yil - 300 b.

6.David C. Watt Sports management and administration © 1998 David C Watt

Qo‘shimcha adabiyotlar

1.Botirov X.A. Jismoniy tarbiya va sport tarixi. T. 0‘qituvchi 1993 y.

2.Xo‘jaev F. 0‘zbekistonda jismoniy tarbiya. 1997 y.

3.Goncharova O.V. Yosh sportchilaming jismoniy qobiliyatlarini rivojlantirish. o‘quv qo'llanma, Toshkent., 0‘z DJTI, 2005 у - 171 b.

4.Maxkamdjonov K, Tulenova X.B. Maktabgacha ta’lim muassasalari uchun umumiy va kengaytirilgan "Jismoniy tarbiya” dasturi. Ilm-ziyo Toshkent., 2006 у

5.Xoldorov T., Tulenova X.B. Jismoniy madaniyat, jismoniy tarbiya, sport, turizm, xalq milliy o‘yinlarining nazariy va amaliy asoslari. TDTU bosmaxonasi, 2007 y.

6.Tulenova X.B. Malinina N.N., Umumrivojlantiruvchi mashqlami o‘rgatish metodikasi, o‘quv qoMlanma TDPU, 2005 y.

7.Abdullayev A., Xonkeldiyev SH. Jismoniy tarbiya nazariyasi va bslubiyoti. o^lquv qo‘llanma Toshkent., 0‘zDJTI, 2005 yil - 300 b.

9.Матвеев Л.Р. Теория и методика физического воспитание - Учебник Москва «Физкультура и спорт» - 2005 г.

Еlektron ta’lim resurslari

1.www.tdpu.uz

2.www.pedagog.uz

3.www.ziyonet.uz

4.www.edu.uz

5.www.lex.uz

6.www.bilim.uz

7.www.gov.uz

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OUY VA O RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI

Ro'yxatga olindi BD-5112000-3.03

2016-yil «c£^>> OR

JISMONIY MADANIYAT NAZAR1YASI VA METODIKASI FAN DASTUR

Bilim sohasi: Ta'lim sohasi: Ta'lim yo‘nalishi:

100000 - Gumanitar 110000 - Pedagogika 5112000 - Jismoniy madaniyat

Toshkent—2016

Oliy va o'rta maxsus ta’lim vazirligining 2016- yil OJ dagi^;c j5~$

-sonli buvrug'ining ilovasi bilaii fan das tun ro'yxati tasdiqlangan

Fan dasturi Oliy va o’rta maxsus, kasb-hunar ta’Iimi yo’nalishlari bo’yicha O’quv-uslubiy birlashmalar faoliyatini Muvofiqlashtiruvchi kengashning 2016-yil В ” 0% dagi "3”-sonli bayonnomasi bilan ma’qullangan.

Fan dasturi Nizomiy nomidagi Toshkent Davlat Pedagogika Universitetida ishlab chiqildi va turdosh oliy ta’lim muassasalari bilan kelishildi.

Tuzuvchilar:

Latipov RJ. BoyboboyevB.G' YunusovaD.S. Radjapov U.R. Nurmatov F.A

Nizomiy nomidagi TDPU "Jismoniy madaniyat” kafedrasi mudiri, dotsent.

NamDU Jismoniy madaniyat nazatiyasi va metodikasi kafedrasi, p.f.n.

Nizomiy nomidagi TDPU «Jismoniy madaniyat» kafedrasi dots v.b.

Nizomiy nomidagi TDPU «Jismoniy madaniyat» kafedrasi katta o'qituvchisi

Taqrizchilar:

Raxmatova D.N. – O’zbekiston Davlat jismoniy tarbiya instituti ''Jismoniy

tarbiya nazariyasi va metodikasi kafedrasi, p.f.n. dotsenti.

Talaboyev O.R. - 1-Toshkent pedagogika kolieji "Jismoniy tarbiyarahbari

Fan dasturi Nizomiy nomidagi Toshkent Davlat Pedagogika Universiteti o^uauv-uslubiy kengashida ko’rib chiqilgan va tavsiya qilingan (2016-yil r/ Qty dagijO-sonlibayonnomasi)

Kirish

Mazkur fan dasturi bakalavriat: 5112000 - Jismoniy madaniyat ta'lim yo‘nalishi 1-2-3-’ bosqich talabalari uchun moljallangan bo‘lib, Jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi fan dasturi I-II-IIT-IV-V-VI va VH semestlar davomida jismoniy madaniyat va sportning kelib chiqishi, rivojlanish bosqichlari, jismoniy madaniyat va sportni boshqarish yollari o‘rgatishga qaratilgan bolib, dastur tarkibida fanning maqsadi, vazifalari, talabalarga jismoniy tarbiya jamiyat madaniyatining tarkibi qismi sifatida vujudga kelishi, tarkib topishi, sportni boshqarish haqida bilimlar berish, ya'ni qadim zamonlardan boshlab shu kungacha turli halqlarda jismoniy tarbiya taraqqiyotining umumiy qonimuniyatlarini aniqlash va yoritishni shuningdek, 0‘zbekiston Respublikasida jismoniy tarbiya tizimining rivojlanisM, lining tarixiy qonuniyatlari, vositalari, metodlari, o‘rgatish bosqichlari, jismoniy tarbiya darslarini tashkil qilish usullari haqida nazariy va amaliy ta'lim berishni ta'minlovchi sohani o‘rganish fani bolib hisoblanadi. Jismoniy tarbiya amaliyotida ulardan foydalanish masalalariga muhim o‘rin berilgan. Jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi o‘quv fani sifatida bakalavrlami jismoniy madaniyat jarayonida ulaming kasbiy-amaliy faoliyatiga keng nazariy va amaliy xarakat ko‘nikmalarini shakllanishiga hamda harakatlarga o'rgatish metodlari va vositalarini ochib berishdan iboratdir, shuningdek, о‘rgatish jarayonida pedagogik texnologiyaJardan foydalanish masalalarini o‘z bilim doirasiga qarnrab oladi.

0‘quv fanning maqsadi va vazifalari

Fanni o‘qitishdan maqsad - talabalarga jahon halqlarining jismoniy tarbiya va sport tarixi hamda shu sohada erishilgan natijalar to‘g‘risida ma'lumot berish, mamlakatimizda jismoniy tarbiyaning rivojlanishi va uning taraqqiy etish hamda sportni boshqarish yollari haqida bilim berish, ommaviy jismoniy tarbiya harakatida ijtimoiy va davlat idoralari о‘mini anglatish. 0‘z-o‘zini boshqaruv muassasalari va davlat idoralarini boshqaruv hujjatlar bilan ishlashga o'rgatish orqali kelajakda o‘z mutaxassisliklari bo'yicha chuqur bilim berishdan hamda boiajak kadrlarga jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi bo‘yicha atroflicha va chuqur kasbiy bilimlar berish. Kelajakdagi ish faoliyatlarida kasbiy- amaliy ahamiyat kasb etuvchi jismoniy madaniyat bo‘yicha kasbiy bilimlar, ko‘nikma va malakalar hamda yangi pedagogik texnologiyalardan foydalana olish kabi bilimlar bilan qurollantirishni ko‘zda tutadi.

Fanning vazifasi - talabalarga jahon xalqlarining umumiy madaniyatida jismoniy tarbiya va sportning o‘mi. Ibtidoiy jamoa tuzumida jismoniy mashqlami paydo bo‘hshi. Jismoniy madaniyat va sportni rivojlanish davrlari. 0‘rta asrlarda jismoniy madaniyat va sport. Buyuk gumanistlar ta'limoti, 0‘rta Osiyoga jismoniy tarbiyani kirib kelishi. Ajdodlarimiz Abu Ali ibn Sino, A.Temur da\Tlarida jismoniy tarbiya. Sportni boshqaruv tamoyillari, an'anaviy va milliy bayramlarda musobaqalar tashkil etish, jismoniy tarbiya va sport bo‘yicha qaror, buyruqlaming sport tashkilotlarida bajariiishi bo‘yicha bilim berish hamda boiajak jismoniy madaniyat o‘qituvcbilariga o^’quv muassasalari maktabgacha ta'lim muassasalari, umumta'iim maktab, akademik litsey hamda kasb-hunar kollej o'quvchilarini jismoniy madaniyat mashg'ulotlarida umumrivojlantiruvchi mashqlardan, umumiya maxsus mashqlardan foydalanish hamda sport musobaqalari, sport bayramlarini tashkil qilish va o‘tkazish hamda sinfdan tashqari to‘garakJarni taslikil qilish kabi bilimlarini shakllanishini o‘rganishga ko'maklashadi.

Fan bo‘yicha talabalaming bilim, ko‘nikma va malakasiga qo‘yiIadigan

talablar

Jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi fanini o^’zlashtirish jarayonida amalga oshiriladigan masalalar doirasida bakalavr:

Jismoniy tarbiya va sportni boshqarish bo 'yicha

-jismoniy tarbiya va sportni boshqarishning nazariy asoslari, Jismoniy tarbiya va sportni boshqarish tizimlari, O’zbekiston Respublikasi Madaniyat va sport ishlari vazirligi, jismoniy tarbiya va sportni boshqarishda ishtirok etuvchi davlat idoralari, O’zbekiston Respublikasi milliy olimpiya qo'mitasi, sport maktablari va markazlari faoliyatini tashkil qilish, aholi turar-joylarida ommoviy sog’lomlashtirish va xalq milliy o’yinlarini tashkil qilish, boshqarining ijtimoiy- psixologik va pedagogik yo'nalishlari, boshqarishning huquqiy asoslari, boshqarishning jamoat tashkilotlari, xorijiy mamlakatlarda jismoniy tarbiya va sport ishlarini boshqarish luiqida bilimlarga ega boTishi kerak,

- aholi turar joylarda ommaviy sogMomlashtirish va milliy o'yinlami tashkil qilish; bozor iqtisodiyotiga o‘tish davrida jismoniy tarbiya va sportning o‘mi: jismoniy tarbiya - sport menedjmentini moliyaviy, tashkiliy va huquqiy asoslari; havaskor va professional sport: jismoniy tarbiya, sog‘lomlomlashtirish va sport ishlari, ommaviy tadbirlami tashkil qilish va o‘tkazish; О‘zbeki storming haiqaro sport aloqalari haqida malakalarga ega bo‘lishi kerak Jismoniy madaniyat tarixi bo \yicha

jismoniy madaniyat tarixi fanining maqsadi hamda vazifalari; qadimgi dunyo halqlarining jismoniy tarbiyasi; qadimgi yunoniston, rim va rusda jismoniy tarbiya; o‘rta asrlarda jismoniy tarbiya; buyuk gumanistlar ta'limoti haqida bilimlarga ega bo ‘lishi kerak,
Yangi va eng yangi davrlarda chet mamlakatlarda jismoniy tarbiya; Amur Temur, Abu Ali Tbn Sino, Zaxriddin Muhammad Bobur, Jaloliddin Manguberdi yashagan davrlarda jismoniy tarbiya; markaziy Osiyoga jismoniy tarbiyaning rivojlanishi haqida ko⁽niknuilarga ega bo*lishi kerak,
haiqaro sport harakatining rivojlanishi va haiqaro olimpiya qo'mitasining tashkil topishi; milliy olimpiya qo'mitasining tashkil topishi; CTzbekiston sportchilarining Osiyo, jahon va Olimpiya, ©‘yinlariclagi ishtiroki; O^bzbekiston Respublikasida jismoniy madaniyat va sportning rivojlanishi haqida malakalarga ega bo * lishi kerak,

Jismoniy tarbiya va sportni boshqarish bo \yicha

jismoniy tarbiya va sportni boshqarish fanining maqsadi hamda vazifalari; jismoniy tarbiya va sportni boshqarishning nazariy asoslari; o‘z-o^bzini boshqaruv tashkilotlarida jismoniy madaniyatni taslikil etish tizimlari; 0‘zbekiston Respublikasi Madaniyat va sport ishlari Vazirligi haqida bilimlarga ega bo * lishi kerak,
jismoniy tarbiya va sportni boshqarishda ishtirok etuvchi davlat idoralari;

boshqarishning jamoat tashkilotlari; 0‘zbekiston Respublikasi Milliy Olimpiya qo^’mitasi; sport maktablari va markazlari faoliyatini tashkil qilishni haqida ko‘nikmalarga ega bo‘lishi kerak.

aholi turar joylarda ommaviy sog'lomlashtirish va milliy o‘yinlami tashkil qilish; bozor iqtisodiyotiga o^’tish davrida jismoniy tarbiya va sportning o^’mi; jismoniy tarbiya-sport menedjmentini moliyaviy, tashkiliy va huquqiy asoslari; havaskor va professional sport; jismoniy tarbiya, sog‘lomlomlashtirish va sport ishlari, ommaviy tadbirlami tashkil qilish va o'tkazish; O^lzbekistonning halqaro sport aloqalari haqida malakalarga ega boJishi kerak.

Jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi bo ^lyicha

Bakalavr:

Jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi fanining maqsadi hamda vazifalari; jismoniy madaniyat tarixi fanining maqsadi hamda vazifalari; qadimgi dunyo halqlarining jismoniy tarbiyasi; qadimgi yunoniston, rim va rusda jismoniy tarbiya; o^’rta asrlarda jismoniy tarbiya; buyuk gumanistlar ta'limoti 0‘zbekiston Respublikasidagi jismoniy tarbiya tizimining umumiy tavsifi; O^’zbekiston Respublikasi hukumatining jismoniy madaniyat va sport bo^’yicha qabul qilgan hujjatlarining ahamiyati; jismoniy madaniyatning jamiyatdagi vazifalari va shakllari; jismoniy tarbiya nazariyasi bo'yicha olib borilayotgan tadqiqot uslubiyotlari; jismoniy tarbiya vositalari; jismoniy tarbiya va jismoniy mashqlar texnikasini tavsifi haqida bilimlarga ega bo‘lishi kerak.
Yangi va eng yangi davrlarda chet mamlakatlarda jismoniy tarbiya; Amur Temur, Abu Ali Ibn Sino, Zaxriddin Muhammad Bobur, Jaloliddin Manguberdi yashagan davrlarda jismoniy tarbiya; markaziy Osiyoga jismoniy tarbiyaning rivojlanishi jismoniy tarbiyaning didaktik tamoyillari; jismoniy tarbiya mashg^’ulotlarida qo'llaniladigan jismoniy tarbiya metodlari; harakatlami va jismoniy sifatlami tarbiyalashdagi qat'iy tartiblashtirilgan mashq uslubi; harakatlarga o^’rgatish jarayonini asoslari; harakatlarga o^’rgatish bosqichlarining tuzilish asoslari; o^’rgatish bosqichlarining asosiy yo^’nalishi va xususiyati; harakat malakalarining tashkil etish qonuniyatlari; mehnatni ratsional tashkil etishda jismoniy tarbiyani ahamiyati; ishlab chiqarishda kasbiy amaliy tayyorgarlik; maktab yoshidagi bolalar jismoniy tarbiyasi; umumiy o^’rta ta'lim tizimida jismoniy tarbiyani o^’mi va ahamiyati; ta'lim muassasalarida jismoniy tarbiya darslarini tashkil qilish va o‘tkazish usullari; jismoniy tarbiya darslarida o^’quvchilar faoliyatini tashkil etish usullari; sinfdan tashqari olib boriladigan jismoniy tarbiya ishlariga tavsif; o^cquv ishlarini rejalashtirish; jismoniy tarbiya darslarida pedagogik nazorat: pedagogik tahlil, xronometraj, pulsometriya o^’tkazish uslubiyoti haqida ko‘nikmalarga ega bo'lishi kerak.
akademik litsey va kasb-hunar kollejlarida jismoniy tarbiya; sportning nazariy asoslari; sport musobaqalari tizimi; sport trenirovkasining vositalari va metodlari; sport trenirovkasining tamoyillari (printsiplari); jismoniy sifatlami (kuch, tezkorlik, chaqqonlik, egiluvchanlik, chidamlilik) tarbiyalash metodikasi; musobaqa faoliyatining o‘ziga xos xususiyatlari; sportchini tayyorlash tizimi; sportchining jismoniy texnik va taktik tayyorgarligi; sportchilarni tayyorlashda yuklamaga umumiy tavsif; sport formasi taraqqiyotining qonuniyatlari haqida

malakalarga ega bo‘lishi kerak.

Sport bayramlarini tashkil qilish va oHkazish metodikasi bo‘yicha:

jismoniy tarbiya va sportni boshqarish fanining maqsadi hamda vazifalari; jismoniy tarbiya va sportni boshqarishning nazariy asoslari; o‘z-o‘zini boshqaruv tashkllotlarida jismoniy madaniyatni tashkil etish tizimlari; 0‘zbekiston Respublikasi Madaniyat va sport ishlari Vazirligi Itaqida bilimlarga ega boHishi kerak
jismoniy tarbiya va sportni boshqarishda ishtirok etuvchi davlat idoralari; boshqarishning jamoat tashkilotlari; 0‘zbekiston Respublikasi Milliy Olimpiya qo‘mitasi; sport maktablari va markazlari faoliyatini tashkil qilishni Itaqida ko*nikmalarga ega bo‘lishi kerak
aholi turar joylarda ommaviy sogMomlashtirish va milliy o‘yinlami tashkil qilish; bozor iqtisodiyotiga o‘tish davrida jismoniy tarbiya va sportning o‘mi: jismoniy tarbiya - sport menedjmentini moliyaviy, tashkiliy va huquqiy asoslari: havaskor va professional sport; jismoniy tarbiya, sog‘lomlomIashtirish va sport ishlari, ommaviy tadbirlami tashkil qilish va o‘tkazish; 0‘zbekistonning halqaro sport aloqalari Itaqida malakalarga ega boHishi kerak.

sport bayramlarini tashkil etish va o‘tkazish metodikasi - pedagogik fan sifatida; sport va sog‘lomlashtirish tadbirlarini tashkil qilish va o‘tkazishning maqsadi, vazifalari, ahamiyati; sport va sog‘lomlashtirish tadbirlari (bayramlari) ni o‘tkazish qonun-qoidalari Itaqida bilintga ega bohishi kerak.

sport va sog‘lomlashtirish tadbirlarining shakllari; bolalar musobaqalarini tashkil etish; maktabgacha ta'lim muassasalari va umumta'lim maktablarining boshlang‘ich sinf o‘quvchilari bilan musobaqalami tashkil qilish turlari. bosqichlari; umumta'lim maktablarida sport va sog‘lomlashtirish tadbirlari asoslari ni Itaqida ко Htikmalarga ega bo his hi kerak.
akademik litsey va kasb-hunar kollejlarida sport - sog‘lomlashtirish tadbirlari; aholi turar joylarda ommaviy sport va sog‘lomlashtirish tadbirlarini tashkil etish va o‘qitish metodikasi; ulug‘ sanalariga bag‘ishlangan sport bayramlarini tashkil qilish va o‘tkazish; sport bayramlarida harakatli o‘yinlaming o‘mi; sport va sogMomlashtirish tadbirlariga'tayyorlashda pedagogning roli Itaqida malakalarga ega boHishi kerak.

Fanning o‘quv rejadagi boshqa fanlar bilan o‘zaro bog’iqligi va uslubiy

jihatdan uzviyligi

Jismoniy madaniyat nazariyasi v& metodikasi fani jismoniy madaniyat ta’lim yo’nalishida tahsil oladigan talabalar uchun asosiy umumkasbiy fan hisoblanib 1- semstrda jismoniy tarbiya va sportni boshqarish fani, 2- semstrda Jismoniy madaniyat tarixi 3-’-5-6-7-8 semestrlarda jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi fani o'qitiladi. Dastumi amalga oshirish o‘quv rejasida rejalashtirilgan umumiy psixologiya, umumiy pedagogika, jismoniy tarbiya gigienasi va sport tibbiyoti, jismoniy mashqlar fiziologiyasi va biomexanikasi, gimnastika va uni o‘qitish metodikasi, yengil atletika va uni o‘qitish metodikasi, milliy kurash turlari va uni o‘qitish metodikasi, harakatli o‘yinlar va uni o‘qitish metodikasi, sport o‘yinlari va uni o‘qitish metodikasi, jismoniy madaniyat tarixi va sportni boshqarish, suzish va uni crqitish metodikasi, sport psixologiyasi, sport mahoratini oshirish, jismoniy madaniyatni o^’qitish texnologiyalari va loyihalashtirish kabi fanlardan etarli bilim va ko^’nikmalarga ega bo^’lishlikni talab etadi.

Fanning ta'Iimdagi o‘rni

Jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi fani boshqaruvchi fan bo^’lib, bo‘Iajak jismoniy madaniyat bo^’yicha yosh mutaxassis kadrlarga Jismoniy madaniyat ta'lim yo^’nalishi bo^’yicha mutaxassislami tayyorlashda qadim zamonlardan boshlab shu kungacha turli xalqlarda jismoniy tarbiya taraqqiyotining umumiy qonununiyatlarini aniqlash va ochib berishdan iborat. Shu bilan birga 0‘zbekistonda jismoniy tarbiya va sport to^’g^’risidagi qonuni qabul qilinishi, 0^’zbekistonda fufbol, kurash, tennis, sport turlarini rivojlantirish haqida prezident farmonlari, o^’zbek xotin-qizlarining jismoniy tarbiya haqida mulohazalari, jismoniy tarbiya va sportni targ^’ibot qilish, maxalliy millat axolisi o^’rtasida jismoniy tarbiya va sportni tashviqot qilishga ilk bor urinishiar, ^‘‘Navro^’z, Hosil bayrami, Alpomish, To'maris o^’yinlarini o^’tkazish va unga rahbarlik qilishda ahamiyati kattadir jismoniy madaniyat va sport bo^’yicha to^’liq bilim beradi. Insonning sog^clom baquwat bo‘lib rivojlanishlariga va ularni har tomonlama barkamol qilib tarbiyalashga o‘rgatadi. 0‘quvchilami jismoniy sifatlami tarbiyalash va takomillashtirishni o^’rgatishga ko^’maklashadi. Shuningdek, ulaming nazariy bilim, amaliy harakat ko^’nikma va malakalarini shakllantirishning nazariy asoslarini o^’rgatadi. Shu munosabati bilan davlatimiz tomonidan chiqarilgan jismoniy madaniyat va sport bo^’yicha me'yoriy-huquqiy hujjatlami o^’rgatishda muhim ahamiyat kasb etadi,

Fanning o⁽qitishda zamonaviy axborot va pedagogik texnologiyalar

Talabalaming Jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi fanni o^’zlashtirishlari uchun o^’qitishning ilg^’or va zamonaviy usullaridan foydalanish, yangi innovatsion - pedagogik texnologiyalami tadbiq qilish muhim ahamiyatga egadir. Fanni o^’zlashtirishda darslik. o^’quv va uslubiy qo‘llanmalar, ma’ruza matnlari, tarqatma materiallar, elektron materiallardan foydalaniladi. Ma’ruza, seminar ,amaliy darslarida mos ravishdagi pedagogik texnologiyalardan foydalaniladi.

Asosiy qism

Fanning nazariy mashg‘ulotlari mazmuni

Jismoniy tarbiya va sportni boshqarish, Jismoniy madaniyat tarixi va
Jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi fanlari bo'yicha
(Jismoniy tarbiya va sportni boshqarish)

Jismoniy tarbiya va sportni boshqarish fanining maqsadi hamda vazifalari

Jismoniy tarbiya va sportni boshqarish fanining maqsadi hamda vazifalari tushuntirish va fanning umumiy mazmuni haqida nazariy ma'lumotlarga ega qilish.Jismoniy tarbiya va sportni boshqarishning nazariy asoslari 0^’z - o^’zini boshqaruv tashkilotlarida jismoniy madaniyatni tashkil etish fanining maqsadi, vazifalari va boshqa fanlar bilan aloqadorligi. O'zbekistor Respublikasining Mustaqillik davrida jismoniy tarbiya va sportning ijtimoi;* axamiyati. Jamoat taraqqiyoti va ijtimoiy-iqtisodiy ishlab chiqarish jarayonlarida jismoniy tarbiyaning mohiyatini 0‘rgatish haqida nazariy ma' lumotlarga ega qiiish.

O‘z-o^czini boshqaruv tashkilotlarida jismoniy madaniyatni boshqarish

tizimlari

Boshqarish tizimlari 0‘zbekistonning mustaqil davlat sifatida shakllanishi. 0‘zbekiston Respublikasi sida davlatni idora qiiish, Oliy Majlis, PrezidentHk tizimi, Vazirlar Maxkamasi va ma'muriy idoralar. Boshqarish tizimlari. Da\!s: idoralari, shirkat xo^’jalik idoralari va jamoat boshqarish tizimlari. Sr: — tashkilotlari: 0‘zbekiston Respublikasi Madaniyat va sport ishlari bo‘\icra vazirligi. 0^’zbekiston, Dinamo, Yoshlik, Talaba sport jamivatiarl Mudofaga ko‘maklashuvchi sport tashkilot Vatanparvar, Maxalla, Navrjz". Ekosan, Soqlom avlod uchun, Xayriya jamg'arma uyushmalari. Ma'na\ i; i: va marifat jamoatchilik markazi Komolot yoshlar ijtimoiy harakatinir.g jismoniy va sport sohasidagi faoliyatlari haqida nazariy ma'lumotlarga ega qiiish.Jismoniy tarbiya va sportni boshqarishda ishtirok etuvchi davlat idoralari.

Boshqarishning jamoat tashkilotlari

O'zbekiston Respublikasi Madaniyat va sport ishlari Vazirligi idoralar a jamoat tashkilotlarining faoliyatini muvofiqlashtiruvchi maxsus tashkilot sifatiha Respublika jamoat tashkilotlarining turlari. Aholining mexnat faoliyatini himc>a qiiish va ijtimoiy turmush madaniyatini rivojlantirishda kasaba uyushmalari. tur partiyalar, jamg'arma uyushmalarining o^’mi haqida nazariy ma'lumotlarga ega qiiish.

0‘zbekiston Respublikasi Madaniyat va sport ishlari Vazirligi O'zbekiston Respublikasi Madaniyat va sport ishlari Vazirligining tuzulishi, uning tarkibiy tarmoqlari 0^’zDJT instituti. 0^’zbekistcn Resr-'r. Madaniyat va sport ishlari Vazirligining mutaxassis xodimlar biiar. ish ash bo^’yicha vazifalari, jismoniy tarbiya va sportni tashkil etishning ilmiy asoslari. 0^’zbekiston Respublikasi Madaniyat va sport ishlari vazirligining matbu:: idoralari bilan aloqasi (radio, televi'denie, ommaviy axborot vositalari ‘-chi xokimiyat muxbirlari) haqida nazariy ma'lumotlarga ega qiiish.

0‘zbekiston Respublikasi Milliy Olimpiya qo‘mitasi 0‘zbekiston Respublikasi Milliy Olimpiya qo^’mitasining Nizomi. Unirg tarkibiy tuzilishi: Bosh Assambleya, Kongress, sessiya, ijroko^’m. 0^’R Mill:> Olimpiya qo‘mitasining asosiy vazifalari. Olimpiya klublari va ulaming vazifalari. Olimpiya Akademiyasi va uning vazifalari. 0^’zbekistonning xalqaro sp;r aloqalari haqida nazariy ma'lumotlarga ega qiiish.Sport maktablari va markazlari faoliyatini tashkil qilish

Sport maktablarining turlari va ulaming nizomlari haqida tushunchalar. Iqtidorli sportchilarni tarbiyalashda bolalar va o‘smirlar sport maktablarining ahamiyati. Ixtisoslashgan va kompleks sport maktablarining bosqichlari. Murabbiy lar kengashi. Iqtidorli yoshlarni tanlash, qabul qilish tartiblari. Olimpiya o‘rinbosarlarini tayyorlovchi bilim yurtlari. Sport maktablarida ommaviy sport tadbirlarini uyushtirish. Murabbiylar, tarbiyachilar. Xodimlar va sportchilarni rag'batlantirish. Sport markazlari va ulaming faoliyati haqida nazariy ma'lumotlarga ega qilish. i

Aholi turar joylarda ommaviy sog‘lomlashtirish jismoniy tarbiyasini va milliy o‘yinlarni tashkil qilish

Ommaviy sogMomlashtirish va milliy o‘yinlami axoli turar joylarida, umumiy ishlab chiqarish va ta'lim muassasalarida tashkil qilishda sport uyushmalari, tashkilotlar va sport yo'riqchilarini mexnat faoliyatini himoya qilish va ijtimoiy turmush madaniyatini rivojlantirishda kasaba uyushmalari, turli partiyalar, jamg'arma, uyushmalarining o‘mi. Sport jamiyatlari va ulaming quyi tarmoqlarining tuzilishi. Respublika kasaba uyushmalari federasiyasi qoshidagi 0‘zbekiston sport jamiyatining tuzilishi, ish mazmuni va uning vazifalari. Ishlab chiqarish va ta'lim muassasalarida jismoniy tarbiya jamoalari. Jismoniy tarbiya jamoalarida tashkiliy, o‘quv mashg'ulotlari, ommaviy jismoniy tarbiya va sport, uni targ'ibot qilish ishlari, Salomatlik, SogMom avlod uchun dasturlari, Alpomish va Barchinoy maxsus testlari asosida olib borilayotgan ishlar mazmuni bilan tanishtirish haqida nazariy ma'lumotlarga ega qilish.

Boshqarining ijtimoiy-psixologik va pedagogik yo’nalishlari

Jismoniy tarbiya va sportning ijtimoiy-tarbiyaviyva ma’naviy mohiyatlarini o’rganish, talqiq qilish. Insonning ruhiyati uning ijtimoiy turmushi va ta’tim- tarbiya jarayonida asosiy omildir. Shu sababdan o’qitish tarbiya berish, yoshlaming ma’naviy va jismoniy kamolotini tarbiyalab yetishtirish, ulami kasb- hunarga yo’llashda ijtimoiy-psixologik va pedagogik jarayonlarga alohida e’tibor to'g'risida jismoniy tarbiya va sportning o‘mi haqida nazariy ma'lumotlarga ega qilish.

Boshqarishning jamoat tashkilotlari

Aholining mehnat faoliyatini himoya qilish va ijtimoiy turmush madaniyatini rivojlantirishda kasaba uyushmalari, turli partiyalar, jamg’arma uyushmalarining o’mi, sport jamiyatlari (O’zbekistan, Dinamo, Talaba, Yoshlik) va ulaming quyi tarmoqlarining tuzilishi, xalq milliy o’yinlari markazining ommaviy jismoniy tarbiya va sport ishlarini tashkil qilishdagi faoliyatlari, sport turlari bo’yicha uyushmalaming jismoniy tarbiya va sportni rivojlantirishdagi faoliyatlari haqida nazariy ma'lumotlarga ega qilish.

Xorijiy mamlakatlarda jismoniy tarbiya va sport ishlarini boshqarish

Xorijiy mamlakatlarda jismoniy tarbiya va sport ishlarini boshqarish havaskor va professional sport sport tashkilotlari ish faoliyatini tashkil qilishdagi asosiy vazifalari boshlang‘ich jismoniy tarbiya tashkilotlarining, sport klublarining yillik reja va sport tadbirlari kalendar rejalari haqida nazariy ma'lumotlarga ega qilish.

(Jismoniy madaniyat tarixi)

Jismoniy madaniyat tarixi fanining maqsadi hamda vazifalari

Jismoniy tarbiyaning tarixiy xususiyatlari: jismoniy tarbiyaning yuzaga kelishi va rivojlanishi sabablari: jismoniy madaniyat tizimi ma'lum ijtimoiy tashkilot sifatida. Jismoniy madaniyat tarixi fanining maqsadi hamda vazifalarini tushuntirish va fanning umumiy mazmuni, uning rivojlanish bosichlari, davrlari haqida nazariy ma'lumotlarga ega qilish.

Qadimgi dunyo halqlarining jismoniy tarbiyasi

Qadimgi dunyo halqlarining jismoniy tarbiyasi, onalik va otalik urug^’chilik davrida jismoniy mashqlami rivojlanish xususiyatlari haqida nazariy ma'lumotlarga ega qilish.

Qadimgi Uunoniston, rim va rusda jismoniy tarbiya

Qadimgi yunonistonda Gomer davrida jismoniy madaniyat, Sparta, Afina tizimi, Antigimnastika, qadimgi olimpiya o‘yinlari haqida va qadimgi Rimda gladiator maktabi hamda qadimgi Rusda jismoniy tarbiya haqida nazariy ma'lumotlarga ega qilish.

0‘rta asrlardachet mamalakatlarda jismoniy tarbiya

O^brta asrlarda Buyuk Britaniya, Germaniya, AQSH, Fransiyada jismoniy tarbiyani rivojlanishi hamda sport turlari haqida nazariy ma'lumotlarga ega qilish.

Buyuk gumanistlar ta'limoti

Buyuk gumanistlar ta'limoti haqida nazariy ma'lumotlarga ega qilish. Vittorina de Feldre maktabi, lyeronim Merkurialisis, J.J.Russo, I.Pestalotsii, T.Mor, jismoniy tarbiya haqidagi mulohazalari.

Yangi va engyangi davrlarda chet mamlakatlarda jismoniy tarbiya

Yangi va eng yangi davrlarda chet mamlakatlarda jismoniy tarbiya haqida nazariy ma'lumotlarga ega qilish.

Halq qo‘shinlarining harbiy va jismoniy tayyorgarligi

Amir Temuming harbiy va jismoniy tayyorgarligi, Zaxriddin Muhammad Bobuming harbiy qo^’shini, Jaloliddin Manguberdining harbiy va jismoniy tayyorgarligi to‘g‘risida nazariy bilimlar berish.

Qadimgi ajdodlarimiz yashagan davrlarda jismoniy tarbiya

Abu Ali Ibn Sinoning Tib Qonuni asarida sixat-salomatlik masalalari va badantarbiya haqida fikri. M.Qashqariy, A.Navoyi, asarlarida jismoniy tarbiyani yoritilishi va uning tarbiyaviy ahamiyati.

Markaziy Osiyoda jismoniy tarbiyaning rivojlanishi

Markaziy Osiyoda jismoniy tarbiyaning rivojlanishi haqida nazariy ma'lumotlarga ega qilish.

Halqaro sport harakatining rivojlanishi va halqaro olimpiya qo‘mitasining tashkil topishi

Halqaro sport harakatining rivojlanishi va halqaro olimpiya qo‘mitasining tashkil topishi, olimpiya kongressi, olimpiya ramzlari, haqida nazariy та' 1 umotl arga ega qilish.

Milliy olimpiya qo‘mitasining tashkil topishi

Milliy Olimpiya qo^’mitasining Nizomi. Uning tarkibiy tuzilishi: Bosh Assambleya, Kongress, sessiya, ijroko^’m. 0^’R Milliy Olimpiya qo^’mitasining asosiy vazifalari.

0zbekiston sportchilarining Osiyo, jahon va Olimpiya o‘yinlaridagi ishtiroki

0^’zbekiston sportchilarining Osiyo, jahon va Olimpiya o‘yinlaridagi ishtiroki haqida nazariy ma'lumotlarga ega qilish.

O‘zbekiston Respublikasida jismoniy madaniyat va sportning rivojlanishi

Mustaqillikdan so‘ng 0‘zbekistonda jismoniy tarbiya bo‘yicha dirrektiv xujjatlar to‘g^’risida nazariy bilimlarga ega qilish 0^’zbekiston Respublikasida jismoniy madaniyat va sportning rivojlanishi, uch tizimli sport musobaqasi haqida nazariy ma'lumotlarga ega qilish.

(Jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi)

Jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi fanining maqsadi hamda

vazifalari

Bo‘lajak kadrlarga jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi bo‘yicha atroflicha va chuqur kasbiy bilimlar berish. Kelajakdagi ish faoliyatlarida kasbiy- amaliy ahamiyat kasb etuvchi jismoniy madaniyat bo^’yicha kasbiy bilimlar, ko^’nikma va malakalar hamda yangi pedagogik texnologiyalardan foydalana olish haqida nazariy ma'lumotlarga ega qilish. Shuningdek bo^’lajak jismoniy madaniyat o^’qituvchilariga o^’quv muassasalari maktabgacha ta'lim muassasalari, umumta'lim maktab, akademik litsey hamda kasb-hunar kollej o^’quvchilarini jismoniy madaniyat mashg^’ulotlarida umumrivojlantiruvchi mashqlardan, umumiy va maxsus mashqlardan foydalanish hamda sport musobaqalari, sport bayramlarini tashkil qilish va o^’tkazish hamda sinfdan tashqari to^’garaklarni tashkil qilish kabi bilimlarini shakllanishini haqida nazariy ma'lumotlarga ega qilish.

0‘zbekiston Respublikasida jismoniy madaniyat tizimini rivojlanishining

umumiy tavsifi

Jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi kursida uchraydigan atamalar hamda jismoniy tarbiya sifatlarini, metodlami, printsiplami, mazmunini, dastlabki asosiy tushunchalar: Jismoniy tarbiya, Jismoniy madaniyat tizimi, Jismoniy madaniyat, Jismoniy rivojlanish, Jismoniy ta'lim, Jismoniy tayyorgarlik Jismoniy kamolot Sport atamalarini bilishi lozim. Mamlakatimizda jismoniy madaniyat tizimi xaqida, jismoniy madaniyat tizimining prinsiplariga tavsif tushunchalari haqida nazariy ma'lumotlarga ega qilish.

0‘zbekiston Respublikasi hukumatining jismoniy madaniyat va sport

bo‘yicha qabul qilgan hujjatlarining ahamiyati

0‘zbekiston Respublikasining Jismoniy tarbiya va sport to‘g‘risida gi qonuni va unda belgilangan moddalar hamda ularning mazmunini anglatish. 0‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 0^’zbekiston bolalar sportini rivojlantirish jamg‘armasini tuzish haqida gi Farmoni, 0^’zbekiston bolalar sportini rivojlantirish jamg^’armasi faoliyatini tashkil etish to^’g^’risida gi Vazirlar Mahkamasining Qarori, 0^’zbekiston Respublikasi Prezidentining 0^’zbekistcr: bolalar sportini rivojlantirish jamg^’armasi faoliyatini takomillashtirish chora- tadbirlari to^’g^’risida gi Farmoni, 0^’zbekiston Respublikasi Prezidentining ^‘‘Qishloq joylardagi bolalar sporti ob'ektlarida band bo^’lgan ayol sport ustozlan mehnatini rag^’batlantirish chora-tadbirlari to‘g^’risida gi Qarori, O^’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 0‘quvchi va talaba yoshlami sportga jalb qilishga qaratilgan uzluksiz respublika sport musobaqalarini o^’tkazish to^’g^’risida~ gi Qarori, Sport inshootlari, jihozlaridan samarali foydalanish va ulami saqlash to^’g^’risida gi namunaviy Nizom, Vazirlar Mahkamasining O'zbekistonda jismoniy tarbiya va sportni yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to^’g^’risida gi Qarori, 0‘zbekiston Respublikasida jismoniy tarbiya va sportni rivojlantirish davlat dasturi Kontseptsiyasi va boshqa bir qancha jismoniy tarbiya va sportni rivojlantirishga oid direktiv hujjatlami o^’mi hamda ahamiyati haqida nazarh ma'lumotlarga ega qilish.

Jismoniy madaniyatning jamiyatdagi vazifalari va shakllari

Jismoniy tarbiyaning tarixiy xususiyatlari: jismoniy tarbiyaning yuzaga kelishi va rivojlanishi sabablari: jismoniy madaniyat tizimi ma'lum ijtir tashkilot sifatida. Jismoniy madaniyat nazariyasi va amaliyoti uchun davla: direkktiv hujjatlarining ahamiyati; jismoniy madaniyat tizimining maqsac .2 vazifalari (sog^’lomlashtirish, ta'limiy, tarbiyaviy masalalari). Jismoniy madaniya: tizimining qonun-qoidalari: sog‘lomlashtirishga yo^’naltirilganligi; shaxsning har tomonlama rivojlantirish, jismoniy tarbiyaning mehnat va harbiy amaliyot bilan bogliqligi printsipi. Jismoniy tarbiyadagi yo^’nalishlari: sport mashg^’ulotIari va umumiy jismoniy tayyorgarlikning etakchi vazifalari haqida nazariy ma'lumotlarga ega qilish.

Jismoniy tarbiya nazariyasi bo‘yicha olib borilayotgan tadqiqot uslublari

Jismoniy tarbiya nazariyasi bo^’yicha olib borilayotgan tadqiqot uslublari haqida nazariy ma'lumotlarga ega qilish.

Jismoniy tarbiya vositalari

Jismoniy mashqlar jismoniy tarbiyaning asosiy vositasi, jismoniy mashqlar jismoniy mashqlarning vujudga kelishi, Jismoniy mashqlaming mazmuni va shakli. Jismoniy mashqlar klassifikatsiyasi. Jismoniy mashqlarning tarixiy klassifikatsiyasi. Harakatli o^’yinlar. Sport o‘yinlari. Gimnastika va uning turlari. Turizm jismoniy tarbiya vositasi sifatida. Tabiatning sog^’lomlashtiruvchi kuchlari va gigienik omillar. Gigienik omillar jismoniy tarbiya vositasi sifatida. Jismoniy tarbiyaning belgilovchi omillari haqida nazariy ma'lumotlarga ega qilish.

Jismoniy tarbiyaning didaktik tamoyillari

Qonun-qoidalarini turkumlarga ajratish: harakatlarga o^’rgatish jarayonining xususiyatlari, qonun-qoidalarining o^’zaro bog‘liqligi. Onglilik va faollik printsipi, Ko'rgazmalilik printspi, Muntazamlilik printspi, Tushunarli va individuallashtirish printspi, Talablarni asta sekin va tobora oshirib borish printsplariga tavsif hamda ularni o^’quvchi-yoshlar va bolalarni o‘qitishda amalga oshirishning o‘ziga xosliklari haqida nazariy ma'lumotlarga ega qilish.

Jismoniy tarbiya mashg‘ulotIarida qo^laniladigan jismoniy tarbiya

metodlari

Metodlarni tanlashga umumiy talablar: ilmiy asoslanganligi; o‘qitishni qo‘yilgan vazifalariga ulaming mosligi; o^’qitish printsplariga, o^’quv materialini o‘ziga xosligiga, o^’quvchilarning shaxsiy va guruhli tayyorligiga jismoniy madaniyat o^’qituvchisining (tarbiyachining) individual xususiyatlari va imkoniyatlariga, mashg‘ulotlar sharoitlariga mos kelishi. So‘z, ko‘rgazmalilik, o‘yin, musobaka va aylanma trenirovka metodlaridan foydalanishni ahamiyati, so^czning mazmuniy vazifasidan foydalanish metodikasi va jismoniy tarbiyada terminologiya muammosi, so^’zning emotsional vazifasidan foydalanish metodikasi. Ko^’rgazmali qabul qilish metodlari (uning ahamiyati, turlari va ularni qo^’llash metodikasi); o^’qitishning amaliy metodlari (o^cyin, musobaqa va qat'iy tartiblashtirilgan mashqlar metodlari); turli yoshdagi guruhlarda metodlardan foydalanishning ahamiyati haqida nazariy ma'lumotlarga ega qilish.

Harakatlarga o⁶rgatish bosqichlarining tuzilish asoslari. 0‘rgatish

bosqichlarining asosiy yo‘nalishi va xususiyati

Boshlang^’ich tushunchalar: harakatlanish mahorati, harakatlar ko^’nikmasi, harakatlar malakasi va ko^’nikmlarining ahamiyati, ko^’nikma va malaka harakatni bajarishning turli darajalari sifatida va tushunish vazifasi sifatida; ko^’nikma va maiakalarini shakllantirish.

Dastlabki o^’rgatish bosqichi: xatti-harakatlar bilan tanishish: vazifalari, harakat haqida tasawurini shakllantirish jarayonida (o^’qitish masalalarini tushunib etish, masalalar loyihasini tuzish, harakatni bajarishga urinish); o^’qitish metodlaridan foydalanish.

Chuqurlashtirib o^’rgatish bosqichi: harakatlanish mahoratini yuzaga keltirish va takomillashtirish bosqichi (harakatlanish faoliyati, masalalari o^’ziga xos belgilari); o^’qitish metodlaridan foydalanish xususiyatlari; harakatlar xatolarini olidini olish va tuzatish, harakatlanish xatolarini mohiyatini tushunish, xatolarini guruhlarga ajratish, xatolar pay do bo^’lishi sabablari anglash va uning oldini olish choralari, xatolarini tuzatish usullari, harakatlar samaraliligini baholash mezoni (ahamiyatini alohida va umumiy baholash); o‘qitish printsplarini amalga oshirishning o^’ziga xosliklari.

Mustahkamlash va takomillashtirish bosqichi: yuksak darajadagi harakatni bajarish mahoratini tashkil etilishi vazifalari (harakat vazifasining o‘ziga xos belgilari), o‘qitish metodidan foydalanishning xususiyatlari, takrorlashlar muammosi (oddiy takrorlash va variantli takrorlash, takrorlashlar soni. takrorlashlami vaqt bo‘yicha taqsimlash) haqida nazariy ma'lumotlarga ega qilish.

Harakat malakalarining tashkil etish qonuniyatlari

Malakaning xarakterli belgilari. Malakaning fiziologik mexanizmi. Harakat malakasini shakllari (I-II-III-fazalari). Malakaning stabillashuvi va plastikligi. Malaka shakllanishining asta - sekinligi va notekisligi turlari. Malakaning so‘nishi. Malakaning ko^’chishi (o^ltishi). Malakaning salbiy ko‘chishi haqida nazariy ma'lumotlarga ega qilish.

Jismoniy sifatlarni (kuch, tezkorlik, chaqqonlik, egiluvchanlik, chidamlilik)

tarbiyalash metodikasi

Kuch qobiliyatini tarbiyalash.

Kuch qobiliyatlarining rivojlanish darajasini va namoyon bo‘lishini belgilovchi omillar. Tezlik-kuch qobiliyatlari. Portlash kuchi. Kuch qobiliyatlarini rivojlantirish usuliyati. Kuch qobiliyatlarini rivojlantirish vositalari. Mushaklami muvofiqlash haqida tushuncha. Mushaklaming o‘zaro harakatini belgilovchi omillar. Turli mushak guruhlarining kuch qobiliyatini rivojlantirish uchun mashqlar. Kuch qobiliyatlarini rivojlantirish usullari. Kuch qobiliyati turlari va ulami rivojlantirish usullari. Portlash kuchini va mushaklaming ta'sirchanlik qobiliyatini rivojlantirish. Tezlik kuchinirivojlantirish haqida nazariy ma'lumotlarga ega qilish.

Tezkorlik qobiliyatini trabiyalash.

Tezkorlik qobiliyati haqida tushuncha. Tezkorlik qobiliyati darajasini rivojlantirish omillari va tezlik qobiliyatlarining paydo bo‘lishi. Tezkorlik harakatini sezishni rivojlantirish.Yakka harakat tezligi va harakat chastotasiningrivojlanish usuliyati. Tezkorlik qobiliyatining paydo bolishida majmuaviy shakllaming rivojlanish usuliyati. Tezlik mashqlami bajarishda sportchining iroda va ruhiy tayyorgarligi haqida nazariy ma'lumotlarga ega qilish.

Koordinatsion qobiliyatlar va egiluvchanlikni tarbiyalash.

Egiluvchanlik haqida tushuncha. Egiluvchanlikning turlari va ulchov mezoni. Egiluvchanlikning rivojlanish darajasini aniqlovchi omllar. Egiluvchanlikni rivojlantirish usuliyatining vzifalari va vositalari. Egiluvchanlikni rivojlantirishda qo‘shimcha ta'sir qiladigan turli mashqlarning munosabati haqida nazariy ma'lumotlarga ega qilish.

Chaqqonlikni tarbiyalash metodikasi.

Chaqqonlik jismoniy sifat ekani. Chaqqonlikni fiziclogik va psixologil asoslari. Chaqqonlikni tarbiyalash metodikasining asoslari. Xususiy (Chaqqonlikn nisbatan) sifatlar va ulami tarbiyalash metodikasi. Toliqish va zo‘riqishga qarsh kurashish. Tezkorlik zo'riqishiga qarshi kurashish. Koordinasion zo'riqishga qarshi kurashish. Muvozanatni saqlash va uni tarbiyalash metodikasi haqida nazariy ma'lumotlarga ega qilish.

Chidamlilikni tarbiyalash.

Chidamlilik tushunchasining ta'rifi. Charchoq va chidamlilik. Chidamlilikning turlari. Chidamlilikni tarbiyalash metodikasining asoslari. Chidamlilikni tarbiyalashda yuklamalar mezoni va komponentlari. Aerob imkoniyatlami oshirish metodikasi. Anaerob imkoniyatlami oshirish metodikasi. Aerob va anaerob imkoniyatlami oshirishga qaratilgan ta'sirlami birga qo‘shish. Nafas olish va chidamlilik. Maxsus chidamlilikning ba'zi bir turlarini tarbiyalash metodikasining xususiyatlari. Yakkama yakka bahslashuv va spot o^;yinlarida chidamlilikni tarbiyalash xususiyatlari. Kuchlilik xarakteridagi mashqlarda chidamlilikni tarbiyalash haqida nazariy ma'lumotlarga ega qilish.

Jismoniy tarbiya darslarida pedagogik nazorat: pedagogik tahlil,

xronometraj, pulsometriya o‘tkazish uslubiyoti

Pedagogik tahlil o‘tkazish uslubiyati. Xronometraj o‘tkazish uslubiyati. Pulsometriya o‘tkazish uslubiyati.pedagogning darsga tayyorlanishi. Darsni tashkil qilish. Darsda qo‘llaniladigan vositalar. 0‘rgatish usullarining qo‘llanilishi. Jismoniy qobiliyatlami tarbiyalash uslubiyati. Pedagogning tarbiyaviy ishi. 0‘quvchilarning xulqi. Darsni umumlashtirish va xulosa chiqarish haqida nazariy ma'lumotlarga ega qilish.

Sportning nazariy asoslari

Sport nazariyasi predmetining xususiyatlari. Sport faoliyati. Sport tayyorgarligi. Sport tayyorgarligi tizimi. Sport maktabi. Sport mashg^’ulotlari. Sportchini tayyorlash. Sport mashg‘ulotlari tizimi. Sport natijalari. Sportchini tasnifi haqida nazariy ma'lumotlarga ega qilish.

Sport musobaqalari va sportchilarni tayyorlash tizimi

Sport musobaqalariga sportchini tayyorlash tizimi, sport taraqqiyotini bugungi bosqichi, sportchini tayyorlash uslublari, sportchini tayyorlash tizimida moddiy texnika ta'minoti. Sportchini ahvolini (uning mazkur ishga munosabatini) nazorat qilish haqida nazariy ma'lumotlarga ega qilish.

Sport trenirovkasining vositalari va metodlari

Sport mashg‘ulotlarining vositalari. Jismoniy mashqlar jismoniy mashg‘ulotning asosiy vositasi sifatida. Sport mashg‘ulotlari tizimida tayyorgarlik mashqlari. Mashqlaming anotomik beigilariga ko‘ra tasnifi. Jismoniy sifatlami rivojlantirishni ahamiyati. Mashqlaming tuzilish belgilari. Siklik turdagi mashqlar. Asiklik turdagi mashqlar. Jismoniy mashqlar texnikasi. Vaqt tavsifi. Fazoviy vaqt tavsiflari. Dinamik va ritmik tavsiflar. Sportda qo‘llaniladigan uslublar. Eshitish (tovush) ko‘rgazmali usuli. Ko^’rgazmalilik uslublari. Tezkor axborot uslublari. Harakat faoliyatiga o‘rgatish uslublari. Uslubning kamchiligi. Harakatlami qismlarga bo‘lib o‘rgatish uslubi. 0‘yin uslubi. Musobaqa uslubi haqida nazariySport trenirovkasining tamoyillari

Yuksak ko‘rsatkichlarga intilish. Sportchi umumiy va maxsus tayyorgarligining birligi. Mashg^’ulot jarayonining uzluksizligi. Yuklama va dam olishning zichlangan rejimi. Mashg^culot talablarining asta sekin va masimal ortib borishi. Mashgculot yuklamalarining to^’lqinsimon o^’zgarishi. Mashg^’ulot jarayonining siklligi haqida nazariy ma'lumotlarga ega qilish.

Sportchining jismoniy texnik va taktik tayyorgarligi

Jismoniy tayyorgarlik. Texnik tayycrgarlik. Sportchini texnik tayyorlashning vazifalari, bosqichlari va asosiy uslubiyati. Sport taktikasi. Raqibsiz trenirovka qilish uslubi. Shartli raqib bilan mashg^’uIot o^’tkazish uslubi. Sherigi bilan mashg^’ulot o^ctkazish uslubi haqida nazariy ma'lumotlarga ega qilish.

Sportchilarni tayyorlashda yuklamaga umumiy tavsif

Sportchilarni tayyorlashda yuklamaga umumiy tavsif, umumiy va maxsus tayyorgarliklaming o^’zaro nisbati. Yuklamalr dinamikasining xususiyatlari. Mikrotsikl tuzilishi. Tayyorlov davrining ikkinchi (maxsus tayyorgarlik) bosqichi. Vosita va uslublar tarkibidagi o^’zgarishlar. Yuklamalar dinamikasining xususiyatlari. Mikrotsikllar strukturasi. Shaxsiy musobaqa davri. Mashg^’ulot yo^’nalishining o^’zgarishi. Vosita va metodlar tarkibidagi o^’zgarishlar. Yuklamalar dinamikasining xususiyatlari. Mikrotsikllar strukturasi. 0^’tish davri haqida nazariy ma'lumotlarga ega qilish.

Sport formasi taraqqiyotining qonuniyatlari

Sport formasi taraqqiyotining qonuniyatlari haqida nazariy ma'lumotlarga ega qilish.

Sport bayramlarini tashkil qilish va o‘tkazish metodikasi

Maktabgacha ta'lim va boshlang^’ich ta'lim bolalari bilan musobaqalami tashkil qilish turlari, bosqichlari. Umumta'lim maktablarida sport va sog^clomlashtirish tadbirlari asoslari. Akademik litsey va kasb-hunar kollejlarida sport - sog‘lomlashtirish tadbirlari. Oliv o^’quv yurtlaridagi talabalar sport va sog^’lomlashtirish tadbirlarini o^’tkazish metodikasi. Aholi turar joylarda ommaviy sport va sog^’lomlashtirish tadbirlarini tashkil etish va o^’qitish metodikasi. Ulug^’sanalariga bag^’ishlangan sport bayramlarini «tashkil qilish va o‘tkazish. Sport bayramlarida harakatli o^’yinlarning o^’mi. sport va soglomlashtirish tadbirlariga tayyorlashda pedagogning roli haqida nazariy ma'lumotlarga ega qilish.

Metodlami tanlashga umumiy talablar: ilmiy asoslanganligi; o^’qitishga qo^’yilgan vazifalarga ulaming mosligi; o‘qitish printsiplariga o^’quv materiallarini o‘ziga xosligi, o^’quvchilaming shaxsiy va guruhli tayyorgarligi, jismoniy tarbiya o^’qituvchisining (tarbiyachining) individual xususiyatlari va imkoniyatlariga, mashg^’ulotlar sharoitlariga mos kelishi. So^’z, ko^’rgazmalilik, o^’yin, musobaqa va amaliy trenirovka materiallaridan foydalanishning ahamiyati. So^’zning mazmuniy vazifasidan foydalanish metodikasi va jismoniy tarbiyada terminologiya muommasi. So‘zning emosional vazifasidan foydalanish metodikasi haqida nazariy ma'Iumotlarga ega qilish.

Musobaqa faoliyatini tuzilishi. Musobaqalami turkumlarga bo‘linishi. Musobaqa o‘tkazish usullari. Musobaqa faoliyati haqida nazariy ma'Iumotlarga ega qilish.

Axolining jismoniy taryrgarligi va salomatlik darajasini belgilab beruvchi

Alpomish va Barchinoy maxsus testlari

Alpomish va Barchinoy maxsus testlari 0‘zbekiston axolisining jismoniy tarbiya tizimining dasturiy va me’riy asosi ekanligi, Alpomish va Barchinoy maxsus testlarining maqsadi va vazifalari, Alpomish va Barchinoy maxsus testlarining tizimi, Alpomish va Barchinoy maxsus testlari asosidagi sinovlami tayrlash, o^ctkazish shartlari va tartibi, testlar bo‘yicha ishlami tashkil etish, testlar bo‘yicha sinov turlarining bajarilish shartlari, Alpomish va Barchinoy *ko‘p kurash turlari bo‘yicha dasturlar haqida ma’Iumotlarga ega qilish.

Ta'lim muassasalarida jismoniy tarbiya darslarini tashkil qilish va o‘tkazish

usullari

Jismoniy tarbiya mashg^lotlari - o‘quv ishlarining asosiy shakli sifatida. 0‘qitishning vazifasining asosi hisoblangan holda har bir mashg‘ulotning ta'limiy, tarbiyaviy va sogMomlashtirishga yo‘nalganligini yaxlitligi. Mashg‘ulotlar vazifalarini ishlab chiqishning ahamiyati. Mashg'ulotlami tuzilish xususiyatlari: mashg‘ulotlar tuzilishining o‘quv muassasalarida tahsil oluvchilarning yoshlik xususiyatlariga bog‘liqligi haqida nazariy ma'Iumotlarga ega qilish.

Maktab yoshidagi bolalar jismoniy tarbiyasi

Maktabgacha ta’lim muassasalari jismoniy tarbiya mashg'ulotlari (Bolajon) dasturlariga qo‘yiladigan talablar, maktabgacha yoshdagi bolalarning jismoniy sifatlarini tarbiyalash, ta’lim va tarbiyaning asosiy uslublari, maktabgacha shdagi bolalarni jismoniy tarbiyalash vositalari, maktabgacha yoshdagi bolalami jismoniy tarbiyalash shakllari haqida nazariy ma'Iumotlarga ega qilish.

Umumiy o‘rta ta'lim tizimida jismoniy tarbiyani o‘rni va ahamiyati

Maktab o‘quv rejasi bo^cyicha umumiy jismoniy tarbiya kursi, darsning o‘ziga xos belgilari va unga qo‘yiladigan umumiy talablar, darsning mazmuni va uning tuzilishi, darsning vazifalarini aniqlash, darsda yuklamalarning me’rlash uslublari, jismoniy tarbiya darslarida o^’quvchilar faoliyatini tashkil etish usullari, jismoniy tarbiya darsining turlari, o‘quv kun tartibida jismoniy tarbiyaning shakllari haqida nazariy ma'Iumotlarga ega qilish.

Sinfdan tashqari olib boriladigan jismoniy tarbiya ishlariga tavsif Dars oldidan o‘tkaziladigan gimnastika. Jismoniy tarbiya daqiqalari. Uzaytirilgan tanaffusda o‘tkaziladigan harakatli o‘yinlar. Kun uzaytirilgan guruhlarda sport soatlari. Sport turlari bo‘yicha to‘garaklami tashkil qilish va Akademik litsey va kasb-hunar kollejlarida jismoniy tarbiya 1-2 bosqich o‘quvchilari uchun jismoniy tarbiya bo‘yicha dastur boMimlaridagi o‘quv materiallariga tavsif. 1-2 bosqich 0‘quvchilar jismoniy tarbiyasining maqsadi va vazifalari. 0‘quvchilaming darsga tayyorgarligi va darsga qo‘yiladigan talablar. Darsning pedagogik tuzilishi. Darsda o^’quvchilar faoliyatini tashkil qilish usullari. Darsda yuklamani me'yorlash uslubiyati. Kasbiy jismoniy tayyorgarlikning maqsad va vazifalari, jismoniy tarbiya darslarining me’riy hujjatlari haqida nazariy ma'lumotlarga ega qilish.

Maxsus va tayyorlov guruhlari bilan jismoniy tarbiya

Maxsus va tayyorlov guruhlari bolalari bilan olib boriladigan jismoniy tarbiyaning maqsad va vazifalari. Tayyorlov va maxsus tibbiy guruhlarda jismoniy madaniyat mashg‘ulotlarini tashkil etish xususiyatlari hamda o‘tkazish metodikasi, mashg‘ulotlaming tuzilishi, ulaming mazmuni haqida nazariy ma'lumotlarga ega qilish.

Jismoniy tarbiya darslarida o‘quvchilar faoliyatini tashkil etish usullari

Mashg‘ulotni tashkil etish xususiyatlarini ochib berish, o‘quvchilar faoliyatini tashkil qilish usullari: frontal, uzluksiz, guruhli, individual, aylanma mashg‘ulotlari haqida nazariy ma'lumotlarga ega qilish.

0‘quv ishlarini rejalashtirish

Rejalashtirishning ahamiyati va mohiyati, rejalashtirish texnologiyasi va shaklini belgilovchi xususiyatlari, rejalashtirishning asosiy amallari, ulaming ketma-ketligi. Rasmiy, umumiy dasturlarning mavjudligi, uni xususiyatlari va uni amalga oshirish haqida nazariy ma'lumotlarga ega qilish.

Mehnatni ratsional tashkil etishda jismoniy tarbiyani ahamiyati

Mehnatni ratsional tashkil etishda jismoniy tarbiyani ahamiyati haqida nazariy ma'lumotlarga ega qilish.

Ishlab chiqarishda kasbiy amaliy tayyorgarlik

Ishlab chiqarishda kasbiy amaliy tayyorgarlik haqida nazariy ma'lumotlarga ega qilish.

Amaliy mashg‘ulotlarini tashkil etish bo‘yicha ko‘rsatma va tavsiyalar (Jismoniy tarbiya va sportni boshqarish) bo‘yicha

Amaliy mashg‘ulotlardatalabalar quyidagi mavzularni o‘rganadilar.

Jismoniy tarbiya va sportni boshqarishning nazariy asoslari.
Jismoniy tarbiya va sportni boshqarish tizimlari.
O’zbekiston Respublikasi Madaniyat va sportishlari vazirligi.
Jismoniy tarbiya va sportni boshqarishda ishtirok etuvchi davlat idoralari.
O’zbekiston Respublikasi milliy olimpiya qo'mitasi.
Sport maktablari va markazlari faoiiyatini tashkil qilish.

Amaliy mashg^’ulotlarni tashkil etish bo^’yicha kafedra professor o^’qituvchilari tomonidan ko‘rsatma va tavsiyalar ishlab chiqiladi. Unda talabalar asosiy ma'ruza mavzulari bo^’yicha olgan bilim va ko^’nikmalarini amaliy mashg^’ulotlar orqali yanada boyitadilar. Shuningdek, darslik va o^’quv qullanmalar asosida talabalar bilimlarni mustahkamlashga erishish, tarqatma materialllardan foydalanish, sport maydonlarini ko^’rish ,ulami maketlarini tuzish, ilmiy maqolalar va tezislami chop etish orqali talabalaming bilimini oshirish, mavzular bo‘yicha ko‘rgazmali qurollar tayyorlash va boshqalar tavsiya etiladi.

Amaliy mashg‘ulotIarini tashkil etish bo‘yicha ko‘rsatma va tavsiyalar

(Jismoniy madaniyat tarixi) bo‘yicha

Amaliy mashg^’ulotlarda talabalar quyidagi mavzularni o^’rganadilar.

Jaxon halqlari jismoniy tarbiya va sport tarixi. Qadimgi Yunonistonda jismoniy tarbiy.
Qadimgi Rimda jismoniy tarbiya 0^’rta asrlarda chet mamlakatlarda jismoniy tarbiya va sport. Yangi davrlarda chet mamlakatlarida jismoniy tarbiya va sport.
Qadimgi ajdodlarimiz jismoniy tarbiyasi. Abu Ali Ibn Sino asarlarida jismoniy tarbiY.
Milliy Olimpiya ko^’mitasini tashkil qilinishi va uning moxiyati.
0^’z-o^’zini boshqaruv tashkilotlarida jismoniy madaniyatni tashkil etish tizimlari. 0^’z - o^’zini boshqaruv tashkilotlarida jismoniy madaniyatni tashkil etish vazifalari.
0^’zbekiston Respublikasi Madaniyat va sport ishlari Vazirligi.
Jismoniy tarbiya va sportni boshqarishda ishtirok etuvchi davlat idoralari. Boshqarishning jamoat tashkilotlari.
0^’zbekiston Respublikasi Milliy Olimpiya qo^’mitasi.
Sport maktablari va markazlari faoiiyatini tashkil qilish
Aholi turar joylarda ommaviy sogiomlashtirish va milliy o^’yinlami tashkil qilish

Amaliy mashg^’ulotlami tashkil etish bo‘yicha kafedra professor o^’qituvchilari tomonidan ko^crsatma va tavsiyalar ishlab chiqildi. Unda talabalar asosiy ma'ruza mavzulari bo^’yicha olgan bilim va ko^cnikmalarini amaliy mashg‘ulotlar orqali yanada boyitadilar. Shuningdek, darslik va o^’quv qullanmalar asosida talabalar bilimlarni mustahkamlashga erishish, tarqatma materialllardan foydalanish, sport maydonlarini ko^’rish ,ulami maketlarini tuzish, ilmiy maqolalar va tezislami chop etish orqali talabalaming bilimini oshirish, mavzular bo^’yicha ko^’rgazmali qurollar tayyorlash va boshqalar tavsiya etiladi.

Amaliy mashg‘uIotlarni tashkil etish bo^’yicha ko‘rsatma va tavsiyalar (Jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi) bo‘yicha

Amaliy mashg^’ulotlar talablari bo‘yicha jismoniy madaniyat va sportning asosiy tushunchalari, jismoniy madaniyat tizimining umumiy printsiplari va uning amalga oshirish yoMlari, jismoniy madaniyat vositalari, jismoniy mashqlar texnikasi, jismoniy mashqlami turkumlarga bo^’linishi, jismoniy mashqlar mashg^’ulotlarining tuzilishi va mazmuni, qishloq joylarda jismoniy madaniyat ishlari va ulaming xolati, o‘quv muassasalarida jismoniy madaniyat mashg'ulotlarini tashkil qilish va o^’tkazish metodikasi, jismoniy madaniyat darsning shakllari va turlari hamda jismoniy tarbiya sport ishlarini rejalashtirishlar amaliy o^’rgatiladi. Talabalar ommaviy sport tadbirlarini tashkil qila olish ko^’nikma va malakalariga, dars mashg’uloti zichligini aniqlash, xronometraj, pulsometriya o’tkazish kabi malaka va ko’nikmalarga ega bo^’ladilar.

Amaliy mashg'ulotlarida tavsiya etiladigan mavzular.

Jismoniy tarbiya nazariyasi bo‘yicha olib borilayotgan tadqiqot uslubari.
Jismoniy tarbiya mashg‘ulotlarida qo^sllaniladigan jismoniy tarbiya metodlari.
Harakatlarga o^’rgatish bosqichlarining tuzilish asoslari.
Harakat malakalarining tashkil etish qonuniyatlari.
Mehnatni ratsional tashkil etishda jismoniy tarbiyani ahamiyati.
Maktab yoshidagi bolalar jismoniy tarbiyasi.
Ta'lim muassasalarida jismoniy tarbiya darslarini tashkil qilish va o^ltkazish usullari.
Jismoniy tarbiya darslarida o‘quvchilar faoliyatini tashkil etish usullari.
0^’quv ishlarini rejalashtirish.
Jismoniy tarbiya darslarida pedagogik nazorat.
Jismoniy tarbiya darslarida pedagogik tahlil o^’tkazish uslubi.
Jismoniy tarbiya darslarida xronometraj o^’tkazish uslubi.
Jismoniy tarbiya darslarida o^’tkazish uslubi.
Sport musobaqalari tizimi.
Sport trenirovkasining vositalari va metodlari.
Sport trenirovkasining tamoyillari (prinsiplari).
Jismoniy sifatlami (kuch, tezkorlik, chaqqonlik, egiluvchanlik, chidamlilik) tarbiyalash uchun maqlar majmuasini tuzish metodikasi.
Sportchilami tayyorlashda yuklamaga umumiy tavsif.
Sport formasi taraqqiyotining qonuniyatlari..

Sport bayramlarini tashkil qilish va о ‘tkazish metodikasi:

Maktabgacha ta'lim va boshlang‘ich ta'lim bolalari bilan musobaqalami tashkil qilish turlari, bosqichlari. Umumta'lim maktablarida sport va sogMomlashtirish tadbirlari asoslari. Akademik litsey va kasb-hunar kollejlarida sport - sog‘lomlashtirish tadbirlari. Oliy o‘quv >airtlaridagi talabalar sport va sog‘lomlashtirish tadbirlarini o^ctkazish metodikasi. Aholi turar joylarda ommaviy sport va sog‘lomlashtirish tadbirlarini tashkil etish va o‘qitish metodikasi. Ulug^’sanalariga bag^’ishlangan sport bayramlarini tashkil qilish va o^’tkazish. Sport bayramlarida harakatli o^’yinlarning o‘mi. sport va sogMomlashtirish tadbirlariga tayyorlashda pedagogning roli.

Amaliy mashg^’ulotlami tashkil qilish bo^’yicha kafedra professor- o^’qituvchilari tomonidan ko^’rsatma va tavsiyalar ishlab chiqiladi. Ushbulardan foydalanish orqali talabalar asosiy ma'ruza mavzulari bo^’yicha olgan bilimlarini yanada boyitadilar. Shuningdek, darslik va o^’quv qo^’llanmalar asosida talabalar bilimini mustaxkamlashga erishish, tarqatma materiallardan foydalanish, ilmiy maqolalar va tezislami chop etish orqali talabalar bilimini oshirish, masalalar echish, mavzular bo‘yicha ko'rgazmali qurollar tayyorlash va boshqalar tavsiya etiladi.

Seminar mashg‘ulotlarini tashkil etish bo‘yicha ko‘rsatma va tavsiyalar Seminar mashg‘ulotlarida talabalar fan bo‘yicha ma$hg‘ulotlarni tashkil qilish va 0‘tkazish bo‘yicha nazariy bilim, ko‘nikma hamda malakalarga ega ekanliklari aniqlanadi. Seminar mashg^culotlarida talabalar ma'ruza mashg'ulotlaridagi mavzular bo‘yicha berilgan ma'lumotlarni qay darajada 0‘zlashtirganligi aniqlanadi, baholanadi hamda ulami bilimlari yanada yangi pedagogic texnalogiyalar asosida mustahkamlanadi.

Seminar mashg‘u!otIarda tavsiya etiladigan mavzulari:

Jismoniy tarbiya va sportni: boshqarish bo‘yicha Jismoniy tarbiya va sportni boshqarish fanining maqsadi hamda vazifalari va

nazariy asoslari

Jismoniy tarbiya va sportni boshqarish fanining maqsadi hamda vazifalari tushuntirish va fanning umumiy mazmuni haqida nazariy ma'lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.

Jismoniy tarbiya va sportni boshqarishning nazariy asoslari

0‘z - o‘zini boshqaruv tashkilotlarida jismoniy madaniyatni tashkil etish fanining maqsadi, vazifalari va boshqa fanlar bilan aloqadorligi. 0^’zbekiston Respublikasining Mustaqillik davrida jismoniy tarbiya va sportning ijtimoiy axamiyati. Jamoat taraqqiyoti va ijtimoiy-iqtisodiy ishlab chiqarish jarayonlarida jismoniy tarbiyaning mohiyatini o‘rgatish haqida nazariy ma'lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.

Jismoniy tarbiya va sportni boshqarish tizimlari

Boshqarish tizimlari O'zbekistonning mustaqil davlat sifatida shakllanishi. 0‘zbekiston Respublikasi sida davlatni idora qilish, Oliy Majlis, Prezidentlik tizimi, Vazirlar Maxkamasi va ma'muriy idoralar. Boshqarish tizimlari. Davlat idoralari, shirkat xo‘jalik idoralari va jamoat boshqarish tizimlari. Sport tashkilotlari: O^’zbekiston Respublikasi Madaniyat va sport ishlari bo‘yicha vazirligi. 0^’zbekiston, Dinamo, Yoshlik, Talaba sport jamiyatlari. Mudofaga ko'maklashuvchi sport tashkilot Vatanparvar, Maxalla, Navruz, Ekosan, Soqlom avlod uchun, Xayriya jamg'arma uyushmalari. Ma'naviyat va marifat jamoatchilik markazi Komolot Yoshlar ijtimoiy harakatining jismoniy va sport sohasidagi faoliyatlari haqida nazariy ma'lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.

0‘zbekiston Respublikasi Madaniyat va sport ishlari Vazirligi

0‘zbekiston Respublikasi Madaniyat va sport ishlari Vazirligining tashkiliy tuzulishi, uning tarkibiy tarmoqlari O^lzDJT instituti. 0‘zbekiston Respublikasi Madaniyat va sport ishlari Vazirligining mutaxassis xodimlar bilan ishlash bo'yicha vazifalari, jismoniy tarbiya va sportni tashkil etishning ilmiy asoslari. 0‘zbekiston Respublikasi Madaniyat va sport ishlari vazirligining matbuot idoralari bilan aloqasi (radio, televidenie, ommaviy axborot vositalari ‘-chi xokimiyat muxbirlari) haqida nazariy ma'lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.

Jismoniy tarbiya va sportni boshqarishda ishtirok etuvchi davlat idoralari.

Boshqarishning jamoat tashkilotlari.

0‘zbekiston Respublikasi Madaniyat va sport ishlari Vazirligi idoralar va jamoat tashkilotlarining faoliyatini muvofiqlashtiruvchi maxsus tashkilot sifatida Respublika jamoat tashkilotlarining turlari. Axolining mexnat faoliyatini himoya qilish va ijtimoiy turmush madaniyatini rivojlantirishda kasaba uyushmalari, turli partiyalar, jamg'anna uyushmalarining o‘rni haqida nazariy ma'lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.

0‘zbekiston Respublikasi Milliy Olimpiya qo‘mitasi

O^czbekiston Respublikasi Milliy Olimpiya qo‘mitasining Nizomi. Uning tarkibiy tuzilishi: Bosh Assambleya, Kongress, sessiya, ijroko‘m. 0‘R Milliy Olimpiya qo‘mitasining asosiy vazifalari. Olimpiya klublari va ulaming vazifalari. Olimpiya Akademiyasi va uning vazifalari. 0‘zbekistonning xalqaro sport aloqalari haqida nazariy ma'lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.

Sport maktablari va markazlari faoliyatini tashkil qilish

Sport maktablarining turlari va ulaming nizomlari haqida tushunchalar. Iqtidorli sportchilami tarbiyalashda bolalar va o‘smirlar sport maktablarining ahamiyati. Ixtisoslashgan va kompleks sport maktablarining bosqichlari. Murabbiy lar kengashi. Iqtidorli yoshlami tanlash, qabul qilish tartiblari. Olimpiya o‘rinbosarlarini tayyorlovchi bilim yurtlari. Sport maktablarida ommaviy sport tadbirlarini uyushtirish. Murabbiylar, tarbiyachilar. Xodimlar va sportchilami rag'batlantirish. Sport markazlari va ulaming faoliyati haqida nazariy ma'lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.

Aholi turar joylarda ommaviy sogMomlashtirish va milliy o‘yinlarni

tashkil qilish

Ommaviy sog‘lomlashtirish va milliy o‘yinlami axoli turar joylarida, umumiy ishlab chiqarish va ta'lim muassasalarida tashkil qilishda sport uyushmalari, tashkilotlar va sport yo'riqchilarini mexnat faoliyatini himoya qilish va ijtimoiy turmush madaniyatini rivojlantirishda kasaba uyushmalari, turli partiyalar, jamg'arma, uyushmalarining o‘mi. Sport jamiyatlari va ulaming quyi tarmoqlarining tuzilishi. Respublika kasaba uyushmalari federasiyasi qoshidagi 0‘zbekiston sport jamiyatining tuzilishi, ish mazmuni va uning vazifalari. Ishlab chiqarish va ta'lim muassasalarida jismoniy tarbiya jamoalari. Jismoniy tarbiya jamoalarida tashkiliy, o‘quv mashg'ulotlari, ommaviy jismoniy tarbiya va sport, uni targ'ibot qilish ishlari, Salomatlik, Sog‘lom avlod uchun dasturlari, Alpomish va Barchinoy maxsus testlari asosida olib borilayotgan ishlar Boshqarishning ijtimoiy-psixologik va pedagogik yo’nalishlari Jismoniy tarbiya va sportni boshqarishning ijtimoiy-psixologik va pedagogik yo’nalishlari o‘mi haqida nazariy ma'lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.

Boshqarishning huquqiy asoslari

Huquqiy bilimlarga ega bo^slgan yoki boshqarishning qonun-qoidalarini yaxshi o’zlashtirgan jismoniy tarbiya xodimlari ishlab chiqarish korxonalari, turli muassasalar va tashkilotlaming rahbarlari bilan munozara" qilish, jiddiy masalalarni hal etish va barcha faoliyatlami boshqarishda ijtimoiy munosabatlarga yuridik, qonuniy ta’sir o’tkazish jarayonida qo’llaniladigan huquqiy normalar, asoslari haqida nazariy ma'lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.

Boshqarishning jamoat tashkilotlari

Jismoniy tarbiya, sog‘lomlomlashtirish va sport ishlari, ommaviy tadbirlami tashkil qilish va o^ctkazishda boshqarishning jamoat tashkilotlarining o'mi haqida nazariy ma'lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.

Xorijiy mamlakatlarda jismoniy

Xorijiy mamlakatlarda (Germaniya, Fransiya, Aqsh, Yaponiya va boshqa) jismoniy tarbiya va sport ishlarini tashkil qilish va boshqarishning o’ziga xos xususiyatlari, ular xalqaro sport harakatlari talablari doirasida amalga oshirilishi, ularning asosiy maqsadi katta va professional sportni rivojlantirish, uning negizida esa jismoniy tarbiya va sport bilan shug’ullanuvchilarni ko’paytirish hamda havaskor va professional sport haqida nazariy ma'lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.

Seminar mashg‘ulotlarini tashkil etish bo‘yicha ko‘rsatma va tavsiyalar

(Jismoniy madaniyat tarixi) bo‘yicha
Jismoniy madaniyat tarixi fanining maqsadi hamda vazifalari

Qadimgi dunyo halqlarining jismoniy tarbiyasi

Qadimgi dunyo halqlarining jismoniy tarbiyasi, onalik va otalik urug‘chilik davrida jismoniy mashqlami rivojlanish xususiyatlari haqida nazariy ma'lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.Qadimgi Uunoniston, Rim va Rusda jismoniy tarbiya

Qadimgi Yunonistonda Gomer davrida jismoniy madaniyat, Sparta, Afina tizimi, Antigimnastika, qadimgi olimpiya o^cyinlari haqida va qadimgi Rimda gladiator maktabi hamda qadimgi Rusda jismoniy tarbiya haqida nazariy ma'lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.

0‘rta asrlardachet mamalakatlarda jismoniy tarbiya

0^’rta asrlarda Buyuk Britaniya, Germaniya, Amerika qo^’shma shtati, Fransiyada jismoniy tarbiyani rivojlanishi hamda sport turlari haqida nazariy ma'lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.

Buyuk gumanistlar ta'Iimoti

Buyuk gumanistlar ta'Iimoti haqida nazariy ma'lumotlarga ega qilish.

Vittorina de Feldre maktabi, Iyeronim Merkurialisis, J.J.Russo, I.Pestalotsii, T.Mor, jismoniy tarbiya haqidagi mulohazalari haqida nazariy ma'lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.

Yangi va eng yangi davrlarda chet mamlakatlarda jismoniy tarbiya

Yangi va eng yangi davrlarda chet mamlakatlarda jismoniy tarbiya haqida nazariy ma'lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.

Halq qo‘shinlarining harbiy va jismoniy tayyorgarligi.

Amir Temurning harbiy va jismoniy tayyorgarligi, Zaxriddin Muhammad Boburning harbiy qo'shini, Jaloliddin Manguberdining harbiy va jismoniy tayyorgarligi haqida nazariy ma'lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.

Qadimgi ajdodlarimiz yashagan davrlarda jismoniy tarbiya

Abu Ali Ibn Sinoning Tib Qonuni asarida sixat-salomatlik masalalari va badantarbiya haqida fikri. M.Qashqariy, A.Navoyi, asarlarida jismoniy tarbiyani yoritilishi va uning tarbiyaviy ahamiyati haqida nazariy ma'lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.

Markaziy Osiyoda jismoniy tarbiyaning rivojlanishi

Markaziy Osiyoda jismoniy tarbiyaning rivojlanishi haqida nazariy ma'lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.

Halqaro sport harakatining rivojlanishi va halqaro olimpiya qo‘mitasining tashkil topishi

Halqaro sport harakatining rivojlanishi va halqaro olimpiya qo‘mitasining tashkil topishi, olimpiya kongressi, olimpiya ramzlari haqida nazariy ma'lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.

Milliy olimpiya qo‘initasining tashkil topishi

Milliy Olimpiya qo‘mitasining Nizomi. Uning tarkibiy tuzilishi: Bosh Assambleya, Kongress, sessiya, ijroko'm. 0^’R Milliy Olimpiya qo‘mitasinmg asosiy vazifalari. haqida nazariy ma'lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.

O‘zbekiston sportchilarining Osiyo, jahon va Olimpiya o‘yinIaridagi ishtiroki

O‘zbekiston sportchilarining Osiyo, jahon va Olimpiya o^cyinlaridagi ishtiroki haqida nazariy ma'lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash. O‘zbekiston Respublikasida jismoniy madaniyat va sportning rivojlanishi

Mustaqillikdan so‘ng O^czbekistonda jismoniy tarbiya bo‘yicha dirrektiv xujjatlar to^’g‘risida nazariy bilimlarga ega qilish 0‘zbekiston Respublikasida jismoniy madaniyat va sportning rivojlanishi, uch tizimli sport musobaqasi haqida nazariy ma'lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.

Seminar mashg‘ulotlarini tashkil etish bo‘yicha ko‘rsatma va tavsiyalar (Jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi)

Jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi fanining maqsadi hamda

vazifalari

Bo‘lajak kadrlarga jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi bo‘yicha atroflicha va chuqur kasbiy bilimlar berish. Kelajakdagi ish faoliyatlarida kasbiy- amaliy ahamiyat kasb etuvchi jismoniy madaniyat bo'yicha kasbiy bilimlar, ko‘nikma va malakalar hamda yangi pedagogik texnologiyalardan foydalana olish haqida nazariy ma'lumotlarga ega qilish. Shuningdek bo‘lajak jismoniy madaniyat o'qituvchilariga o‘quv muassasalari maktabgacha ta'lim muassasalari, umumta'lim maktab, akademik litsey hamda kasb-hunar kollej o^’quvchilarini jismoniy madaniyat mashg^’ulotlarida umumrivojlantiruvchi mashqlardan, umumiy va maxsus mashqlardan foydalanish hamda sport musobaqalari, sport bayramlarini tashkil qilish va o‘tkazish hamda sinfdan tashqari to'garaklami tashkil qilish kabi bilimlarini shakllanishini haqida nazariy ma'lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.

O‘zbekiston Respublikasida jismoniy madaniyat tizimini rivojlanishining

umumiy tavsifi

Jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi kursida uchraydigan atamalar hamda jismoniy tarbiya sifatlarini, metodlami, printsiplami, mazmunini, dastlabki asosiy tushunchalar: Jismoniy tarbiya, Jismoniy madaniyat tizimi, Jismoniy madaniyat, Jismoniy rivojlanish, Jismoniy ta'lim, Jismoniy tayyorgarlik Jismoniy kamolot Sport atamalarini bilishi lozim. Mamlakatimizda jismoniy madaniyat tizimi xaqida, jismoniy madaniyat tizimining printsiplariga tavsif tushunchalari haqida nazariy ma'lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.

0‘zbekiston Respublikasi hukumatining jismoniy madaniyat va sport
bo‘yicha qabul qilgan hujjatlarining ahamiyati

0‘zbekiston Respublikasining Jismoniy tarbiya va sport to‘g^’risida gi qonuni va unda belgilangan moddalar hamda ularning mazmunini anglatish. 0‘zbekiston Respublikasi Prezidentining O^czbekiston bolalar sportini rivojlantirish jamg^’armasini tuzish haqida gi Farmoni, 0‘zbekiston bolalar sportini rivojlantirish jamg'armasi faoliyatini tashkil etish to‘g^’risida gi Vazirlar Mahkamasining Qarori, 0‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 0‘zbekiston bolalar sportini rivojlantirish jamg'armasi faoliyatini takomillashtirish chora- tadbirlari to^’g^’risida gi Farmoni, O'zbekiston Respublikasi Prezidentining Qishloq joylardagi bolalar sporti ob'ektlarida band bo^’lgan ayol sport ustozlari mehnatini rag‘batlantirish chora-tadbirlari to‘g^’risida gi Qarori, CPzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 0^’quvchi va talaba yoshlami sportga jalb qilishga qaratilgan uzluksiz respublika sport musobaqalarini o^’tkazish to^’g^’risida gi Qarori, Sport inshootlari, jihozlaridan samarali foydalanish va ulami saqlash to^’g‘risida gi namunaviy Nizom, Vazirlar Mahkamasining 0‘zbekistonda jismoniy tarbiya va sportni yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g^’risida gi Qarori, O'zbekiston Respublikasida jismoniy tarbiya va sportni rivojlantirish davlat dasturi Kontseptsiyasi va boshqa bir qancha jismoniy tarbiya va sportni rivojlantirishga oid direktiv hujjatlami o^’mi hamda ahamiyati haqida nazariy ma'lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.

Jismoniy madaniyatning jamiyatdagi vazifalari va shakllari

Jismoniy tarbiyaning tarixiy xususiyatlari: jismoniy tarbiyaning yuzaga kelishi va rivojlanishi sabablari: jismoniy madaniyat tizimi malum ijtimoiy tashkilot sifatida. Jismoniy madaniyat nazariyasi va amaliyoti uchun davlat direkktiv hujjatlarining ahamiyati; jismoniy madaniyat tizimining maqsad va vazifalari (sog^’lomlashtirish, ta'limiy, tarbiyaviy masalalari). Jismoniy madaniyat tizimining qonun-qoidalari: sog^’lomlashtirishga yo^’naltirilganligi; shaxsning har tomonlama rivojlantirish, jismoniy tarbiyaning mehnat va harbiy amaliyot bilan bog^’liqligi printsipi. Jismoniy tarbiyadagi yo^’nalishlari: sport mashg‘ulotlari va umumiy jismoniy tayyorgarlikning etakchi vazifalari. Me'yoriy-dastur talablari tizimi haqida nazariy ma'lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.

Jismoniy tarbiya nazariyasi bo‘yicha olib borilayotgan tadqiqot uslublari

Jismoniy tarbiya nazariyasi bo^’yicha olib borilayotgan tadqiqot uslublari haqida nazariy ma'lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.

Jismoniy tarbiya vositalari

Jismoniy mashqlar jismoniy tarbiyaning asosiy vositasi, jismoniy mashqlar. jismoniy mashqlarning vujudga kelishi, Jismoniy mashqlaming mazmuni va shakli. Jismoniy mashqlar klassifikatsiyasi. Jismoniy mashqlaming tarixiy klassifikatsiyasi. Harakatli o^’yinlar. Sport o^’yinlari. Gimnastika va uning turlari. Turizm jismoniy tarbiya vositasi sifatida. Tabiatning sog^’lomlashtiruvchi kuchlari va gigienik omillar. Gigienik omillar jismoniy tarbiya vositasi sifatida.Jismoniy.Jismoniy tarbiyaning didaktik tamoyillari.

Qonun-qoidalarini turkumlarga ajratish: harakatlarga o^’rgatish jarayonining xususiyatlari, qonun-qoidalarining o^’zaro bog^’liqligi. Onglilik va faollik printsipi, Ko^’rgazmalilik prinsipi, Muntazamlilik prinsipi, Tushunarli va individuallashtirish prinsipi, Talablami asta sekin va tobora oshirib borish prinsipilariga tavsif hamda ulami o^’quvchi-yoshlar va bolalarni o^’qitishda amalga oshirishning o‘ziga xosliklari * haqida nazariy ma'lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.

Jismoniy tarbiya mashg‘ulotlarida qolaniladigan jismoniy tarbiya

metodiari

Metodlarni tanlashga umumiy talablar: ilmiy asoslanganligi; o'qitishni qo^’yilgan vazifalariga ulaming mosligi; o‘qitish printsplariga, o^’quv materialini o^’ziga xosligiga, o^’quvchilaming shaxsiy va guruhli tayyorligiga jismoniy madaniyat o‘qituvchisining (tarbiyachining) individual xususiyatlari va imkoniyatlariga, mashg^’ulotlar sharoitlariga mos kelishi. So^’z, ko‘rgazmalilik, o^’yin, musobaka va aylanma trenirovka metodlaridan foydalanishni ahamiyati, so'zning mazmuniy vazifasidan foydalanish metodikasi va jismoniy tarbiyada terminologiya muammosi, so^czning emotsional vazifasidan foydalanish metodikasi. Ko'rgazmali qabul qilish metodiari (uning ahamiyati, turlari va ulami qo‘llash metodikasi); o'qitishning amaliy metodiari (o‘yin, musobaqa va qat'iy tartiblashtirilgan mashqlar metodiari); turli yoshdagi guruhlarda metodlardan foydalanishning ahamiyati haqida nazariy ma'lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.

Harakatlarga o‘rgatish bosqichlarining tuzilish asoslari. 0‘rgatish
bosqichlarining asosiy yo‘nalishi va xususiyati

Boshlang‘ich tushunchalar: harakatlanish mahorati, harakatlar ko^’nikmasi, harakatlar malakasi va ko^’nikmlarining ahamiyati, ko‘nikma va malaka harakatni bajarishning turli darajalari sifatida va tushunish vazifasi sifatida; ko‘nikma va malakalarini shakllantirish.

Dastlabki o^brgatish bosqichi: xatti-harakatlar bilan tanishish: vazifalari, harakat haqida tasavvurini shakllantirish jarayonida (o'qitish masalalarini tushunib etish, masalalar loyihasini tuzish, harakatni bajarishga urinish); o‘qitish metodlaridan foydalanish.

Chuqurlashtirib o‘rgatish bosqichi: harakatlanish mahoratini yuzaga keltirish va takomillashtirish bosqichi (harakatlanish faoliyati, masalalari o‘ziga xos belgilari); o^’qitish metodlaridan foydalanish xususiyatlari; harakatlar xatolarini olidini olish va tuzatish, harakatlanish xatolarini mohiyatini tushunish, xatolarini guruhlarga ajratish, xatolar paydo bo^’lishi sabablari anglash va uning oldini olish choralari, xatolarini tuzatish usullari, harakatlar samaraliligini baholash mezoni (ahamiyatini alohida va umumiy baholash); o^’qitish printsplarini amalgaoshirishning 0‘ziga xosliklari.

Mustahkamlash va takomillashtirish bosqichi: yuksak darajadagi harakatni bajarish mahoratini tashkil etilishi vazifalari (harakat vazifasining o‘ziga xos belgilari), o‘qitish metodidan foydalanishning xususiyatlari, takrorlashlar muammosi (oddiy takrorlash va variantli takrorlash, takrorlashlar soni, takrorlashlami vaqt bo‘yicha taqsimlash) haqida nazariy ma'lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.

Harakat malakalarining tashkil etish qonuniyatlari

Malakaning xarakterli belgilari. Malakaning fiziologik mexanizmi. Harakat malakasini shakllari (1-II-III-fazalari). Malakaning stabillashuvi va plastikligi. Malaka shakllanishining asta - sekinligi va notekisligi turlari. Malakaning so‘nishi. Malakaning ko‘chishi (o‘tishi). Malakaning salbiy ko‘chishi haqida nazariy ma'lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.

Jismoniy sifatlarni (kuch, tezkorlik, chaqqonlik, egiluvchanlik, chidamlilik)

tarbiyalash metodikasi.

Kuch qobiliyatini tarbiyalash.

Kuch qobiliyatlarining rivojlanish darajasini va namoyon boMishini belgilovchi omillar. Tezlik-kuch qobiliyatlari. Portlash kuchi. Kuch qobiliyatlarini rivojlantirish usuliyati. Kuch qobiliyatlarini rivojlantirish vositalari. Mushaklami muvofiqlash haqida tushuncha. Mushaklarning o‘zaro harakatini belgilovchi omillar. Turli mushak guruhlarining kuch qobiliyatini rivojlantirish uchun mashqlar. Kuch qobiliyatlarini rivojlantirish usullari. Kuch qobiliyati turlari va ulami rivojlantirish usullari. Portlash kuchini va mushaklarning ta'sirchanlik qobiliyatini rivojlantirish. Tezlik kuchini rivojlantirish haqida nazariy a'lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.

Tezkorlik qobiliyatini trabiyalash.

Tezkorlik qobiliyati haqida tushuncha. Tezkorlik qobiliyati darajasini rivojlantirish omillari va tezlik qobiliyatlarining paydo bo‘lishi. Tezkorlik harakatini sezishni rivojlantirish. *Yakka harakat tezligi vaharakat chastotasining rivojlanish usuliyati. Tezkorlik qobiliyatining paydo bolishida majmuaviy shakllaming rivojlanish usuliyati. Tezlik mashqlami bajarishda sportchining iroda va ruhiy tayyorgarligi haqida nazariy ma'lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.

Koordinatsion qobiliyatlar va egiluvchanlikni tarbiyalash.

Egiluvchanlik haqida tushuncha. Egiluvchanlikning turlari va o’lchov mezoni. Egiluvchanlikning rivojlanish darajasini aniqlovchi omllar. Egiluvchanlikni rivojlantirish usuliyatining vzifalari va vositalari. Egiluvchanlikni rivojlantirishda qo^shimcha ta'sir qiladigan turli mashqlaming munosabati haqida nazariy ma'lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.

Chaqqonlikni tarbiyalash metodikasi.

Chaqqonlik jismoniy sifat ekani. Chaqqonlikni fiziologik va psixologik asoslari. Chaqqonlikni tarbiyalash metodikasining asoslari. Xususiy (Chaqqonlikni nisbatan) sifatlar va ulami tarbiyalash metodikasi. Toliqish va zo‘riqishga qarshi kurashish. Tezkorlik zo^’riqishiga qarshi kurashish. Koordinasion zo'riqishga qarshi kurashish. Muvozanatni saqlash va uni tarbiyalash metodikasi haqida nazariy ma'Iumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.

Chidamlilikni tarbiyalash.

Chidamlilik tushunchasining ta'rifi. Charchoq va chidamlilik. Chidamlilikning turlari. Chidamlilikni tarbiyalash metodikasining asoslari. Chidamlilikni tarbiyalashda yuklamalar mezoni va komponentlari. Aerob imkoniyatlarni oshirish metodikasi. Anaerob imkoniyatlami oshirish metodikasi. Aerob va anaerob imkoniyatlami oshirishga qaratilgan ta'sirlarni birga qo'shish. Nafas olish va chidamlilik. Maxsus chidamlilikning ba'zi bir turlarini tarbiyalash metodikasining xususiyatlari. Yakkama yakka bahslashuv va spot o‘yinlarida chidamlilikni tarbiyalash xususiyatlari. Kuchlilik xarakteridagi mashqlarda chidamlilikni tarbiyalash haqida nazariy ma'Iumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.

Jismoniy tarbiya darslarida pedagogik nazorat: pedagogik tahlil,

Xronometraj, pulsometriya o’kazish uslubiyoti

Pedagogik tahlil o^’tkazish uslubiyati. Xronometraj o^’tkazish uslubiyati. Pulsometriya o‘tkazish uslubiyati. Pedagogning darsga tayyorlanishi. Darsni tashkil qilish. Darsda qo‘llaniladigan vositalar. 0‘rgatish usullarining qo^’llanilishi. Jismoniy qobiliyatlami tarbiyalash uslubiyati. Pedagogning tarbiyaviy ishi. 0^’quvchilaming xulqi. Darsni umumlashtirish va xulosa chiqarish haqida nazariy ma'Iumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.

Sportning nazariy asoslari

Sport nazariyasi predmetining xususiyatlari. Sport faoliyati. Sport tayyorgarligi. Sport tayyorgarligi tizimi. Sport maktabi. Sport mashg^’ulotlari. Sportchini tayyorlash. Sport mashg^culotlari tizimi. Sport natijalari. Sportchini tasnifi haqida nazariy ma'Iumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.

Sport musobaqalari va sportchilarni tayyorlash tizimi

Sport trenirovkasining vositalari va metodlari

Sport mashg‘ulotlarining vositalari. Jismoniy mashqlar jismoniy mashg‘ulotning asosiy vositasi sifatida. Sport mashg^’ulotlari tizimida tayyorgarlik mashqlari. Mashqlaming anotomik belgilariga ko‘ra tasnifi. Jismoniy sifatlami rivojlantirishni ahamiyati. Mashqlaming tuzilish belgilari. Siklik turdagi mashqlar. Asiklik turdagi mashqlar. Jismoniy mashqlar texnikasi. Vaqt tavsifi. Fazoviy vaqt tavsiflari. Dinamik va ritmik tavsiflar. Sportda qo^’llaniladigan uslublar. Eshitish (tovush) ko‘rgazmali usuli. Ko^’rgazmalilik uslublari. Tezkor axborot uslublari. Harakat faoliyatiga o‘rgatish uslublari. Uslubning kamchiligi. Harakatlami qismlarga bo‘lib o^brgatish uslubi. 0^’yin uslubi. Musobaqa uslubi haqida nazariy ma'lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.

Sport trenirovkasining tamoyillari

Yuksak ko^’rsatkichlarga intilish. Sportchi umumiy va maxsus tayyorgarligining birligi. Mashg‘ulot jarayonining uzluksizligi. Yuklama va dam olishning zichlangan rejimi. Mashg‘ulot talablarining asta sekin va masimal ortib borishi. Mashg^’ulot yuklamalarining toMqinsimon o^’zgarishi. Mashg^’ulot jarayonining siklligi haqida nazariy ma'lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.

Sportchining jismoniy texnik va taktik tayyorgarligi

Jismoniy tayyorgarlik. Texnik tayyorgarlik. Sportchini texnik tayyorlashning vazifalari, bosqichlari va asosiy uslubiyati. Sport taktikasi. Raqibsiz trenirovka qilish uslubi. Shartli raqib bilan mashg‘ulot o‘tkazish uslubi. Sherigi bilan mashg^’ulot o‘tkazish uslubi haqida nazariy ma'lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.

Sportchilarni tayyorlashda yuklamaga umumiy tavsif

Sportchilami tayyorlashda yuklamaga umumiy tavsif, umumiy va maxsus tayyorgarliklaming o‘zaro nisbati. Yuklamalr dinamikasining xususiyatlari. Mikrotsikl tuzilishi. Tayyorlov davrining ikkinchi (maxsus tayyorgarlik) bosqichi. Vosita va uslublar tarkibidagi o^’zgarishlar. Yuklamalar dinamikasining xususiyatlari. Mikrotsikllar strukturasi. Shaxsiy musobaqa davri. Mashg‘ulot yo^’nalishining o^’zgarishi. Vosita va metodlar tarkibidagi o^’zgarishlar. Yuklamalar dinamikasining xususiyatlari. Mikrotsikllar strukturasi. 0^’tish davri haqida nazariy ma'lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.

Sport formasi taraqqiyotining qonuniyatlari

Sport formasi taraqqiyotining qonuniyatlari haqida nazariy ma'lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.

Sport bayramlarini tashkil qilish va o‘tkazish metodikasi

Maktabgacha ta'lim va boshlang‘ich ta'lim bolalari bilan musobaqalami tashkil qilish turlari, bosqichlari. Umumta'lim maktablarida sport va sogMomlashtirish tadbirlari asoslari. Akademik litsey va kasb-hunar kollejlarida sport-sogMomlashtirish tadbirlari.^J 01 iy o^’quv yurtlaridagi talabalar sport va sog‘lomlashtirish tadbirlarini o^’tkazish metodikasi. Aholi turar joylarda ommaviy sport va sogMomlashtirish tadbirlarini tashkil etish va o‘qitish metodikasi. Ulug^’sanalariga bag‘ishlangan sport bayramlarini tashkil qilish va o‘tkazish. Sport bayramlarida harakatli o^cyinlarning o‘mi. sport va sog‘lomlashtirish tadbirlariga tayyorlashda pedagogning roli haqida nazariy ma'lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.

Metodlami tanlashga umumiy talablar: ilmiy asoslanganligi; o‘qitishga qo‘yilgan vazifalarga ulaming mosligi; o^’qitish printsiplariga o^’quv materiallarini o‘ziga xosligi, o‘quvchilaming shaxsiy va guruhli tayyorgarligi. jismoniy tarbiya o^’qituvchisining (tarbiyachining) individual xususiyatlari va imkoniyatlariga, mashg‘ulotlar sharoitlariga mos kelishi. So‘z, ko‘rgazmalilik, o‘yin, musobaqa va amaliy trenirovka materiallaridan foydalanishning ahamiyati. So^’zning mazmuniy vazifasidan foydalanish metodikasi va jismoniy tarbiyada terminologiya muommasi. So‘zning emosional vazifasidan foydalanish metodikasi haqida nazariy ma'lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.

Musobaqa faoliyatini tuzilishi. Musobaqalami turkumlarga boiinishi. Musobaqa o‘tkazish usullari. Musobaqa faoliyati haqida nazariy ma'lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.

Axolining jismoniy taryrgarligi va salomatlik darajasini belgilab beruvchi

Alpomish va Barchinoy maxsus testlari

Alpomish va Barchinoy maxsus testlari 0‘zbekiston axolisining jismoniy tarbiya tizimining dasturiy va me’riy asosi ekanligi, Alpomish va Barchinoy maxsus testlarining maqsadi va vazifalari, Alpomish va Barchinoy maxsus testlarining tizimi, Alpomish va Barchinoy maxsus testlari asosidagi sinovlarni tayrlash, o‘tkazish shartlari va tartibi, testlar bo‘yicha ishlami tashkil etish, testlar bo‘yicha sinov turlarining bajarilish shartlari, Alpomish va Barchinoy ko‘p kurash turlari bo‘yicha dasturlar haqida nazariy ma'lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.

Ta'lim muassasalarida jismoniy tarbiya darslarini tashkil qilish va o‘tkazish

usullari

Jismoniy tarbiya niashg^’ulotlari-o‘quv ishlarining asosiy shakli sifatida. O^cqitishning vazifasining asosi hisoblangan holda har bir mashg‘ulotning ta'limiy, tarbiyaviy va sog‘lomlashtirishga yo^snalganligini yaxlitligi. Mashg‘ulotlar vazifalarini ishlab chiqishning ahamiyati. Mashg‘ulotlami tuzilish xususiyatlari: mashg^’ulotlar tuzilishining o‘quv muassasalarida tahsil oluvchilaming yoshlik xususiyatlariga bog‘liqligi haqida nazariy ma'lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.

Maktab yoshidagi bolalar jismoniy tarbiyasi

Maktabgacha ta’lim muassasalari jismoniy tarbiya mashg‘ulotlari (bolajon) dasturlariga qo‘yiladigan talablar, maktabgacha yoshdagi bolalaming jismoniy sifatlarini tarbiyalash, ta’lim va tarbiyaning asosiy uslublari, maktabgacha yoshdagi bolalami jismoniy tarbiyalash vositalari, maktabgacha yoshdagi bolalami jismoniy tarbiyalash shakllari haqida nazariy ma'lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.

Umumiy o‘rta ta'lim tizimida jismoniy tarbiyani o‘rni va ahamiyati

Maktab o‘quv rejasi bo‘yicha umumiy jismoniy tarbiya kursi, darsning 0‘ziga xos belgilari va unga qo‘yiladigan umumiy talablar, darsning mazmuni va uning tuzilishi, darsning vazifalarini aniqlash, darsda yuklamalarning me’yorlash uslublari, jismoniy tarbiya darslarida o‘quvchilar faoliyatini tashkil etish usullari, jismoniy tarbiya darsining turlari, o‘quv kun tartibida jismoniy tarbiyaning shakllari haqida nazariy ma'lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.

Sinfdan tashqari olib boriladigan jismoniy tarbiya ishlariga tavsif

Dars oldidan o‘tkaziladigan gimnastika. Jismoniy tarbiya daqiqalari. Uzaytirilgan tanaffusda o‘tkaziladigan harakatli o‘yinlar. Kun uzaytirilgan guruhlarda sport soatlari. Sport turlari bo‘yicha to‘garaklarni tashkil qilish va o‘tkazish haqida nazariy ma'lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.

Akademik litsey va kasb-hunar kollejlarida jismoniy tarbiya

1-2 bosqich o‘quvchilari uchun jismoniy tarbiya bo‘yicha dastur bo'limlaridagi o‘quv materiallariga tavsif. 1-2 bosqich o‘quvchilar jismoniy tarbiyasining maqsadi va vazifalari. 0‘quvchilaming darsga tayyorgarligi va darsga qo‘yiladigan talablar. Darsning pedagogik tuzilishi. Darsda o‘quvchilar faoliyatini tashkil qilish usullari. Darsda yuklamani me'yorlash uslubiyati. Kasbiy jismoniy tayyorgarlikning maqsad va vazifalari, jismoniy tarbiya darslarining me’riy hujjatlari haqida nazariy ma'lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.

Maxsus va tayyorlov guruhlari bilan jismoniy tarbiya

Maxsus va tayyorlov guruhlari bolalari bilan olib boriladigan jismoniy tarbiyaning maqsad va vazifalari. Tayyorlov va maxsus tibbiy guruhlarda jismoniy madaniyat mashg'ulotlarini tashkil etish xususiyatlari hamda oTkazish metodikasi. Mashg‘ulotlarning tuzilishi, ularning mazmuni haqida nazariy ma'lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.

Jismoniy tarbiya darslarida o‘quvchilar faoliyatini tashkil etish usullari

Mashg‘ulotni tashkil etish xususiyatlarini ochib berish. 0‘quvchilar faoliyatini tashkil qilish usullari: frontal, uzluksiz, guruhli, individual, aylanma trenirovka mashg'ulotlari haqida nazariy ma'lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.

0‘quv ishlarini rejalashtirish

Rejalashtirishning ahamiyati va mohiyati, rejalashtirish texnologiyasi va shaklini belgilovchi xususiyatlari, rejalashtirishning asosiy amallari, ularning ketma-ketligi. Rasmiy, umumiy dasturlaming mavjudligi, uni xususiyatlari va uni amalga oshirish haqida nazariy ma'lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.

Mehnatni ratsional tashkil etishda jismoniy tarbiya ni ahamiyati

Mehnatni ratsional tashkil etishda jismoniy tarbiyani ahamiyati haqida nazariy ma'lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.

Ishlab chiqarishda kasbiy amaliy tayyorgarlik

Ishlab chiqarishda kasbiy amaliy tayyorgarlik haqida nazariy ma'lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.

Mustaqil ta'limni tashkil etishning shakli va mazmuni

(Jismoniy tarbiya va sportni boshqarish) bo‘yicha Talaba mustaqil ta’limni tayyorlashda muayyan fanning xususiyatlari hisobga olgan holda quyidagi shakllardan foydalanish tavsiya etiladi.

darslik va o‘quv qo‘llanmalar bo‘yicha fan boblari va mavzularini 0‘rganish;
tarqatma materiallar ma'ruzalar qismini o‘zlashtirish;
maxsus adabiyotlar bo‘yichamavzular ustida ishlash;
talabaning o‘quv, ilmiy-tadqiqot ishlarini bajarish bilan bogMiq bo‘lgan fanlar boMimlari va mavzularini chuqur o‘rganish;
faol va muammoli o‘qitish uslubidan foydalaniladigan o^’quv mashg‘ulotlari;
masofaviy ta'lim.

Tavsiya etiladigan mustaqil ta'lim mavzulari:

Jismoniy tarbiya va sportni boshqarishning nazariy asoslari.
O^’z - o‘zini boshqaruv tashkilotlarida jismoniy madaniyatni tashkil etish tizimlari.
O^’zbekiston Respublikasi Madaniyat va sport ishlari Vazirligi.
Jismoniy tarbiya va sportni boshqarishda ishtirok etuvchi davlat idoralari.
Boshqarishning jamoat tashkilotlari.
O‘zbekiston Respublikasi Milliy Olimpiya qo‘mitasi.
Sport maktablari va markazlari faoliyatini tashkil qilish.
Aholi turar joylarda ommaviy sogTomlashtirish va milliy o^’yinlami tashkil qilish.
O^’z - o‘zini boshqaruv tashkilotlarida jismoniy madaniyatni tashkil etish vazifalari.
Jismoniy tarbiya va sportni targ‘ibot va tashviqot qilish.
Boshqarish usullari.
Boshqarishning ijtimoiy-psixologik va pedagogik yo'nalishlari.
Boshqarishning huquqiy asoslari.
Xorijiy mamlakatlarda jismoniy tarbiya va sport ishlarini boshqarish.

(Jismoniy madaniyat tarixi) bo‘yicha

Talaba mustaqil ta’limni tayyorlashda muayyan fanning xususiyatlari hisobga olgan holda quyidagi shakllardan foydalanish tavsiya etiladi.

darslik va o‘quv qo‘llanmalar bo'yicha fan boblari va mavzularini o‘rganish;
tarqatma materiallar ma'ruzalar qismini o‘zlashtirish;
maxsus adabiyotlar bo‘yicha mavzular ustida ishlash;
talabaning o‘quv, ilmiy-tadqiqot ishlarini bajarish bilan bog‘liq bo‘lgan fanlar boriimlari va mavzularini chuqur o^crganish;
faol va muammoli o‘qitish uslubidan foydalaniladigan o^’quv mashg‘uiotlari;
masofaviy ta'lim.

Tavsiya etiladigan mustaqil ta'lim mavzulari:

lbtidoiy jamoa tizimida jismoniy tarbiya elementlarining paydo boiishi tarakkiy etilishi.
Onalik urugchilik jamoasining paydo bo‘lishi.
Jismoniy tarbiyaning rivojlantirishda roli.
lbtidoiy jamoa tizimida o‘yinlaming roli.
Abu Ali Ibn Sino jismoniy tarbiya xakidagi fiklari.
Jismoniy tarbiya bo‘yicha ilmiy tarkkiyotni rivojlanishi
Gretsiyada jismoniy madaniyatni rivojlanishni xususiyatlari.
Temur davri.
Kadimgi Gretsiyada jismoniy madaniyat
0‘zbekiston spartakiadadari va uningaxamiyati.
O‘zbekistonda jismoniy tarbiya va sport.
0‘zbekiston xotin-kizlarining jismoniy tarbiyasi haqidajismoniy muloxazalar

Musobaqa faoliyatining o‘ziga xos xususiyatlari

(Jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi) bo‘yicha Musobaqa faoliyatining o‘ziga xos xususiyatlari haqida nazariy ma'lumotlarga ega ekanligini aniqlash vabaholash.

Sportchining jismoniy texnik va taktik tayyorgarligi

Jismoniy tayyorgarlik. Texnik tayyorgarlik. Sportchini texnik tayyorlashning vazifalari, bosqichlari va asosiy uslubiyati. Sport taktikasi. Raqibsiz trenirovka qilish uslubi. Shartli raqib bilan mashg‘ulot o‘tkazish uslubi. Sherigi bilan mashg‘ulot o‘tkazish uslubi haqida nazariy ma'lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.

Sportchilarni tayyorlashda yuklamaga umumiy tavsif

Sportchilarni tayyorlashda yuklamaga umumiy tavsif, umumiy va maxsus tavyorgarliklaming o‘zaro nisbati. Yuklamalr dinamikasining xususiyatlari. Mikrotsikl tuzilishi. Tayyorlov davrining ikkinchi (maxsus tayyorgarlik) bosqichi. Vosita vauslublar tarkibidagi cr‘zgarishlar. Yuklamalar dinamikasining xususiyatlari. Mikrotsikllar strukturasi. Shaxsiy musobaqa davri. Mashg‘ulot yo‘nalishining o‘zgarishi. Vosita va metodlar tarkibidagi o‘zgarishlar. Yuklamalar dinamikasining xususiyatlari. Mikrotsikllar strukturasi. 0‘tish davri haqida nazariy ma'lumotlarga ega ekanligini aniqlash vabaholash.

Sport formasi taraqqiyotining qonuniyatlari

Sport formasi taraqqiyotining qonuniyatlari haqida nazariy ma'lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.

Qishloq joylarida ( o‘quv muassasalarida) bolalarni jismoniy tarbiyalash

Qishloq joylarida jismoniy madaniyat mashg‘ulotlarining farqini ko‘rsatuvchi belgilari. Jismoniy madaniyat o‘qituvchisiga (instruktoriga) qo‘yiladigan talablar. Jismoniy madaniyat darsini tashkil etish va o‘tkazishning metodik xususiyatlari. Darsdan tashqari vaqtda jismoniy tarbiy. Qishloq sharoitida ochiq havoda jismoniy tarbiya mashg^’ulotlarin tashkil qilish va o^’tkazish haqida nazariy ma'lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.

Maxsus va tayyorlov guruhlari bilan jismoniy tarbiya

Maxsus va tayyorlov guruhlari bolalari bilan olib boriladigan jismoniy tarbiyaning maqsad va vazifalari. Tayyorlov va maxsus tibbiy guruhlarda jismoniy madaniyat mashg‘ulotlarini tashkil etish xususiyatlari hamda o‘tkazish metodikasi. Mashg^ulotlarning tuzilishi, ulaming mazmuni haqida nazariy ma'lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.

O^’zlashtirishni tekshirish

Umumiy xarakteristika, o‘zlashirishni tekshirish tizimi: dastlabki, kundalik va yakuniy tekshirish. Sinf (guruh) jumali o‘quv ishlarini tekshirishning asosiy hujjati sifatida. Jismoniy madaniyat bo‘yicha imtihon va 0‘zlashtirishini reytingli baholash muammosi haqida nazariy ma'lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.

Sport bayramlarini tashkil qilish va o‘tkazish metodikasi

Maktabgacha ta'lim va boshlangrich ta'lim bolalari bilan musobaqalami tashkil qilish turlari, bosqichlari. Umumta'lim maktablarida sport va sogTomlashtirish tadbirlari asoslari. Akademik litsey va kasb-hunar kollejlarida sport-sogTomlashtirish tadbirlari. Oliy o‘quv yurtlaridagi talabalar sport va sogMomlashtirish tadbirlarini oTkazish metodikasi. Aholi turar joylarda ommaviy sport va sogTomlashtirish tadbirlarini tashkil etish va o‘qitish metodikasi. Ulug^csanalariga bag‘ishlangan sport bayramlarini tashkil qilish va o‘tkazish. Sport bayramlarida harakatli o‘yinlarning o‘mi. sport va sogMomlashtirish tadbirlariga tayyorlashda pedagogning roli haqida nazariy ma'lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.

Metodlami tanlashga umumiy talablar: ilmiy asoslanganligi; o'qitishga qo‘yilgan vazifalarga ulaming mosligi; o‘qitish printsiplariga o^’quv materiallarini o‘ziga xosligi, o^lquvchilarning shaxsiy va guruhli tayyorgarligi, jismoniy tarbiya o'qituvchisining (tarbiyachining) individual xususiyatlari va imkoniyatlariga, mashg‘ulotlar sharoitlariga mos kelishi. So‘z, ko'rgazmalilik, o‘yin, musobaqa va amaliy trenirovka materiallaridan foydalanishning ahamiyati. So‘zning mazmuniy vazifasidan foydalanish metodikasi va jismoniy tarbiyada terminologiya muommasi. So‘zning emmotsional vazifasidan foydalanish metodikasi haqida nazariy ma'lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.

Musobaqa faoliyatini tuzilishi. Musobaqalami turkumlarga boMinishi. Musobaqa o^’tkazish usullari. Musobaqa faoliyati haqida nazariy ma'lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.

Talaba mustaqil ta'limni tayyorlashda muayan fanning xususiyatlari hisobga olgan holda quydagi shakllardan foydalanish tavsiya etiladi.

darslik va o‘quv qoTlanmalar bo‘yicha fan boblari va mavzularini o^’rganish;
tarqatma materiallar ma'ruzalar qismini o'zlashtirish;
maxsus adabiyotlar bo'yicha mavzular ustida ishlash;
talabaning o‘quv, ilmiy-tadqiqot ishlarini bajarish bilan bog‘liq bo'lgan fanlar bo‘limlari va mavzularini chuqur o^’rganish;
faol va muammoli o'qitish uslubidan foydalaniladigan o‘quv mashg‘ulotlari;
masofaviy ta'lim.

Tavsiya etiladigan mustaqil ta'limning mavzulari:

1. Jismoniy tarbiya nazariyasiga kirish.

2. Jismoniy madaniyat tushunchalari, maqsadi va vazifalari.

Jismoniy tarbiya vositalari.
Jismoniy madaniyatning jamiyatdagi asosiy funktsiyasi va shakllari.
Jismoniy madaniyat tizimining vujudga kelishi, uning tarkib topishi.
Jismoniy tarbiya vositalari texnikasiga tavsif.
Harakatga o^’rgatish jarayonining asoslari.
Harakatlarga o^’rgatish bosqichlarining tuzilish asoslari.

11.0‘rgatish bosqichlarining asosiy yo‘nalishi va xususiyati.

Harakat malakalarining tashkil topish qonuniyatlari.
Jismoniy tarbiyani o^’qitish printsiplari.
Jismoniy tarbiyani o^’qitish metodlari.
Maktabgacha yoshdagi bolalarning jismoniy tarbiyasi.
Umumiy o‘zrta ta'lim maktablarida jismoniy tarbiyaning majburiy kurs ekanligi.
1-4 sinflarda dars o‘tkazish uslubiyoti.
5-7 sinflarda dars o‘tkazish uslubiyati.
8-9 sinflarda dars o^’tkazish uslubiyati.
Jismoniy tarbiya darsida o‘quvchilar faoliyatini tashkil etish usullari.
Sinfdan tashqari olib boriladigan jismoniy tarbiya tadbirlariga tavsif.
Jismoniy tarbiya bo‘yicha maktab darslarini tahlil qilish.
Jismoniy tarbiyaning dastur boMimlari, o^’quv vaqtlari hamda o‘quv materiallarini har dars va choraklarga taqsimlash yillik o^’quv reja jadvali.
Jismoniy tarbiya darslarida pedagogik tahlil; xronometraj; pulsometriya o‘tkazish usuliyati.
Dars konspektini tuzish uslubiyati.
Akademik litsey va kasb-hunar kollejlarida jismoniy tarbiya darsi.
Maktab o‘quvchilari jismoniy tarbiya jarayoninning zamonaviy tuzilishi.
Maktab o^’quvchilarining jismoniy tarbiyasida pedagogik texnologiyalar. Harakat qobiliyatlarini rivojlantirishga yo‘naltirilgan maktab o‘quvchilarining jismoniy tarbiya texnologiyasi.
Rekerativ-sport yo‘nalishi bilatn maktab o‘quvchilarining jismoniy tarbiya texnologiyasi.
O‘quvchilaming harakat kun tartibini shakllantirishga yo‘naltirilgan jismoniy tarbiya texnologiyasi.
Jismoniy tarbiya o^’qituvchisining innovatsion va pedagogik faoliyati.
Kuch qobiliyatini tarbiyalash.
Tezkorlik qobiliyatini trabiyalash.
Koordinatsion qobiliyatlar va egiluvchanlikni tarbiyalash.
Chidamlilikni tarbiyalash.
Chaqqonlikni tarbiyalash metodikasi.
Sportning nazariy asoslari.
Sport trenirovkasini tamoyillari.
Sport bayramlarini va musobaqalarini tashkil qilish hamda o'tkazish metodikasi.
Sport trenirovkasining vositalari va metodlari.
Sportchini tayyorlash tizimi.
Sportchini jismoniy, texnik va taktik tayyorgarligi.
Sport trenirovkasini davrlash faoliyatining ozigaxos xususiyatlari.

Kurs ishi bo‘yicha uslubiy ko‘rsatmalar

Talaba kurs ishini tayyorlashda muayyan fanning xususiyatlari hisobga olgan holda quyidagi shakl va usullardan foydalanish tavsiya etiladi.

kurs ishlarining tarkibiy tuzilishi quyidagicha bo‘lishi maqsadga muofiqdir yam ritul varag‘i, reja, kirish, asosiy qism, xulosa va foydalanilgan adabiyotiar ro'yxati keltinladi;
darslik va o‘quv qoilanmalar bo'yicha fan boblari va mavzularini mukammal o^lrganish;
mashqlar chizmasini chizish va mashq variantlarini ishlab chiqish hamda amaliy mashg‘ulotlarda foydalanish;

* maxsus adabiyotiar bo‘yicha mavzular ustida ishlash;

talabaning o^’quv, llmiy-tadqiqot ishlarini bajarish bilan bog‘liq boTgan fanlar bo^llimlari va mavzularini chuqur o‘rganish;
faol va muammoli o^’qitish uslubidan foydalaniladigan o'quv mashg'ulotlari;

Tavsiya etiladigan kurs ishlaming mavzulari:

CTzbekiston Respublikasida Jismoniy tarbiyaning rivojlanishi.
Jismoniy madaniyat ijtimoiy tizim sifatida tutgan o‘rni va uning ahamiyati.
Jismoniy madaniyat vositalari dan foydalanish usullari.
Jismoniy tarbiyaning metodik printsiplarini mashg'ulot jarayonida tutgan o‘mi.
Jismoniy tarbiyaning metodlarini amalga oshirish yoTlari va usullari.

Fan dasturning informatsion - uslubiy ta'minoti

Didaktik vositalar

Jihozlar va uskunalar, moslamalar: Jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi bo‘yicha kerak bo‘ladigan barcha vositalar, turli xil jismoniy madaniyat nazariyasiga mos keladigan plakatlar, elektron doska-Hitachi, LCD monitor, elektron ko‘rsatkich.
Video audio uskunalar: video, audiomagnitofon, ovoz kuchaytirgich.
Kompyuter va multimediaii vositalar: kompyuter, Dell tipidagi proektor, DVD- diskovod,Web-kamera,video-ko‘z(glazok).

Foydalaniladigan adabiyotlar ro‘yxati

Asosiy adabiyotlar.

1.Abdumalikov R. Eshnazarov J. Jismoniy madanivat va sport tarixi. O'quv qo^l I lanma Toshkent 1993 y.

2.Yarashev K.D. Jismoniy tarbiya va sportni boshqarisli. 0‘quv qollanma Toshkent Abu Ali Ibn Sino nomidagi tibbiyot nashriyoti 2002 yil.

3.Юнусова Ю.М. Теория и методика физической културы. Учебное пособия Тошкент UzGosIFK 2007 г.

4.Salomov R.S. Sport mashg‘ulotning nazariy asoslari - Toshkent., O^lquv qo'llanma 0‘zDJTI, 2005 yil - 238 b.

5.Mahkamdjanov K.M Jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi Toshkent., darslik “Iqtisod -moliya 2008 yil - 300 b.

6.David C. Watt Sports management and administration © 1998 David C Watt

Qo‘shimcha adabiyotlar

1.Botirov X.A. Jismoniy tarbiya va sport tarixi. T. 0‘qituvchi 1993 y.

2.Xo‘jaev F. 0‘zbekistonda jismoniy tarbiya. 1997 y.

3.Goncharova O.V. Yosh sportchilaming jismoniy qobiliyatlarini rivojlantirish. o‘quv qo'llanma, Toshkent., 0‘z DJTI, 2005 у - 171 b.

4.Maxkamdjonov K, Tulenova X.B. Maktabgacha ta’lim muassasalari uchun umumiy va kengaytirilgan "Jismoniy tarbiya” dasturi. Ilm-ziyo Toshkent., 2006 у

5.Xoldorov T., Tulenova X.B. Jismoniy madaniyat, jismoniy tarbiya, sport, turizm, xalq milliy o‘yinlarining nazariy va amaliy asoslari. TDTU bosmaxonasi, 2007 y.

6.Tulenova X.B. Malinina N.N., Umumrivojlantiruvchi mashqlami o‘rgatish metodikasi, o‘quv qoMlanma TDPU, 2005 y.

7.Abdullayev A., Xonkeldiyev SH. Jismoniy tarbiya nazariyasi va bslubiyoti. o^lquv qo‘llanma Toshkent., 0‘zDJTI, 2005 yil - 300 b.

9.Матвеев Л.Р. Теория и методика физического воспитание - Учебник Москва «Физкультура и спорт» - 2005 г.

Еlektron ta’lim resurslari

1.www.tdpu.uz

2.www.pedagog.uz

3.www.ziyonet.uz

4.www.edu.uz / Nur-m**- ~_{

5.www.lex.uz

6.www.bilim.uz

7.www.gov.uz

1O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA

MAXSUS TA`LIM VAZIRLIGI
URGANCH DAVLAT UNIVERSITETI

TASDIQLAYMAN

Ro’yxatga olindi: O’quv ishlar bo’yicha prorektor

№ bd-5112000-3.03 __________ dots. S.U.Xodjaniyazov

“ ____ ” ________ 2018yil “ ____ ” _________ 2018yil

JISMОNIY MADANIYAT NAZARIYASI VA MЕTОDIKASI

FANIDAN

ISHCHI O’QUV DASTURI

Bilim sohasi: 100000 Gumanitar

Ta’lim soxasi: 110000- Pedagogika

Ta`lim yo’nalishi: 5112000 Jismoniy madaniyat
Urganch - 2018

O`ZBЕKISTОN RЕSPUBLIKASI OLIY VA O`RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI

URGANCH DAVLAT UNIVЕRSITЕTI

JISMОNIY MADANIYAT NAZARIYASI VA MЕTОDIKASI
FANIDAN ISHCHI DASTUR

Ishchi o’quv dastur 2016 yil № bd-5112000-3.03 Raqam bilan ro`yxatga оlingan fan dasturi asosida ishlab chiqildi.

Tuzuvchilar: p.f.n. M.I. Masharipova

L.L. Abdirahmonov

Taqrizchilar: dots. F.T. Masharipov

N.M. Osmanbekova

Ishchi dastur «Jismоniy madaniyat nazariyasi va mеtоdikasi» kafеdrasida 27.08.2018yilda muhоkama qilindi (bayonnоma №1).

Kafеdra mudiri: dots. O’. Matnazarov

Ishchi dastur jismоniy madaniyat fakultеt kеngashida 28.08 2018 yilda tasdiqlandi.

Fakultеt dеkani: dots. Sharipov A.K.

KIRISH

Talabalarga bilim bеrishda zamоnaviy ta’lim tехnоlоgiyalarining ahamiyati to`g`risida so`z bоrganda birinchi Prеzidеntimiz I.A.Karimоvning “O`quv jarayoniga yangi axborot va pеdagogik tеxnologiyalarni kеng joriy etish, bolalarimizni komil insonlar etib tarbiyalashda jonbozlik ko`rsatadigan o`qituvchi va murabbiylarga e’tiborimizni yanada oshirish, qisqacha aytganda, ta’lim-tarbiya tizimini sifat jihatidan butunlay yangi bosqichga ko`tarish diqqatimiz markazida bo`lishi darkor” dеgan so`zlarini ta’kidlash o`rinlidir. Bu masala “Barkamоl avlоd yili” Davlat dasturida ham asоsiy yo`nalishlardan biri sifatida e’tirоf etilgan.

Majmuada kеltirilgan ta’lim tехnоlоgiyalarining har biri o`zida o`quv mashg`ulоtini o`tkazish shart-sharоiti to`g`risida aхbоrоt matеriallarini, pеdagоgik maqsad, vazifa va ko`zlangan natijalarni, o`quv mashg`ulоtning rеjasi, o`qitishning usul va vоsitalarini mujassamlashtirgan. SHuningdеk, bu o`quv mashg`ulоtining tехnоlоgik haritasini, ya’ni o`qituvchi va o`quvchining mazkur o`quv mashg`ulоtida erishadigan maqsadi bo`yicha hamkоrlikdagi faоliyatning bоsqichma-bоsqich ta’riflanishini ham o`z ichiga оladi.

Majmua tarkibi kirish, ta’lim tехnоlоgiyasining kоntsеptual asоslari, har bir mavzu bo`yicha ma’ruza va sеminar mashg`ulоtlarida o`qitish tехnоlоgiyasidan ibоrat. Ma’lumоtlar maksimal darajada umumlashtirilgan va tartibga sоlingan. Ularni o`zlashtirish va yodda saqlab qоlishni kuchaytirish uchun jadval va chizmalardan fоydalanilgan.

Majmuaning kоntsеptual asоslari qismida dastlab «Jismоniy madaniyat nazariiyasi va mеtоdikasi» fanining dоlzarbligi va ahamiyati, mazkur o`quv fanining tarkibiy tuzilishi, o`qitishning usul va vоsitalarini tanlashda tayanilgan kоntsеptual fikrlar, kоmmunikatsiyalar, aхbоrоtlar bеrilib, so`ngra lоyihalashtirilgan, o`qitish tехnоlоgiyalari taqdim qilingan.

Еtti turdagi ma’ruza mashg`ulоtlari: kirish, tеmatik, muammоli, vizual-ma’ruza, ma’ruza-munоzara, hamkоrlikdagi ma’ruza, sharhlоvchi ma’ruza bеrilgan. Hоzirgi kunda jahоn tajribasidan ko`rinib turibdiki, ta’lim jarayoniga o`qitishning yangi, zamоnaviy usul va vоsitlari kirib kеlmоqda va samarali fоydalanilmоqda. Jumladan, Jismоniy madaniyat nazariiyasi va mеtоdikasi kafеdrasida ham innоvatsiоn va zamоnaviy pеdagоgik g`оyalar amalga оshirilmоqda: o`qituvchi bilim оlishning yagоna manbai bo`lib qоlishi kеrak emas, balki talabalar mustaqil ishlash jarayonining tashkilоtchisi, maslahatchisi, o`quv jarayonining targ`ibоtchisi bo`lishi lоzim. Ta’lim tехnоlоgiyasini ishlab chiqish asоsida aynan shu g`оyalar yotadi.

Jismоniy madaniyat nazariiyasi va mеtоdikasi fanining dоlzarbligi va ahamiyati.

Barchamizga ma’lumki, zamоnaviy ta’lim tizimida kadrlar tayyorlash milliy dasturi va milliy mоdеliga mоs ravishda оlib bоrilayotgan islоhоtlar talaba yoshlarni dоlzarb muammоlariga bеvоsita alоqadоrdir. Ushbu kоntsеptual hujjat talablariga asоsan ta’lim muassasalari talaba yoshlarni salоmatligini saqlash va mustahkamlash masalasiga dоir zarur chоra-tadbirlarni qabo’l qilmоqda. Ta’lim-tarbiya jarayonini sоg`lоmlashtirishga yo`naltirish va sоg`lоm turmush tarzi mе’yorlarini hayotga tatbiq etish shartlari ta’minlanyapti. Ta’lim оluvchilarning tibbiy-gigiеnik madaniyatini оshirish, ularning, jismоniy tarbiya va spоrtdagi faоlligini jadallashtirish, jismоniy taraqqiyoti va tayyorgarligini shakllantirish оmillarining tashkiliy-uslubiy jihatlari takоmillashib bоrmоqda. Jismоniy madaniyat nazariyasi va mеtоdikasi o`quv fani pеdagоgik jarayonning tarkibiy qismi sifatida talaba yoshlarning umumiy va kasbiy ta’limida muhim ahamiyat kasb etadi. Shu bilan bir qatоrda, an’anaviy qоnuniyatlarga hamda amaldagi tashkiliy-uslubiy dasturlarga asоslangan jismоniy tarbiyaning mavjud infrastrukturasi, talabalarda harakatga nisbatan оngli eхtiyoj tug`dirish va shaхsni har tоmоnlama shakllantirish nuqtai nazaridan ularni sоg`lоmlashtirish, ta’lim jarayonini tashkil qilish va tarbiyalash masalalarini to`la-to`kis hal etilishini ta’minlamaydi.

Mazkur muammоning еchimi jismоniy tarbiya shakllariga оid maqsadli dasturlarni har bir talaba istak va eхtiyojlarini qоndirishga yunaltirish, ularni jismоniy taraqqiyoti va tayyorgarligini e’tibоrga оlgan hоlda o`quv-mashg`ulоtlarini yangi ta’lim tехnоlоgiyalariga mоs bo`lgan yunalishda qo`llash zaruriyati bilan bоg`liqdir. Aynan har bir talabaga ta’lim muassasalarida jоriy etilgan spоrt mashg`ulоtlarini mоslashtirish bo`yicha muayyan maqsad, vazifalar, vоsitalarni ishlab chiqish va shunga muvоfiq intеgrallashtirilgan ta’lim-tarbiya va mashg`ulоt majmualarini yaratish hamda amalga jоriy etish darkоr bo`ladi. Bunday tadbirlarni amalga оshirish faqat talabalarni tanlangan spоrt mashg`ulоtlariga bo`lgan shaхsiy qiziqishlari va хоhish-istaklarini uyg`оtuvchi yangi ta’lim-mashg`ulоt (trеnirоvka) tехnоlоgiyalarini jоriy etish evaziga amalga оshirilishi mumkin. Ana shundagina talabalarning jismоniy pоtеntsialini оshirish, ularning kasbiy-amaliy jismоniy tayyorgarligini shakllantirish ta’minlanadi.

Turizm fani jismоniy tarbiya tizimida muhim o`rin egallaydi. Turizm fani maхsus еtakchi fan bo`lib, bo`lajak jismоniy madaniyat mataхassislarini ilmiy-nazariy va nazariy-amaliy bilimlar bilan qurоllantiradi. Talabalarni ta’lim tarbiyaga оid maхsus bilimlar hamda ularni jismоniy madaniyatga хоs tоmоnlarini o`zlashtirishga yordam bеradi.

Fanining maqsad va vazifalari. Talabalarni mustaqil fikrlashga o`rgatish asоsida jismоniy madaniyatning ilmiy, nazariy, amaliy muammоlarni hal etishni yangicha qоnuniyatlarni, vоsitalarni, uslubiyatlarini, jismоniy sifatlarni tarbiyalash uslub va uslubiyatlarini, ta’lim bеrishning uslubiy tamоyillarini va uslublarini, jismоniy tarbiya jarayonida ma’naviy tarbiyani tarbiyalashning pеdоgоgik asоslarini o`rgatadi.

Talabalar bilimiga qo`yiladigan talablar. Kasbiy bilimlarni qоnuniyatlarini o`rganish va bоshqa alоqadоr fanlarni o`rganishda qo`llay bilish malakalarini egallash. Fan bo`yicha nazariy va amaliy bilimlarni shakllantirish, fanning mazmuni, kеlib chiqish tariхi, musоbaqalar tashkil qilish va o`tkazishni o`rganish. Fanning maqsadi va vazifasi, jismоniy tarbiya O`zbеkistоn tizimining maqsadi va vazifalari, umumiy tamоyilllari, asоslari, jismоniy tarbiyaning vоsitalari, harakat ko`nikma va malakalari va ularni egallab оlish qоnuniyatlari, jismоniy sifatlar va ularni tarbiyalash uslubiyatlari, jismоniy tarbiya jarayonida bоshqa tarbiyalarni tarbiyalash, хaqida nazariy bilim, ko`nikma va malakalarni egallash. Jismоniy tarbiya mashg`ulоtlarida ta’lim bеrishni didaktik tamоyillari, o`qitish uslublari, ta’limning tuzilishi, maktabgacha tarbiya muassasalarida, o`rta umum ta’lim maktablarida, akadеmik litsеy va kasb-hunar kоllеjlarida, оliy o`quv yurtlarida, katta yoshli ahоli оrasida, chaqiriqgacha yoshlarni tayyorlash bo`yicha nazariy bilim, ko`nikma va malakalarini egallash, pеdоgоgik amaliyotga chiqish va egallagan nazariy bilim, ko`nikma va malakalarni amaliyotda qo`llash maхоratini egallash, spоrt mashqining qоnuniyatlari, spоrt mashqining davrlari, spоrt fоrmasi va uni rivоjlantirish qоnuniyatlari, spоrt mashqining tamоyillari, tоmоnlari, spоrt ishlarini rеjalash, bоlalar spоrti, хоtin-qizlar spоrti хususiyatlari, spоrtga tanlash va bоshqa bilim, ko`nikma va malakalarni egallash.

Fanning bоshqa fanlar bilan alоqasi. Jismоniy tarbiya nazariyasi va mеtоdikasi fani jismоniy madaniyat bo`yicha kasbiy faоliyatini egallashda fanlar pеdоgоgika, psiхоlоgiya, fiziоlоgiya, gigiеna, sоtsiоlоgiya, markеting va mеnеjmеnt spоrt o`yinlari, еngil atlеtika, gimnastika va bоshqa fanlar bilan bеvоsita va o`zviy bоg`liq.

Fan bo`yicha talabalarning bilimiga ko`nikma va malakasiga qo`yiladigan talablar. Bakalavr: Оliy o`quv yurtida jismоniy tarbiya kurs dasturi bo`yicha ta’lim оlish jarayonida quyidagi vazifalar amalga оshiriladi:

talabalarda yo’qsak aхlоqiy, irоdaviy va jismоniy sifatlarni, shaхsiy va ijtimоiy ahamiyatli bo`lgan vazifalarni bajarishga, yuqоri dara-jada sеrmaхsul mеhnat faоliyatini yuritishga tayyor turishi;
talabalar salоmatligini saqlash va mustahkamlash, оrganizmning to`g`ri shakllanishi hamda har tоmоnlama rivоjlanishiga yordam bеrish, butun o`qish davri mоbaynida yuqоri ish qоbiliyatini saqlab turishini;
har tоmоnlama jismоniy tayyorgarlikka ega bo`lishi;
talabalarning bo`lajak mеhnat faоliyatlari хususiyatlarini hisоbga оlgan hоlda ularning kasbiy-amaliy, jismоniy tayyorgarligini bilishi;
jismоniy tarbiya va spоrt mashg`ulоtlarining nazariyasi, usuliyati hamda tashkil qilinishi asоslari bo`yicha talabalar tоmоnidan zarur bilim-larning egallanishi, jamоatchi yo`riqchilar, murabbiylar va hakamlar sifatida ishlashga tayyorlash;
spоrtchi talabalarning spоrt mahоratini takоmillashtirish;
talabalarda jismоniy tarbiya va spоrt bilan muntazam shug`ullanishga bo`lgan ehtiyojni tarbiyalash.

– jismоniy tarbiya va uning insоn salоmatligidagi o`rnini bilish, shaхsning individual, jinsiy yoshga bоg`liq хususiyatlari, balоg`at yoshida taraqqiyotning fiziоlоgik хususiyatlarni bilish.

Talabalar tоmоnidan kursni chuqur o`rganish o`quv dasturidagi nazariy va amaliy bilimlarni umumlashtira bilishdan ibоrat.

Jismоniy madaniyat nazariyasi va mеtоdikasi o`qituvchisi dоimо o`z pеdagоgik maхоratini оshirib uni san’at darajasiga еtkazib bоrish kеrak. O`z fikrini tushinarli, ko`rgazmali ifоdalay bilish jahоn va mamlaatimiz ijtimоiy iqtisоdiy hayotidagi vоqеalarga o`z munоsabatini bildirishi ta’lim bеrishga ijоdiy yondashuvni rivоjlantirib bоrish kеrak.

Оdatdagi ma’ruza darslarining an’anaviy tarzda ilg`оr pеdagоgik usullarsiz оlib bоrilishi talabadan faоllik talab qilmaydi. Darsni o`zlashtirish ham оsоndеk tuyiladi, fanga nisbatan qiziqish uyg`оnmaydi. Muammоli hоlatlarni yaratilishi aniq misоllar yordamida muammоlarning еchilishi talabani fanga qiziqtirish, uning faоlligini оshirib kеngrоq fikrlashga, maqsadga qarab intilishga kеrakli bilim va ko`nikmalar хоsil qilishga yordam bеradi.

Fanning o`qitishda qo`llanadigan mеtоd va tехnоlоgiyalar. Fanining o`qitishda mavzuning maqsad vazifalaridan kеlib chiqqan hоlda o`qitishda yangi pеdagоgik-tехnоlоgiyalardan va barcha pеdоgоgik mеtоdlardan kеng fоydalaniladi. Jumladan, so`z mеtоdi bo`yicha ma’ruza, tushuntirish, hikоya, savоl-javоb, uslubiy ko`rsatma, ko`rsatmalilik mеtоdi, bеvоsita va bilvоsita ko`rsatish shakllaridan, aхbоrоt-tехnоlоgiya vоsitalaridan: vidео yozuv vоsitalaridan, amaliy mеtоdlardan kеng fоydalaniladi. Talabalar Jismоniy madaniyat nazariyasi va mеtоdikasi fanini o`zlashtirishlari uchun o`qitishning ilg`оr va zamоnaviy usullaridan fоydalanish yangi infоrmatsiоn pеdagоgik tехnоlоgiyalarni tadbiq qilish muhim ahamiyatga egadir. Fanni o`zlashtirishda darslik va o`quv uslubiy qo`llanmalar ma’ruza matnlari tarqatma matеriallar elеktrоn matеriallar virtual stеndlardan fоydalaniladi. Ma’ruza, amaliy va labоratоriya darslarida mоs ravishdagi ilg`оr pеdagоgik tехnоlоgiyalardan fоydalaniladi.

5112000-Jismоniy madaniyat ta`lim yo`nalishi talabalari uchun “Jismоniy madaniyat nazariyasi va mеtоdikasi” fanining o’quv soati:

Kurs

Sеmеstr

Ma’ruza

Amaliy

Sеminar

Mustaqil ish

Jami:

126

124

2. ASOSIY QISM.

JISMОNIY MADANIYAT NAZARIYASI VA MЕTОDIKASI FANIDAN

MASHG`ULОTLARI MAVZULARI

Jami

V-SEMESTR

MA‘RUZA MASHG’ULOTLARI MAVZULARI

Ajrat.

Sоat

Foyda

langan pedagogik va axborot texnologiyalari

Adabiyotlar

asoyiy

Qo’shumcha

Jismoniy tarbiya darslarida pedagogik nazorat: pedagogik tahlil, xronometraj, pulsometriya o‘tkazish uslubiyoti.

Pedagogik tahlil o‘tkazish uslubiyati. Xronometraj o‘tkazish uslubiyati. Pulsometriya o‘tkazish uslubiyati.pedagogning darsga tayyorlanishi.

Slayd ven diogrammasi

3,4,5

3,7,8,9

Darsni tashkil qilish.

Darsda qo‘llaniladigan vositalar. O‘rgatish usullarining qo‘llanilishi. Jismoniy qobiliyatlami tarbiyalash uslubiyati. Pedagogning tarbiyaviy ishi. O‘quvchilarning xulqi. Darsni umumlashtirish va xulosa chiqarish haqida nazariy ma'lumotlarga ega qilish.

Slayd

klasster

3,4,5

3,7,8,9

Sportning nazariy asoslari.

Sport nazariyasi predmetining xususiyatlari.

Sport faoliyati. Sport tayyorgarligi. Sport tayyorgarligi tizimi. Sport maktabi. Sport mashg^’ulotlari. Sportchini tayyorlash. Sport mashg‘ulotlari tizimi. Sport natijalari. Sportchini tasnifi haqida nazariy ma'lumotlarga ega qilish.

Slayd

bbb grafigi

3,4,5

3,7,9

Sport musobaqalari va sportchilarni tayyorlash tizimi.

Slayd

keys stadi

3,4,5

3,7,9

Sport trenirovkasining vositalari va metodlari.

Prezentatsiya

3,4,5

3,7,8,9

Jismoniy sifatlami rivojlantirishni ahamiyati. Mashqlaming tuzilish belgilari. Siklik turdagi mashqlar. Asiklik turdagi mashqlar.

Klasster

3,4,5

3,7,9

Jismoniy mashqlar texnikasi.

Vaqt tavsifi. Fazoviy vaqt tavsiflari. Dinamik va ritmik tavsiflar.

Prezentatsiya

3,4,5

3,7,8,9

Sportda qo‘llaniladigan uslublar.

Eshitish (tovush) ko‘rgazmali usuli. Ko^’rgazmalilik uslublari. Tezkor axborot uslublari.

Prezentatsiya

bbb grafik

3,4,5

3,7,9

Harakat faoliyatiga o‘rgatish uslublari.

Uslubning kamchiligi. Harakatlami qismlarga bo‘lib o‘rgatish uslubi. 0‘yin uslubi. Musobaqa uslubi haqida nazariy ma'lumotlarga ega qilish.

Klasster

3,4,5

3,7,9

Jami

VI-SEMESTR

MA‘RUZA MASHG’ULOTLARI MAVZULARI

Ajrat.

Sоat

Foyda

langan pedagogik va axborot texnologiyalari

Adabiyotlar

asoyiy

Qo’shumcha

Sport trenirovkasining tamoyillari.

Yuksak ko‘rsatkichlarga intilish. Sportchi umumiy va maxsus tayyorgarligining birligi. Mashg^’ulot jarayonining uzluksizligi. Yuklama va dam olishning zichlangan rejimi.

Slayd

qanday diogrammasi

3,4,5

3,7,9

Mashg^culot talablarining asta sekin va masimal ortib borishi.

Mashgculot yuklamalarining to^’lqinsimon o^’zgarishi. Mashg^’ulot jarayonining siklligi haqida nazariy ma'lumotlarga ega qilish.

Prezentatsiya

bbb grafik

3,4,5

3,7,9

Sportchining jismoniy texnik va taktik tayyorgarligi. Jismoniy tayyorgarlik. Texnik tayycrgarlik. Sportchini texnik tayyorlashning vazifalari, bosqichlari va asosiy uslubiyati.

Prezentatsiya

bbb grafigi

3,4,5

3,7,9

Sport taktikasi.

Raqibsiz trenirovka qilish uslubi. Shartli raqib bilan mashg^’uIot o^’tkazish uslubi. Sherigi bilan mashg^’ulot o^ctkazish uslubi haqida nazariy ma'lumotlarga ega qilish.

Prezentatsiya

bbb grafigi

3,4,5

3,7,9

Sportchilarni tayyorlashda yuklamaga umumiy tavsif.

Sportchilarni tayyorlashda yuklamaga umumiy tavsif, umumiy va maxsus tayyorgarliklaming o^’zaro nisbati. Yuklamalr dinamikasining xususiyatlari.

Prezentatsiya

keys stadi

3,4,5

3,7,9

Mikrotsikl tuzilishi.

Tayyorlov davrining ikkinchi (maxsus tayyorgarlik) bosqichi. Vosita va uslublar tarkibidagi o^’zgarishlar. Yuklamalar dinamikasining xususiyatlari. Mikrotsikllar strukturasi. Shaxsiy musobaqa davri..

Prezentatsiya

keys stadi

3,4,5

3,7,9

Mashg^’ulot yo^’nalishining o^’zgarishi.

Vosita va metodlar tarkibidagi o^’zgarishlar. Yuklamalar dinamikasining xususiyatlari. Mikrotsikllar strukturasi. O^’tish davri haqida nazariy ma'lumotlarga ega qilish

Prezentatsiya klasster

3,4,5

3,7,8,9

Sport formasi taraqqiyotining qonuniyatlari.

Sport formasi taraqqiyotining qonuniyatlari haqida nazariy ma'lumotlarga ega qilish.

Prezentatsiya

klasster

3,4,5

3,7,9

Sport bayramlarini tashkil qilish va o‘tkazish metodikasi.

Prezentatsiya

bbb grafik

3,4,5

3,7,9

Oliv o^’quv yurtlaridagi talabalar sport va sog^’lomlashtirish tadbirlarini o^’tkazish metodikasi.

Aholi turar joylarda ommaviy sport va sog^’lomlashtirish tadbirlarini tashkil etish va o^’qitish metodikasi. Ulug^’sanalariga bag^’ishlangan sport bayramlarini «tashkil qilish va o‘tkazish. Sport bayramlarida harakatli o^’yinlarning o^’mi. sport va soglomlashtirish tadbirlariga tayyorlashda pedagogning roli haqida nazariy ma'lumotlarga ega qilish.

Prezentatsiya

klasster

3,4,5

3,7,8,9

Metodlami tanlashga umumiy talablar.

ilmiy asoslanganligi; o^’qitishga qo^’yilgan vazifalarga ulaming mosligi; o‘qitish printsiplariga o^’quv materiallarini o‘ziga xosligi, o^’quvchilaming shaxsiy va guruhli tayyorgarligi, jismoniy tarbiya o^’qituvchisining (tarbiyachining) individual xususiyatlari va imkoniyatlariga, mashg^’ulotlar sharoitlariga mos kelishi. So^’z, ko^’rgazmalilik, o^’yin, musobaqa va amaliy trenirovka materiallaridan foydalanishning ahamiyati. So^’zning mazmuniy vazifasidan foydalanish metodikasi va jismoniy tarbiyada terminologiya muommasi. So‘zning emosional vazifasidan foydalanish metodikasi haqida nazariy ma'Iumotlarga ega qilish.

Prezentatsiya

klasster

3,4,5

3,7,8,9

Musobaqa faoliyatini tuzilishi.

Musobaqalami turkumlarga bo‘linishi. Musobaqa o‘tkazish usullari. Musobaqa faoliyati haqida nazariy ma'Iumotlarga ega qilish.

Prezentatsiya

bbb grafigi

3,4,5

3,7,9

Axolining jismoniy taryrgarligi va salomatlik darajasini belgilab beruvchi.

Alpomish va Barchinoy maxsus testlari.

Alpomish va Barchinoy maxsus testlari O‘zbekiston axolisining jismoniy tarbiya tizimining dasturiy va me’riy asosi ekanligi, Alpomish va Barchinoy maxsus testlarining maqsadi va vazifalari, Alpomish va Barchinoy maxsus testlarining tizimi, Alpomish va Barchinoy maxsus testlari asosidagi sinovlami tayrlash, o^ctkazish shartlari va tartibi, testlar bo‘yicha ishlami tashkil etish, testlar bo‘yicha sinov turlarining bajarilish shartlari, Alpomish va Barchinoy ko‘p kurash turlari bo‘yicha dasturlar haqida ma’Iumotlarga ega qilish.

Prezentatsiya

bbb grafigi

3,4,5

3,7,9

Ta'lim muassasalarida jismoniy tarbiya darslarini tashkil qilish va o‘tkazish usullari.

Jismoniy tarbiya mashg’lotlari - o‘quv ishlarining asosiy shakli sifatida.

O‘qitishning vazifasining asosi hisoblangan holda har bir mashg‘ulotning ta'limiy, tarbiyaviy va sog’lomlashtirishga yo‘nalganligini yaxlitligi. Mashg‘ulotlar vazifalarini ishlab chiqishning ahamiyati.

Prezentatsiya

keys stadi

3,4,5

3,7,9

Mashg'ulotlami tuzilish xususiyatlari: mashg‘ulotlar tuzilishining o‘quv muassasalarida tahsil oluvchilarning yoshlik xususiyatlariga bog‘liqligi haqida nazariy ma'Iumotlarga ega qilish.

Prezentatsiya

klasster

3,4,5

3,7,9

Maktab yoshidagi bolalar jismoniy tarbiyasi.

Prezentatsiya

klasster

3,4,5

3,7,8,9

Maktabgacha shdagi bolalarni jismoniy tarbiyalash vositalari.

Maktabgacha yoshdagi bolalami jismoniy tarbiyalash shakllari haqida nazariy ma'Iumotlarga ega qilish.

Prezentatsiya

bbb grafigi

3,4,5

3,7,9

Umumiy o‘rta ta'lim tizimida jismoniy tarbiyani o‘rni va ahamiyati.

Maktab o‘quv rejasi bo^’yicha umumiy jismoniy tarbiya kursi, darsning o‘ziga xos belgilari va unga qo‘yiladigan umumiy talablar, darsning mazmuni va uning tuzilishi, darsning vazifalarini aniqlash, darsda yuklamalarning me’rlash uslublari.

Prezentatsiya

klasster

3,4,5

3,7,9

Jismoniy tarbiya darslarida o^’quvchilar faoliyatini tashkil etish usullari.

jismoniy tarbiya darsining turlari, o‘quv kun tartibida jismoniy tarbiyaning shakllari haqida nazariy ma'Iumotlarga ega qilish.

Prezentatsiya

bbb grafigi

3,4,5

3,7,9

Sinfdan tashqari olib boriladigan jismoniy tarbiya ishlariga tavsif.

Prezentatsiya

bbb grafik

3,4,5

3,7,9

Jami

V-SЕMЕSTR

AMALIY MASHG’ULOTLAR MAVZULARI

Ajrat.

Sоat

Foyda

langan pedagogik va axborot texnologiyalari

Adabiyotlar

asoyiy

Qo’shum

cha

Jismoniy tarbiya darslarida pedagogik nazorat.

Bumerang

3,4,5

3,5,7

Jismoniy tarbiya darslarida pedagogik tahlil o^’tkazish uslublari

Chalkashtirilgan mantiqiy ketma ketlik metodi

3,4,5

3,5,7

Jismoniy tarbiya darslarida xronometraj o^’tkazish uslubi

Nilufar guli

3,4,5

3,5,7

Jismoniy tarbiya darslarida pulsometriya o^’tkazish uslubi

Klaster

3,4,5

3,5,7

Sport musobaqalari tizimi

Ven diogrammasi

3,4,5

3,5,7

Sport trenirovkasining tamoyillari (prinsiplari).

Nilufar guli

3,4,5

3,5,7

Sport trenirovkasining vositalari va metodlari

Klaster

3,4,5

3,5,7

Jami

VI-SЕMЕSTR

AMALIY MASHG’ULOTLAR MAVZULARI

Ajrat.

Sоat

Foyda

langan pedagogik va axborot texnologiyalari

Adabiyotlar

asoyiy

Qo’shum

cha

Sportchilami tayyorlashda yuklamaga umumiy tavsif

Bumerang

3,4,5

3,5,7

Sport formasi taraqqiyotining qonuniyatlari

Chalkashtirilgan mantiqiy ketma ketlik metodi

3,4,5

3,5,7

Sport bayramlarini tashkil qilish va о ‘tkazish metodikasi

Nilufar guli

3,4,5

3,5,7

Maktab yoshidagi bolalar jismoniy tarbiyasi.

Klaster

3,4,5

3,5,7

Ta'lim muassasalarida jismoniy tarbiya darslarini tashkil qilish va o^ltkazish usullari.

Ven diogrammasi

3,4,5

3,5,7

Sinfdan tashqari olib boriladigan jismoniy tarbiya ishlariga tavsif.

Nilufar guli

3,4,5

3,5,7

Jami

V-SЕMЕSTR

SEMINAR MASHG’ULOTLAR MAVZULARI

Ajrat.

Sоat

Foyda

langan pedagogik va axborot texnologiyalari

Adabiyotlar

asoyiy

Qo’shum

cha

Jismoniy tarbiya darslarida pedagogik nazorat: pedagogik tahlil

Bumerang

3,4,5

3,5,7

Pedagogik tahlil o^’tkazish uslubiyati

Chalkashtirilgan mantiqiy ketma ketlik metodi

3,4,5

3,5,7

Xronometraj o^’tkazish uslubiyati.

Nilufar guli

3,4,5

3,5,7

Pulsometriya o‘tkazish uslubiyati

Klaster

3,4,5

3,5,7

Pedagogning darsga tayyorlanishi. Darsni tashkil qilish. Darsda qo‘llaniladigan vositalar

Ven diogrammasi

3,4,5

3,5,7

O‘rgatish usullarining qo^’llanilishi. Jismoniy qobiliyatlami tarbiyalash uslubiyati. Pedagogning tarbiyaviy ishi. O^’quvchilaming xulqi

Nilufar guli

3,4,5

3,5,7

Darsni umumlashtirish va xulosa chiqarish haqida nazariy ma'Iumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash

Bumerang

3,4,5

3,5,7

Sportning nazariy asoslari. Sport nazariyasi predmetining xususiyatlari

Chalkashtirilgan mantiqiy ketma ketlik metodi

3,4,5

3,5,7

Sport faoliyati. Sport tayyorgarligi

Nilufar guli

3,4,5

3,5,7

Sport tayyorgarligi tizimi. Sport maktabi

Klaster

3,4,5

3,5,7

Sport mashg^’ulotlari. Sportchini tayyorlash

Ven diogrammasi

3,4,5

3,5,7

Sport mashg’ulotlari tizimi. Sport natijalari. Sportchini tasnifi haqida nazariy ma'Iumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.

Bumerang

3,4,5

3,5,7

Sport musobaqalari va sportchilarni tayyorlash tizimi

Sport musobaqalariga sportchini tayyorlash tizimi, sport taraqqiyotini bugungi bosqichi, sportchini tayyorlash uslublari, sportchini tayyorlash tizimida moddiy texnika ta'minoti.

Chalkashtirilgan mantiqiy ketma ketlik metodi

3,4,6

3,5,7

Sportchini ahvolini (uning mazkur ishga munosabatini) nazorat qilish haqida nazariy ma'Iumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.

Klaster

3,4,5

3,5,7

Sport trenirovkasining vositalari va metodlari

Sport mashg‘ulotlarining vositalari. Jismoniy mashqlar jismoniy mashg‘ulotning asosiy vositasi sifatida.

Ven diogrammasi

3,4,6

3,5,7

Sport mashg^’ulotlari tizimida tayyorgarlik mashqlari. Mashqlaming anotomik belgilariga ko‘ra tasnifi.

Chalkashtirilgan mantiqiy ketma ketlik metodi

3,4,5

3,5,7

Jismoniy sifatlami rivojlantirishni ahamiyati. Mashqlaming tuzilish belgilari. Siklik turdagi mashqlar. Asiklik turdagi mashqlar. Jismoniy mashqlar texnikasi. Vaqt tavsifi. Fazoviy vaqt tavsiflari. Dinamik va ritmik tavsiflar.

Chalkashtirilgan mantiqiy ketma ketlik metodi

3,4,5

3,5,7

Sportda qo^’llaniladigan uslublar. Eshitish (tovush) ko‘rgazmali usuli. Ko^’rgazmalilik uslublari. Tezkor axborot uslublari.

Nilufar guli

3,4,6

3,5,7

Harakat faoliyatiga o‘rgatish uslublari. Uslubning kamchiligi. Harakatlami qismlarga bo‘lib o^brgatish uslubi. 0^’yin uslubi. Musobaqa uslubi haqida nazariy ma'lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.

Chalkashtirilgan mantiqiy ketma ketlik metodi

3,4,5

3,5,7

Jami

VI-SЕMЕSTR

SEMINAR MASHG’ULOTLAR MAVZULARI

Ajrat.

Sоat

Foyda

langan pedagogik va axborot texnologiyalari

Adabiyotlar

Asosiy

Qo’shim

cha

Sport trenirovkasining tamoyillari

Bumerang

3,4,5

3,5,7

Sportchining jismoniy texnik va taktik tayyorgarligi

Chalkashtirilgan mantiqiy ketma ketlik metodi

3,4,5

3,5,7

Sportchilarni tayyorlashda yuklamaga umumiy tavsif

Nilufar guli

3,4,5

3,5,7

Sport formasi taraqqiyotining qonuniyatlari

Klaster

3,4,5

3,5,7

Bayramlarini tashkil qilish va o‘tkazish metodikasi

Ven diogrammasi

3,4,5

3,5,7

Axolining jismoniy taryrgarligi va salomatlik darajasini belgilab beruvchi “Alpomish” va “Barchinoy” maxsus testlari

Nilufar guli

3,4,5

3,5,7

Ta’lim muassasalarida jismoniy tarbiya darslarini tashkil qilish va o‘tkazish usullari

Bumerang

3,4,5

3,5,7

Мaktab yoshidagi bolalar jismoniy tarbiyasi

Chalkashtirilgan mantiqiy ketma ketlik metodi

3,4,5

3,5,7

Umumiy o‘rta ta'lim tizimida jismoniy tarbiyani o‘rni va ahamiyati

Nilufar guli

3,4,5

3,5,7

Sinfdan tashqari olib boriladigan jismoniy tarbiya ishlariga tavsif

Klaster

3,4,5

3,5,7

Jami

V-SЕMЕSTR MUSTAQIL ISH TOPSHIRIQLARI MAVZULARI

Adabiyotlar

asoyiy

Qo’shumcha

Umumiy o‘zrta ta'lim maktablarida jismoniy tarbiyaning majburiy kurs ekanligi.

3,4,5

3,4,7

1-4 sinflarda dars o‘tkazish uslubiyoti.

3,4,5

3,4,7

5-7 sinflarda dars o‘tkazish uslubiyati.

3,4,5

3,4,7

8-9 sinflarda dars o^’tkazish uslubiyati.

3,4,5

3,4,7

Jismoniy tarbiya darsida o‘quvchilar faoliyatini tashkil etish usullari.

3,4,5

3,4,7

Sinfdan tashqari olib boriladigan jismoniy tarbiya tadbirlariga tavsif.

3,4,5

3,4,7

Jismoniy tarbiya bo‘yicha maktab darslarini tahlil qilish.

3,4,5

3,4,7

Jismoniy tarbiyaning dastur bo’limlari, o^’quv vaqtlari hamda o‘quv materiallarini har dars va choraklarga taqsimlash yillik o^’quv reja jadvali.

3,4,5

3,4,7

Jismoniy tarbiya darslarida pedagogik tahlil; xronometraj; pulsometriya o‘tkazish usuliyati.

3,4,5

3,4,7

Dars konspektini tuzish uslubiyati.

3,4,5

3,4,7

Umumiy o‘zrta ta'lim maktablarida jismoniy tarbiyaning majburiy kurs ekanligi.

3,4,5

3,4,7

Boshlang’ich sinflarda dars o‘tkazish uslubiyati.

3,4,5

3,4,7

Maktab o‘quvchilari jismoniy tarbiya jarayoninning zamonaviy tuzilishi.

3,4,5

3,4,7

JAMI

V-SЕMЕSTR MUSTAQIL ISH TOPSHIRIQLARI MAVZULARI

Adabiyotlar

Asosiy

Qo’shimcha

Umumiy o‘zrta ta'lim maktablarida jismoniy tarbiyaning majburiy kurs ekanligi.

3,4,5

3,4,7

1-4 sinflarda dars o‘tkazish uslubiyoti.

3,4,5

3,4,7

5-7 sinflarda dars o‘tkazish uslubiyati.

3,4,5

3,4,7

8-9 sinflarda dars o^’tkazish uslubiyati.

3,4,5

3,4,7

Jismoniy tarbiya darsida o‘quvchilar faoliyatini tashkil etish usullari.

3,4,5

3,4,7

Sinfdan tashqari olib boriladigan jismoniy tarbiya tadbirlariga tavsif.

3,4,5

3,4,7

Jismoniy tarbiya bo‘yicha maktab darslarini tahlil qilish.

3,4,5

3,4,7

Jismoniy tarbiyaning dastur bo’limlari, o^’quv vaqtlari hamda o‘quv materiallarini har dars va choraklarga taqsimlash yillik o^’quv reja jadvali.

3,4,5

3,4,7

Jismoniy tarbiya darslarida pedagogik tahlil; xronometraj; pulsometriya o‘tkazish usuliyati.

3,4,5

3,4,7

Dars konspektini tuzish uslubiyati.

3,4,5

3,4,7

Umumiy o‘zrta ta'lim maktablarida jismoniy tarbiyaning majburiy kurs ekanligi.

3,4,5

3,4,7

Boshlang’ich sinflarda dars o‘tkazish uslubiyati.

3,4,5

3,4,7

Maktab o‘quvchilari jismoniy tarbiya jarayoninning zamonaviy tuzilishi.

3,4,5

3,4,7

JAMI

VI -SЕMЕSTR

MUSTAQIL ISH TOPSHIRIQLARI MAVZULARI

Adabiyotlar

Asoyiy

Qo’shimcha

Sportning nazariy asoslari.

4,5

3,7,9

Sport trenirovkasini tamoyillari.

4,5

3,7,9

Sport bayramlarini va musobaqalarini tashkil qilish hamda o'tkazish metodikasi.

4,5

3,7,9

Sport trenirovkasining vositalari va metodlari.

4,5

3,7,9

Sportchini tayyorlash tizimi.

4,5

3,7,9

Sportchini jismoniy, texnik va taktik tayyorgarligi.

4,5

3,7,9

Sport trenirovkasini davrlash faoliyatining o‘zigaxos xususiyatlari.

4,5

3,7,9

Sportning nazariy asoslari.

4,5

3,7,9

Sport trenirovkasini tamoyillari.

4,5

3,7,9

Sport bayramlarini va musobaqalarini tashkil qilish hamda o'tkazish metodikasi.

4,5

3,7,9

Sport trenirovkasining vositalari va metodlari.

4,5

3,7,9

Jami

“Jismmoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi” fanidan 3-kurs talabalari uchun

baholash mezoni

Maruza

18 soat

Amaliy

16 soat

Seminar

38 soat

Nazоrat

JN-1

JN-2

JN-3

ОN

JN-4

YаN

Jami

Maksimal ball

100

Oraliq (ON) va Yakuniy (YN) Nazoratlarda: Xar bir nazorat turi 3 ta savoldan iborat yozma ishi shaklida o`tkaziladi. Xar bir javob 0 dan 10 gacha bo`lgan ballarda faqat butun sonlarda baholanadi.

Joriy Nazoratlar (JN): JN natijalari semestr davomida 4 marta:4-chi, 7-chi, 9-chi baholanib, 12-chi haftada umumlashtiriladi. Xar bir umumlashtirish sanasiga qadar xar bir talabaning bilim, malaka va ko`nikmalari (shu jumladan mustaqil ishi xam) 4 marta 0 dan 10 gahca bo`lgan ballarda faqat butun sonlarda baholanadi. Natijada butun semestr davomida xar bir talabaning joriy baholari soni 4 tani tashkil qiladi.

Amaliy mashg`ulotlar auditoriya soatiga qarab 1-chi va 2-chi JN larning xar birida baholashlar soni quyida berilgan.

Mashgulot turi	Baholashlar soni
Seminar	2
Amaliy	1
Mustaqil	1

Joriy nazoratlarda xar bir baholashda talabalar bilim darajasiga qo`yilgan talablar va ularning balli:

Bilim darajasiga qo`yilgan talablar

Ball

- xulosa va qaror qabul qila olsa;

- ijodiy fikrlay olsa;
- mustaqil mushohada yurita olsa;
- olgan bilimlarini amalda qo`llay a olsa;
- mohiyatini tushinsa;
- bilisa, aytib bera olsa;
- tasavvurga ega bo`lsa;

“9-10”

- mustaqil mushohada yurita olsa;
- olgan bilimlarini amalda qo`llay olsa;
- mohiyatini tushinisa;
- bilisa, aytib bera olsa;
- tasavvurga ega bo`lsa;

“7-8”

- mohiyatini tushinisa;
- qisman bilib, aytib bera olsa;
- qisman tasavvurga ega bo`lsa;

“5-6”

- aniq tasavvurga ega bo`lmasa va aytib bera olmasa;

“3-4”

- umuman bilmasa.

“1-2”

Oraliq (ON) va Yakuniy (YN) nazoratlarda xar bir baholashda talabalar bilim darajasiga qo`yilgan talablar va ularning balli:

Bilim darajasiga qo`yilgan talablar

Ball

- savolga atroflicha, aniq va to’g’ri javoblar yozilgan bo’lsa;

- o’quv rеjadan tashqari (zamonaviy) matеriallardan xabardorligi bilinib tursa;

- qonun va qoidalar, nazariyalar, tushunchalar va tasavvurlar, to’g’ri va aniq yozilgan bo’lsa;

- bayonda ilmiy xatoliklarga yo’l qo’yilmay, matеrial mazmunining ilmiy va mantiqiyligi saqlangan holda puxta yozilgan bo’lsa;

- bayonda orfografik va grammatik kamchiliklar uchramasa.

“9-10”

- savolga yozilgan javoblar o’quv dasturi talablari doirasi bilan chеklangan, ammo to’g’ri bo’lsa;

- javobda ilmiylik buzilmagan, bayon mazmunida mantiq saqlangan bo’lsa;

- qonun-qoida, nazariya, tushuncha va tasavvurlar bayonida xatoliklar uchramasa;

- bayonda orfografik va grammatik xatolar uchramasa;

- bеrilgan savolning uchdan ikki qismiga to’liq javob yozilgan bo’lsa.

“7-8”

- savolga javob o’quv dasturi talablariga mos kеlmasa, ya’ni tor doirada yoritilgan bo’lsa;

- qonun-qoida, nazariya, tushuncha va tasavvurlar bayonida ba’zi xatoliklar uchrasa;

- bеrilgan topshiriqning uchdan bir qismiga to’liq javob yozilgan bo’lsa.

“5-6”

- savolga javob yozilmasdan, boshqa javob yozilgan bo’lsa;

- qonun-qoida, nazariya, tushuncha va tasavvurlar bayonida ko`plab xatoliklar uchrasa;

- bayonda ko`plab orfografik va grammatik xatolar uchrasa.

“3-4”

- savolga javob yozilmagan bo’lsa.

“1-2”

Mustaqil talim bo`yicha xar bir baholashda talabalar bilim darajasiga qo`yilgan talablar va ularning balli:

Bilim darajasiga qo`yilgan talablar

Ball

- mavzu to`liq ochilgan, atroflicha, aniq va reja asosida to’g’ri yozilgan bo’lsa;

- to`g`ri xulosa chiqarilgan va ijodiy fikrlari bo`lsa;

- o’quv dasturida keltirilgan adabiyotlardan tashqari matеriallardan foydalanilgan bo`lsa;

- qonun va qoidalar, nazariyalar, tushunchalar to’g’ri va aniq yozilgan bo’lsa;

- bayonda ilmiy xatoliklarga yo’l qo’yilmay, matеrial mazmunining ilmiy va mantiqiyligi saqlangan holda puxta yozilgan bo’lsa;

- bayonda orfografik va grammatik kamchiliklar uchramasa.

“9-10”

- mavzu mohiyati ochilgan, to’g’ri yozilgan bo’lsa;

- faqat o’quv dasturida keltirilgan adabiyotlar bilan chеklangan, ammo to’g’ri bo’lsa;

- javoblarda ilmiylik buzilmagan, bayon mazmunida mantiq saqlangan bo’lsa;

- qonun-qoida, nazariya, tushuncha va tasavvurlar bayonida, xatoliklar uchramasa;

- bayonda orfografik va grammatik xatolar uchramasa;

- to`g`ri xulosa chiqarilgan, lekin ijodiy yondashilmagan bo`lsa.

“7-8”

- mavzu mohiyati toliq ochilmagan, ya'ni tor doirada yoritilgan bo’lsa;

- qonun-qoida, nazariya, tushuncha va tasavvurlar bayonida, topshiriqlarda ba'zi xatoliklar uchrasa;

- rejada bеrilgan savollarning to’liq javobi yozilgan bo’lib, xulosalar mavzu mohiyatini to`liq ifodalay olmasa.

“5-6”

- mavzu mohiyati ochilmagan, boshqa materiallar yozilgan bo’lsa;

- qonun-qoida, nazariya, tushuncha va tasavvurlar bayonida, qo’pol xatoliklar uchrasa;

- bayonda ko`plab orfografik va grammatik xatolar uchrasa;

- rejada bеrilgan savollarning javobi yozilmagan yoki faqat bittasigagina javob yozilgan bo’lsa.

“3-4”

- rejada bеrilgan savollarninig javobi yozilmagan.

“1-2”

Reyting Ishlanmasi
V semestr Amaliy 16s, sеminar 38s, mustaqil 54s

t/r	Nazоrat turlari	Sоni	Ball				Jami ball
1.	O.B.
	1.1. Yozma ish (3 savol)	1	1 savol - 10 ball 2 savol - 10 ball 3 savol - 10 ball				30
2.	J.B.		Haftalar
			JB₁	JB₂	JB₃	JB₄
			IV	VII	IX	XII
	2.1. Amaliy, Seminar mashg’ulоtlarni bajarish	1	8х1,25=10	10x1=10		9x1,1 =10	10
	2.2. TMI– yozma rеfеrat tayyorlash	1			1x10=10		10
	Jami:		10	10	10	10	40
3	Ya.B.
	3.1. Yozma ish (3 savol)	1	1 savol - 10 ball 2 savol - 10 ball 3 savol - 10 ball				30
	Jami:						100

VI semestr Amaliy 18s, sеminar 24s, mustaqil 42s

t/r	Nazоrat turlari	Sоni	Ball				Jami ball
1.	O.B.
	1.1. Yozma ish (3 savol)	1	1 savol - 10 ball 2 savol - 10 ball 3 savol - 10 ball				30
2.	J.B.		Haftalar
			JB₁	JB₂	JB₃	JB₄
			IV	VII	IX	XII
	2.1.Labaratoriya mashg’ulоtlarni bajarish	1					10
	2.2. Amaliy, Seminar mashg’ulоtlarni bajarish	1	9х1,1=10	12х0,8=10		12x0,8=10	10
	2.3. TMI– yozma rеfеrat tayyorlash	1			1x10=10		10
	Jami:		10	10	10	10	40
3	Ya.B.
	3.1. Yozma ish (3 savol)	1	1 savol - 10 ball 2 savol - 10 ball 3 savol - 10 ball				30
	Jami:						100

Reyting Ishlanmasi

Nazorat turi	Nazorat shakllari	Har bir nazorat uchun belgilangan maksimal ball	Nazoratlar soni	Nazorat shakllari bo’yicha belgilangan maks ball
Joriy nazorat (JN 1)	Savol-javob	10	1	10
Joriy nazorat (JN 2)	Savol-javob	10	1	10
Joriy nazorat (JN 3)	Savol-javob	10	1	10
Joriy nazorat (JN 4)	Savol-javob	10	1	10
Jami		40	4	40
Oraliq nazorat (ON)	1-yozma savol	10	3	30
Jami		10	3	30
Yakuniy nazorat (YN)	1-yozma savol	10	3	30
Jami		10	3	30
Jami		10	10	100

Nazoratlar

JN-1

JN-2

JN-3

JN-4

YaN

Jami

Maksimal ball

100

Saralash ball

5,5

16,5

5,5

16,5

Nazorat xaftasi

Foydalaniladigan adabiyotlar ro‘yxati

Asosiy adabiyotlar:

Abdumalikov R. Eshnazarov J. Jismoniy madanivat va sport tarixi. O'quv qo‘llanma Toshkent 1993 y.
Yarashev K.D. Jismoniy tarbiya va sportni boshqarisli. O‘quv qollanma Toshkent Abu Ali Ibn Sino nomidagi tibbiyot nashriyoti 2002 yil.
Юнусова Ю.М. Теория и методика физической културы. Учебное пособия Тошкент UzGosIFK 2007 г.
Salomov R.S. Sport mashg‘ulotning nazariy asoslari - Toshkent., O‘quv qo'llanma 0‘zDJTI, 2005 yil - 238 b.
Mahkamdjanov K.M Jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi Toshkent., darslik “Iqtisod -moliya” 2008 yil - 300 b.

Qo‘shimcha adabiyotlar

Botirov X.A. Jismoniy tarbiya va sport tarixi. T. “0‘qituvchi” 1993 y.
Xo‘jaev F. O‘zbekistonda jismoniy tarbiya. 1997 y.
Goncharova O.V. Yosh sportchilaming jismoniy qobiliyatlarini rivojlantirish. o‘quv qo’llanma, Toshkent., O‘z DJTI, 2005 у - 171 b.
Maxkamdjonov K, Tulenova X.B. Maktabgacha ta’lim muassasalari uchun umumiy va kengaytirilgan "Jismoniy tarbiya” dasturi. Ilm-ziyo Toshkent., 2006 у
Xoldorov T., Tulenova X.B. Jismoniy madaniyat, jismoniy tarbiya, sport, turizm, xalq milliy o‘yinlarining nazariy va amaliy asoslari. TDTU bosmaxonasi, 2007 y.
Tulenova X.B. Malinina N.N., Umumrivojlantiruvchi mashqlami o‘rgatish metodikasi, o‘quv qoMlanma TDPU, 2005 y.
Abdullayev A., Xonkeldiyev SH. Jismoniy tarbiya nazariyasi va bslubiyoti. o^lquv qo‘llanma Toshkent., O‘zDJTI, 2005 yil - 300 b.
Thomas H. Sawyer, Lawrence W. Judge The Management of fitness, Physikal Activity, Recreation, and Sport © 2012 Sagamore Publishing LLC All ringhts reserved.
Матвеев Л.Р. Теория и методика физического воспитание - Учебник Москва «Физкультура и спорт» - 2005 г.

Elektron ta’lim resurslari

www.tdpu.uz
www.pedagog.uz
www.ziyonet.uz
www.edu.uz

5.www.lex.uz

6.www.bilim.uz

7.www.gov.uz

Test savollari
1. Jismoniy madaniyat o’quv fani sifatida nechta bo’limni o’z ichiga oladi?

A. 3; B. 5; S. 4; D. 2.

2. Jismoniy madaniyat nazariyasi fani nimani o’rganadi?

A. Jismoniy madaniyatning tushunchalarini; B. Jismoniy madaniyatning funksiyalarini; S. Musobaqa qoidalarini; D. Jismoniy madaniyat va sport hamda organizmga ta’sir ko’rsatadigan biologik umumiy qonun qoidalarni.

3. Sport bu- ...................

A. Shaxsiy musobaqa faoliyati; S. Sog’lomlashtirish;

B. Chiniqish; D. Vatan mudofaasiga tayyorgarlik.

4. Jismoniy tarbiyaning qanday ikki maxsus tomoni farqlanadi?

A. Kuch va tezlikni tarbiyalash; B. Harakatlarga o’rgatish va jismoniy sifatlarni tarbiyalash; S. Ommaviy sportni rivojlantirish; D. Katta sportga tayyorlash.

5. Jismoniy tarbiya qanday jarayon?

A. Psixologik; B. Pedagogik; S. Jismoniy; D. Sport.

6. Jismoniy madaniyatning qanday tushunchalari mavjud?

A. Jismoniy madaniyat, jismoniy rivojlanish, jismoniy kamolot; B. Jismoniy tayyorgarlik, sport; S. Jismoniy tarbiya, jismoniy tarbiya tizimi; D. Barcha javoblar to’g’ri.

7. Jismoniy madaniyatning necha xil funksiyasi mavjud?

A. 2; B. 4; S. 6; D. 3.

8. Jismoniy tarbiyaning asosiy vositalari nima?

A. Jismoniy mashqlar; B. Tabiatning sog’lomlashtiruvchi kuchlari; S. Gigienik omillar; D. Barcha javoblar to’g’ri.

9. Kasb-amaliy jismoniy madaniyatga nimalar kiradi?

A. Sport bazasi; S. Shaxsiy kasb-amaliy, harbiy amaliy;

B. Jismoniy madaniyat bazasi; D. Davolash;

10. Maxsus funksiya nechaga bo’linadi?

A. 6; B. 4; S. 3; D. 2.

11. Jismoniy tarbiyaning maqsadi nima?

A. Chiniqish; B. Sog’lomlashtirish. S. Jismoniy sifatlarni tarbiyalash; D. Sog’lomlashtirish, mehnat va Vatan mudofaasiga tayyorlash.

12. Umumiy funksiya nechaga bo’linadi?

A. 2; B. 1; S. 5. D. 3.

13. Quyidagilarning qaysi biri umumiy funksiyaga taalluqli?

A. Axborot; B. Amaliy; S. Ta’lim va tarbiya; D. Barcha javoblar to’g’ri.

14. Jismoniy rivojlanish bu .......

A. Sportning yuqori ko’rsatkichi; B. Harakat, ko’nikma va malakalarni egallash; S. Inson organizmining tabiiy sharoitda morfofunksional holatini o’zgarishi; D. Harakatlarga o’rgatish.

15. Jismoniy tarbiya qanday tarbiya turlari bilan bog’liq?

A.Estetik B. Aqliy, ahloqiy, mehnat, estetik; S. Mehnat; D. Barcha javoblar to’g’ri.

16. Quyidagilarning qaysi biri maxsus funksiyaga taalluqli?

A.Ta’lim va tarbiya; B. estetik; S. Normativ; D. Axborot.

17. Jismoniy mashqning vujudga kelishiga qanday sabablar bo’ldi?

A. Ov; B. Ov va ongning shakllanishi; S. Ongning shakllanishi; D. Sport.

18. Madaniyatning boshqa turlariga taalluqli bo’lmagan, alohida xususiyatga ega bo’lgan funksiya bu .....

A. Sport funksiyasi; B. Maxsus funksiya;S. Umumiy funksiya; D. Normativ funksiya.

19. Jismoniy mashq bu- ......

A. Mehnat; B. Chiniqish; S. erkin harakat; D. Sog’lomlashtirish.

20. Tabiatning sog’lomlashtiruvchi kuchlariga nimalar kiradi?

A. Shaxsiy gigiena; B. Sport; S. Quyosh nuri, havo, suv; D. Jismoniy mashqlar.

21. Ko’rsatilgan qaysi tushuncha harakatga o’rgatish va jismoniy sifatlarni tarbiyalashda pedagogik jarayonni bildiradi?

A. Sport; B. Jismoniy tarbiya; S. Jismoniy madaniyat; D.Jismoniy rivojlanish.

22. Respublikamizda jismoniy tarbiya tizimi necha bosqichda olib boriladi?

A. 5; B. 4; S. 7; D. 6.

23. Milliy modelimizning mohiyati nimadan iborat?

A. Komil inson va etuk malakali mutaxassislarni tayyorlash; B. Etuk sportchilarni tayyorlash; S. Olimpiadaga sportchilarni tayyorlash; D. O’quvchilarni jismoniy tarbiyaga qiziqtirish.

24. Qaysi tamoyil vrach, pedagog va shug’ullanuvchining o’zaro hamkorligini talab etadi?

A. Shaxsni har tomonlama kamol toptirish tamoyili;

B. Jismoniy tarbiyaning sog’lomlashtirishga yo’naltirilgan tamoyili;

S. Jismoniy tarbiyaning mehnat va harbiy amaliyot bilan aloqasi tamoyili;

D. Barcha javoblar to’g’ri.

25. Jismoniy tarbiyaning o’ziga xos metodlariga quyidagilarning qaysi biri taalluqli?

A. O’yin metodi; B. Musobaqa metodi; S. Ko’rgazmali his qilish va tezkor xabar metodi; D. Qat’iy tartiblashtirilgan mashqlar, o’yin va musobaqa metodi.

26. Qaysi tamoyil jismoniy tarbiya jarayonidagi oldingi mashg’ulotni iziga tushishini ta’minlashni talab qiladi?

A. Ko’rsatmalilik tamoyili; B. Uzluksizlik tamoyili;

S. Bajara olish va individuallashtirish; D. Onglilik va faollilik.

27. Mashqlar texnikasining fazoviy xarakteristikasiga nimalar kiradi?

A. Gavda holati, harakat traektoriyasi; B. Gavda holati;

S. Mashqlarning shakli; D. Tashqi kuchlar.

28. Jismoniy mashqlarning shakli quyidagilarning qaysisini o’z ichiga oladi?

A. Harakatning ichki va tashqi tuzilishi; B. Harakat faoliyati qismlarining to’plami; S. Jismoniy mashqlarni bajarish jarayonida insonda sodir bo’ladigan qiyinchiliklarni engish darajasi; D. Jismoniy mashqlarning koordinatsion qiyinligi.

29. Quyidagi ko’rsatilgan metodlardan qaysi biri tashkil topgan texnikani dastlabki mustahkamlashga yordamlashadi?

A. Tanlangan mashqlar metodi; S. Yaxlit bajariladigan mashq metodi;

B. Bo’lak-bo’lak qilib o’rgatiladigan mashqlar metodi; D. Standart takrorlash.
30. Jismoniy ta’lim tushunchasi mazmunining asosini nima tashkil etadi?

A.Maxsus jismoniy tarbiya bilimlarini shakllantirish;B. Hayotiy zarur harakat ko’nikma malakalari va ular bilan bog’liq bo’lgan bilimlarni egallash; S. Inson organizmi shakli va funksiyasini garmonik rivojlantirish; D. Jismoniy shakllarni o’rganish.

31. Harakat malakasi o’rganish natijasi sifatida ...

A. Bu harakatning avtomatlashgan harakatlar asosida yuzaga kelish shaklidir.

B. Bu harakatni ko’p marotaba takrorlashdir. S. Harakatning salbiy ko’chishidir. D. Harakatning ijobiy ko’chishidir.

32. O’rgatish jarayonining bosqichlari bu ...

A. Tayyorlov, asosiy, yakuniy. B. Dastlabki, chuqurroq, mustahkamlash.

S. Zamin yaratish, tahlil qilish. D. Boshlang’ich, mukammal.

33. Quyidagi dam olish oraliqlaridan qaysi biri navbatdagi yuklamaga organizmning ish qobiliyatini to’liq tiklanishini ta’minlaydi?

A. To’liq. B. Qattiq. S. Minimal-maksimal. D. To’liq bo’lmagan, submaksimal.

34. Quyidagi mashqlar turkumlaridan qaysi biri ko’p tarqalgan va amaliy jihatdan qo’llaniladi?

A. Anatomik belgilari bo’yicha turkumlanishi. B. Tuzilish belgilari bo’yicha turkumlanishi.S. Insonning harakat sifatlariga bo’lgan talablari bo’yicha turkumlanishi. D. Ish shiddati bo’yicha turkumlanishi.

35. Jismoniy mashqlarni bajarishda yuklama nimani xarakterlaydi?

A. Bajarilgan ish hajmini.

B. Organizmda sodir bo’ladigan o’zgarishlarni.

S. Jismoniy mashqlarning mazmunini.

D. Vaqt birligida bajarilgan ishning miqdorini.

36. Yuklamaning ichki tomonini quyidagilardan qaysi biri aks ettiradi?

A. Bosib o’tilgan masofaning miqdori. B. Harakat tezligi. S. Organizmdan ter ajralib chiqishi. D. Mashq bajarishda organizmda sodir bo’ladigan funksional o’zgarishlar.

37. Harakat ko’nikmasi o’rgatish natijasi sifatida ...

A. Harakatning avtomatlashgan shaklidir.

B. Harakatning berilgan dasturdan farqli shaklidir.

S. Kishi harakat imkoniyatlarini amalga oshirish faoliyatining avtomatlashmagan shaklidir.

D. Harakatlar bajarilishining variativligi va nostandartligidir.

38. Harakat faoliyatini o’qitish jarayonida qanday vazifalar hal qilinadi?

A. Jismoniy sifatlarni rivojlantirish. B. Sog’lomlashtirish, ta’lim, tarbiya. S. Tarbiyalash. D. Kishi harakat imkoniyatlarini amalga oshirish faoliyatining avtomatlashmagan shaklidir.

39. Dastlabki o’rganish bosqichining maqsadi:

A.O’rganilayotgan harakatlarning qonuniyatlarini yanada chuqurroq tushunish.

B. Texnikaning asosiy variantini o’zlashtirish.

S. Harakatlarni to’liq bajarishga erishish.

D. Harakat faoliyatini uning asosiy variantida umumiy tarzda bajarish malakasini tarkib toptirish.
40. Chuqurroq o’rganish bosqichining vazifasi:

A. Harakatli mashqlarni maksimal darajada jismoniy kuch sarf etgan holda mukammal egallashni ta’minlash. B. Mashqlarni xatosiz bajarish. S. Harakat amallarini to’laligicha aniq, erkin va bir-biridan uzmay bajarishga erishish. D. keraksiz harakatlarni, muskullarning keraksiz darajada kuchlanishini yo’q qilish.

41. Kasbiy-amaliy jismoniy madaniyatga nimalar kiradi?

A. Ishlab chiqarish tayyorgarligi va harbiy amaliy. B. Sog’lomlashtirish-qayta tiklash jismoniy madaniyati. S. Sport. D. Jismoniy madaniyat bazasi.

42. Maktabgacha yoshdagi bolalar uchun jismoniy tarbiyaning vazifalari....

A. Tarbiyalash, o’rgatish, mustahkamlash. B. Sog’lomlashtirish, mustahkamlash.

S. Sog’lomlashtirish, ta’lim, tarbiya. D. O’rgatish, ko’nikma hosil qilish.

43. Quyidagi vazifalar ichidan maxsus ta’lim vazifasiga taalluqlisini ko’rsating:

A. Sog’liqni mustahkamlash. B. Hayotda kerakli harakat, ko’nikma va malakalarni tashkil toptirish va takomillashtirish. S. Ahloqiy tarbiya vazifalari.D. Tarbiyalash, o’rgatish, mustahkamlash.

44. Yuklama zichligi nima bilan belgilanadi?

A.Umumiy va ishchi vaqtning tengligi. B. Umumiy va ishchi vaqt farqi. S. Umumiy vaqtni ishchi vaqtga munosabati. D. Ish vaqtini umumiyga munosabati.

45. Dastlabki o’rgatish bosqichining metodlari bu ...

A. So’z, ko’rgazmali, amaliy. B. So’z, aylanma mashq.

S. Ko’rgazmali, o’yin. D. O’yin, musobaqa, so’z.

46. Maktabgacha yoshdagi bolalarning individual xususiyatlari bu ...

A. Mushak guruhlarining taranglashishi va bo’shashishi.

B. Asab tizimining tugallanmaganligi. S. Bo’y o’sishi.

D. Bo’yi, tana og’irligi ko’rsatkichlarining ahamiyatli ravishda o’zgarishi.

47. Birinchi bolalik yillarini qaysi yoshlar o’z ichiga oladi?

A. Tug’ilgandan to 1 yoshgacha. B. 4-6 yoshgacha. S. 1 dan 3 yoshgacha. D. 3-4 yosh.

48. Maktabgacha yoshdagi bolalar mashg’ulot jarayonida dastur bo’limlarida qo’llaniladigan asosiy bo’limlar?

A. Futbol, gimnastika, harakatli o’yinlar. B. Suzish, basketbol, voleybol. S. Kurash, basketbol, gimnastika. D. Harakatli o’yinlar, engil atletika, gimnastika.

49. Maktabgacha yoshdagi bolalar bilan mashg’ulot jarayonida qo’llaniladigan metodlar?

A. qat’iy tartiblashtirilgan. B. O’yin va musobaqa. S. Aylanma. D. Amaliy.

50. Qaysi javobda sog’lomlashtirishga yo’naltirilgan vazifa to’g’ri berilgan?

A. To’g’ri qaddi-qomatni shakllantirish. B. Harakat sifatlarini tarbiyalash.

S. Muvozanatni saqlash mashqlari orqali qo’rqmaslikni tekshirish

D. Balandlikka sakrashni takomillashtirish.

51. Ishlab chiqarish jismoniy tarbiyasi qanday shakllarda namoyon bo’ladi?

A. Kirish gimnastikasi; jismoniy tarbiya tanaffusi, jismoniy tarbiya daqiqasi, faol dam olish tanaffuschasi. B. ertalabki gigienik gimnastika, katta tanaffusdagi o’yinlar.S. Mashg’ulotgacha gimnastika, faol dam olish tanaffuschasi.D. ertalabki badan tarbiya, katta tanaffusdagi o’yinlar.

52. Kirish gimnastikasi mashqlari qanday mashqlardan iborat bo’ligshi kerak?

A. Yordamchi mashqlardan. B. Tayyorlov mashqlaridan.

S. Maxsus mashqlardan. D. Rivojlantiruvchi mashqlardan.

53. Mehnat bilan bog’liq kasbiy tayyorgarlik bilan harbiy amaliy jismoniy tayyorgarlik bir-biridan qanday farq qiladi?

A. Organizmni chiniqtirish bilan.

B. Jismoniy sifatlarni rivojlantirish bilan.

S. Maqsadi, vazifalari, mazmuni va o’ziga xos xususiyatlari bilan.

D. Musobaqalarni o’tkazish bilan.

54. Inson tanasi qanday yo’nalishda harakat qiladi?

A. Pastga-yuqoriga, oldinga-orqaga, o’ngga-chapga. B. Oldinga-orqaga.

S. O’ngga-chapga. D. Yuqoriga.

55. Mashg’ulot yuklamalarini ortib borishi jarayonida nima o’zgaradi?

A. Metodlar. B. Prinsiplar. S. Sharoit. D. Yuklamalarning hajmi va shiddati.

56. Mashg’ulot jarayonining qanday sikllari mavjud?

A. Katta. B. Katta va kichik. S. Yarim yillik. D. Bir haftalik.

57. Mukammal o’rganish bosqichining maqsadi ....

A. Ilgari hosil qilingan qo’pol malakani aniq,butun qismlarigacha qayta ishlab chiqilgan malaka darajasiga etkazish.

B. Harakatli mashqlarni maksimal darajada jismoniy kuch sarf etgan holda mukammal egallashni ta’minlash

S. Keraksiz harakatlarni, muskullarning keraksiz darajada kuchlanishini yo’q qilish.

D. Mashqlarni xatosiz bajarish.

58. Harakatlarni mustahkamlash va yanada takomillashtirish bosqichining vazifasi bu...

A. O’rganilayotgan harakatlarning qonuniyatlarini chuqurroq tushunish.

B. Harakatlarni to’la bajarishga erishish.

S. Keraksiz harakatlarni, muskullarning keraksiz darajada kuchlanishini yo’q qilish.

D. Harakatli mashq texnikasini mustahkamlash bilan birga uning qismlarini yana ham aniq bajarishga o’rgatish.

59. Maktabgacha yoshdagi bolalarda qaysi jismoniy sifatlarni rivojlantirish muhim?

A. Chidamlilik, kuch. B. Kuch, tezkorlik.

S. egiluvchanlik, chaqqonlik. D. Tezkorlik, chaqqonlik.

60. ekstropolyasiya bu ....

A. Harakatli mashq texnikasini mustahkamlash bilan birga uning qismlarini yana ham aniq bajarishga o’rgatishdir.

B. Ilgari hosil qilingan qo’pol malakani aniq,butun qismlarigacha qayta ishlab chiqilgan malaka darajasiga etkazish.

S. Organizmning harakat funksiyasi boshqarilayotganda yuzaga kelgan vazifalarni asab tizimida orttirilgan tajribalar asosida hal etish qobiliyatidir.

D. Harakat malakalarining bir xilda ko’p marta takrorlanishi oqibatida yuzaga kelgan avtomatlashgan harakatlardir.

61. Qaysi bir tamoyil oldingi mashg’ulotni iziga, keyingi mashg’ulotni izini ma’lum tartibda samarali tuzilishini hisobga olishni talab qiladi?

A. Muntazamlilik; B. Uzluksizlik; S. Bajara olishlik; D. Ko’rgazmalilik.

62. Quyida ko’rsatilgan uslublardan qaysi biri tashkil topgan texnikani dastlabki mustahkamlashga yordamlashadi?

A.Tanlangan mashqlar uslubi; B. Bo’lak-bo’lak qilib o’rnatiladigan mashqlar uslubi; S. Bir-biriga bog’langan holda ta’sir ko’rsatadigan uslub; D. Standart takrorlash.

63. Mushaklar qaysi holatda ishlaganda eng ko’p kuch ko’rsata oladi?

A. Izometrik kuchlanishda; B. Mushaklarni cho’zilgan holda ish bajarishda;

S. Mushaklarni katta bo’lmagan isqarishda; D. Izotonik kuchlanishda.

64. Sport trenirovkasi qanday jarayon?

A. Maxsus jismoniy tarbiya jarayoni; B. Pedagogik jarayon;

S. Mashq jarayoni; D. Bellashuv jarayoni.

65. Sport trenirovkasi vositasi sifatida qo’llaniladigan jismoniy mashqlar quyidagilardan iborat..........

A. Maxsus-tayyorlov mashqlari; B. Tanlangan musobaqa mashqlari, maxsus-tayyorlov mashqlari; umumiy tayyorlov mashqlari; S. Yordamch mashqlar, rivojlantiruvchi mashqlar; D. Yaqinlashtiruvchi mashqlar, tayyorlov mashqlari.

66. Sportchining umumiy tayyorgarlik vositasi bo’lib xizmat qiluvchi

mashqlar bu.....

A. Tayyorlov mashqlari; B. Umumiy tayyorlov mashqlari;

S. Maxsus mashqlar; D. Musobaqa mashqlari.

67. Maxsus tayyorlov mashqlari bu.........

A. Rivojlantiruvchi mashqlar;

B. Tayyorlov mashqlari;

S. Rivojlantiruvchi va yaqinlashtiruvchi mashqlar;

D. Musobaqa mashqlari.

68. Sport trenirovkasining prnsiplari nechaga bo’linadi?

A. 6; B. 5; S. 7; D. 4.

69. Sportda yuksak natijalarga qanday sharoitda erishish mumkin?

A. Ijodiy izlanish; B. Tasodif; S. Yangi usullar; D. To’g’ri javob yo’q.

70. “Maksimal yuklama” deganda nimani tushunasiz?

A. Me’yordagi yuklamani; B. Haddan tashqari ko’p yuklamani;

S. Me’yoriga etmagan yuklamani; D. Hamma javob to’g’ri.

71. “Portlash” kuchi deb nimaga aytiladi?

A.Harakat amallarini bajarish jarayonida mushaklar kuchining namoyon bo’lishiga;

B. Mushaklar kuchlanishi oqibatida tashqi qarshilikni engish yoki unga qarshilik ko’rsatish qobiliyatidir;

S. Kuch qobiliyatlari faol sport yo’nalishida rivojlanayotgan mashg’ulot samarasidir;

D. Kuchning yuqori ko’rsatkichlarini kam vaqt ichida namoyon etish qobiliyatlaridir.

72. Mutloq kuch deb nimaga aytiladi?

A. Inson kuchi potensialini tavsiflaydi va izometrik tartibda cheklanmagan vaqtda maksimal erkin mushak harakatining kattaligi bilan yoki ko’tarilgan yukning eng yuqori og’irligi bilan o’lchanadi;

B. Mutloq kuch kattaligining jism massasiga nisbatan munosabati bilan, ya’ni jismning bir kilo og’irligiga to’g’ri keladigan kuch kattaligi bilan baholanadi;

S. Mushaklarning ishchi gipertrofiyasida mushak tolalari miofibrillari soni va hajmi ko’payishi sarkoplazmatik oqsillar konsentratsiyasiga mutloq kuch deb ataladi;

D. Kuch imkoniyatlari shug’ullanayotganlarning yoshi va jinsi shuningdek, yashash tartibi, harakat faolligining xususiyati, tashqi muhit sharoitlariga mutloq kuch deb ataladi .

73. Nisbiy kuch deb nimaga aytiladi?

A. Mushaklarning ishchi gipertrofiyasida mushak tolalari miolfibrillari soni va hajmi ko’payishi, sarkoplazmatik oqsillar konsentratsiyasiga mutloq kuch deb ataladi

B. Kuch imkoniyatlari shug’ullanayotganlarning yoshi va jinsi shuningdek, yashash tartibi, harakat faolligining xususiyati, tashqi muhit sharoitlariga mutloq kuch deb ataladi

S. Mutloq kuch kattaligining jism massasiga nisbatan munosabati bilan, ya’ni jismning bir kilo og’irligiga to’g’ri keladigan kuch kattaligi bilan baholanadi

D. Inson kuchi potensialini tavsiflaydi va izometrik tartibda cheklanmagan vaqtda maksimal erkin mushak harakatining kattaligi bilan yoki ko’tarilgan yukning eng yuqori og’irligi bilan o’lchanadi

74. Kuch chidamliligi deb nimaga aytiladi?

A. Tashqi qarshilikni engib o’tish qobiliyatiga;

B. Charchoqni engib o’tish qobiliyatiga;

S. Tashqi qarshilikka uzoq vaqt bardosh berish yoki unga qarshi turish qobiliyatiga;

D. Maksimal quvvatda ish bajarish qobiliyatiga.

75. Kuch qobiliyati ko’proq qaysi rejimda bajariladi?

A. Statik; B. Dinamik; S. Atsiklik; D. Siklik.

76. Harakat reaksiyasining latent vaqti, ayrim harakatlar tezligi, harakatlar chastotasi – quyidagilar tezlik qobiliyatining asosiy .....hisoblanadi

A. Tezlikning tamoyillari; B. Tezlikning formalar (shakllari) ;

S. tezlikning vazifalari; D. Barcha javoblar to’g’ri.

77. Oddiy reaksiya bu.................

A. Xabar berilgan vaqtdan boshlab mushak faolligining birinchi belgilari;

B. Harakat boshlangunga qadar mushaklarda elektr faolligining paydo bo’lishi;

S. Oldindan ma’lum bo’lgan signalga ilgaridan ma’lum bo’lgan harakatlar bilan javob berish;

D. Barcha javoblar to’g’ri .

78. Tezlik qobiliyati ko’proq qaysi rejimda bajariladi?

A. Statik ; B. Dinamik ; S. Atsiklik; D. Siklik.

79. Tezlik qobiliyati qaysi masofalarda rivojlanadi?

A. Qisqa; B. Uzoq; S. Marofon; D. O’rta .

80. Reaksiya tezkorligini oshirishda mashqlar necha bosqichda olib boriladi?

A. 2 bosqichda; B. 3 bosqichda; S. 4 bosqichda; D. 5 bosqichda.

81. Chidamlilik ko’proq qaysi davrda namoyon bo’ladi?

A. Tayyorgarlik davrida; B. Musobaqa davrida;

S. O’tish davrida ; D. To’g’ri javob yo’q.

82. Chidamlilik ko’proq qaysi sharoitda rivojlanadi?

A. Aerob; B. Anaerob; S. Glikolitik; D. Aralash.

83. Chidamlilik sifatining to’g’ri ta’rifini ko’rsating.

A. erta charchab qolmaslik qobiliyati;

B. Biror bir faoliyatda irodaning uzoq muddat namoyon bo’lishi;

S. Biror bir faoliyatda charchoqqa qarshilik ko’rsatish qobiliyati;

D. To’g’ri javob A va B.

84. Sportchida musobaqa chidamliligini tarbiyalashda ko’pincha qaysi uslublar ishlatiladi?

A. Aylanma mashg’ulot uslubi;

B. Aerob va anaerob tartibda intervalli (dam olish oralig’i bilan mashg’ulotlar uslublari) ;

S. Bir tekis yoki o’zgaruvchan yuklama bilan uzoq vaqt davom etadigan mashqlar uslubi; D. Modelga butun yoki yaqinlashtirilgan uslublar.

85. Umumiy chidamlilik deb nimaga aytiladi?

A. Umumiy chidamlilik deb ishni bajarish samaradorligini pasaytirmasdan o’rtacha quvvatda uzoq vaqt bajarish qobiliyatiga aytiladi;

B. Umumiy chidamlilik deb ishni shiddatini sezilarli darajada pasaytirmasdan uzoq vaqt bajara olish qobiliyatiga aytiladi;

S. Umumiy chidamlilik deb hamma mushak apparati ishtirok etuvchi uzoq vaqtli ishda charchashga qarshi turish qobiliyatiga aytiladi;

D. Umumiy chidamlilik deb uzoq vaqt davomida mushak ishlarini bajarish kuni va barqarorlikda bajarish qobiliyatiga aytiladi.

86. Sportchining kuch chidamliligini tarbiyalovchi asosiy vosita bo’lib,,,,

A. Siklik sport turlari mashqlar;

B. Umumiy tayyorgarlik va maxsus tayyorgarlik mashqlari;

S. Uzoq vaqt davom etadigan o’zgaruvchan rejimda bajarilishi;

D. Musobaqaga yaqinlashtirilgan mashqlar.

87. egiluvchanlik bu - ...

A. Harakat boshlangunga qadar mushaklarda elektr faolligining paydo bo’lishi;

B. Harakat-tayanch apparatining majmuaviy morfologik xususiyati bo’lib, inson gavdasining alohida bo’g’imlaridagi bir-biriga nisbatan bo’lgan harakatdir;

S. Harakatning eng katta amplitudasi bo’lib, ya’ni gavdaga, harakatlanayotgan qo’shimcha tashqi kuchning ta’siridir.

D. Harakatning katta amplitudasiga erishgan inson qobiliyati bo’lib, bo’g’imlardan o’tuvchi mushak guruhlarining qisqarishi tufayli paydo bo’ladi.

88. Inson gavdasining hamma bo’g’imlaridagi harakatchanlik bo’lib, yuqori amplitudada turli harakatlarni bajarish, bu - .... .

A. Umumiy egiluvchanlik; B. Maxsus egiluvchanlik;

S. Faol egiluvchanlik; D. Sust egiluvchanlik.

89. Barcha cho’zilish mashqlari mushaklarning ishlash tartibiga ko’ra necha guruxga bo’linadi?

A. 2; B. 3; S. 4; D. 5.

90. ..... bu - harakatning eng katta amplitudasi bo’lib, ya’ni gavdaga, harakatlanayotgan qo’shimcha tashqi kuchning ta’siridir.

A. Umumiy egiluvchanlik; B. Maxsus egiluvchanlik;

S. Faol egiluvchanlik; D. Sust egiluvchanlik.

91. Mashg’ulot yuklamalarini ortib borishi jarayonida nima o’zgaradi?

A. Yuklamalarning hajmi va shiddati; B. Tamoyillar;

S. Usul va vositalar; D. Sharoit.

92. Mashg’ulot jarayonining qanday sikllari mavjud?

A. Katta; B. Katta va kichik; S. Yarim yillik; D. Bir xaftalik.

93. Kichik (mikro) sikllar qancha vaqt davom etadi?

A. 1 oy; B. 6 oy; S. 1 yil; D. 1 xafta.

94. Jismoniy mashqlarni bajarishda yuklamani nima xarakterlaydi?

A. Bajarilganish hajmi; B. Vaqt birligida bajarilgan ishning miqdori;

S. Mashqlar bajarishda organizmda sodir bo’ladigan funksional aktivlikning hamda sodir bo’ladigan qiyinchiliklarni engish darajasi; D. Jismoniy mashqlar.

95. Oddiy harakatlantiruvchi reaksiya tezligini tarbiyalashda qaysi uslublardan foydalaniladi?

A. Zarbali, harakatlarni bir-biriga qo’shilib ketish uslublari; B.Dam olish oralig’i bo’lgan va o’zgaruvchan uslublar; S.Mashqlarni takrorlash va sensor uslublari; D. qat’iy tartiblashtirilgan mashqlar, o’yin va musobaqa uslublarining maxsus turlari.

96. Sport etikasi nima bilan aniqlanadi?

A. Musobaqa qonunlari bilan; B. Musobaqa tartiblari va shaxsiy motivlari bilan; S. Maxsus ruhiy tayyorgarligi bilan; D. Sport musobaqalarining maxsus muammolari va umumg’oyaviy xulq tamoyillari bilan.

97. Qaysi hol harakat uyg’unligini yangidan tashkil qilish imkoniyatiga bog’liq emas?

A.Harakat ko’nikma va malakalarining zaxiralari; B. Asab tizimining egiluvchanligi; S. Takrorlash soni; D. Kuch mashqlarini rivojlantirish.

98. Murakkab reaksiya xillarini ko’rsating.

A. Harakatlardagi ob’ektga bo’ladigan reaksiya va tanlash reaksiyasi; B. elementar va mantiqiy reaksiya; S. Sensor va premotor reaksiya; D. To’g’ri javob A va B.

99. egiluvchanlikning turlarini ko’rsating:

A.Aktiv va passiv; B.Oddiy va murakkab;

S.Qattiq va ekstremal; D.Barcha javoblar to’g’ri.

100. Cho’zilish mashqlari mushaklarning ishlash tartibiga ko’ra necha guruhga bo’linadi?

A. 2 guruhga; B. 3 guruhga; S. 4 guruhga; D. 5 guruhga.

101. Qattiq interval qaysi jismoniy sifatlarni tarbiyalaydi?

A. Kuch; B. Tezlik; S. Chidamlilik; D. Chaqqonlik va egiluvchanlik.

102. To’liq interval qaysi jismoniy sifatlarni tarbiyalaydi?

A.Kuch, tezlik; B.Tezlik,chidamlilik;

S.Chidamlilik, egiluvchanlik; D.Chaqqonlik va egiluvchanlik.
103. Musobaqa natijalari ko’p hollarda nimaga bog’liq bo’ladi?

A. Sportchi musobaqaga qatnashganda uning natijalarini baholash o’lchamlariga;

B. Sportchi faoliyat motivlariga (sabablar);

S. Sportchining tayyorgarlik darajasiga;

D. Sportchining shaxsiy xususiyatlariga.

104. Sportchilarni ilmiy-metodik ta’minlashda qanday ishlar amalga oshiriladi?

A. Sportchilar to’g’risida axborot yig’ish modellashtirish bilan sport turi bo’yicha izlanish;

B. Mashg’ulot jarayonida ilmiy kuzatishlar olib boriladi;

S. Sportda natijalarning o’sishini bashorat qilish;

D. To’g’ri javob yo’q.

105. Musobaqa imkoniyatlari quyidagilarning qaysi birida to’laligicha namoyon bo’ladi?

A.Texnik mahorat; B.Jismoniy tayyorgarlik;

S.Musobaqa natijalari; D.Tayyorgarlik musobaqalari.

106. Musobaqa faoliyati andozasi qaerda ishlab chiqiladi?

A.Saralash musobaqalari; B.Nazorat musobaqalari;

S.O’rganish musobaqalari; D.Tayyorgarlik musobaqalari.

107. Musobaqa imkoniyati qaysi jarayonda amalga oshiriladi?

A. Sport musobaqalarida; B. Sport mashqlarida;

S. Murabbiy va sportchining o’zaro munosabatlarida; D. Tiklanish.

108. Musobaqalarni doira usulida o’tkazish chog’ida 12 kishi uchun .... kerak bo’ladi?

A. Sakkiz kun; B. To’qqiz kun; S. O’n kun; D. O’n bir kun.

109. Musobaqa qanday xislatlarni tarbiyalaydi?

A. Javobgarlikni sezish; B. Jismoniy rivojlanishni;

S. Jamoatchilik. D. Jismoniy kamolot.

110. Sport kalendari tuzilishi va sport musobaqalarini o’tkazish orasidagi farq .... bilan belgilanadi?

A. Kalendar va musobaqalar yuqoridan pastiga o’tkazilishi;

B. Kalendar va musobaqalar pastdan yuqoriga o’tkazilishi;

S. Musobaqalar yuqoridan pastga qarab o’tkazilishi, kalendar pastdan yuqoriga o’tkazilishi;

D.Kalendar yuqoridan pastga tuzilishi, musobaqalar pastdan yuqoriga o’tkazilishi;

111. Chiqib ketish usuli, 25 qatnashchi. Ularning miqdorini 16 taga keltirish uchun musobaqada nechta juftlik qatnashish lozim?

A.Sakkiz; B.To’qqiz; S.O’n; D. O’n bir.

112. Sport formasi holatida harakat malakasi ...

A. Ong nazoratiga taalluqli emas;

B. Yuqori avtomatlashtirilgan, lekin ongning nazorati ostida;

S. Ong orqali har bir bo’lagi nazorat qilinadi;

D. Vaqti-vaqti bilan avtomatlashish yo’qoladi.

113. Musobaqalar qaysi belgilari bilan farqlanadi?

A.Xarakteri, shakli, mazmuni bo’yicha; B. Maqsadi, xarakteri, miqyosi bo’yicha;

S. Miqyosi, maqsadi, shakli, mazmuni bo’yicha; D. Maqsadi, vazifalari, shakli.

114. Trenirovka mashg’ulotining tuzilishi, uning mazmuni bo’yicha o’zgaradimi yo’qmi?

A. Alohida elementlari o’zgaradi;

B. O’zgarmaydi;

S. Mashg’ulot tuzilishining alohida qismlari o’zgaradi;

D. Saqlanib qolgan sonlar va ularning ketma-ketligi substruktura qismlari o’zgaradi.

115. Musobaqaning asosiy natijasi bo’lib:

A. egallangan o’rin; B. G’alaba; S. Tasdiqlangan rekord; D. Qatnashish.

116. Trenirovka mashg’ulotining qaysi qismida yangi harakat texnikasini o’rganish qulaydir?

A. Tayyorlov qismida;

B. Asosiy qismining boshida;

S. Tezkor va kuchlilik mashqlaridan keyin, asosiy qismining o’rtasida;

D. Yakuniy qismida.

117. Sport formasini tiklangan davrida ma’naviy –irodaviy tayyorgarlik ......

A. Sportchini ma’naviy qiyofasi belgilarini namoyon qilish va rivojlantirish;

B. O’z qadri va vataniga sadoqatli bo’lishi;

S. Davlat man’faatini o’z shaxsidan yuqori qo’yishi;

D. Yuqoridagilarni umumiy majmuasini hosil bo’lishi.

118. Yuklama zichligi nima bilan belgilanadi?

A. Umumiy vaqtni ishchi vaqtga munosabati;

B. Umumiy va ishchi vaqtning tengligi;

S. Ishchi vaqtni umumiyga munosabati;

D. Umumiy va ishchi vaqtga farqi.

119. Qat’iy reglamentlashtirilgan mashq metodlarining asosini nima tashkil etadi?

A. Aniq harakat algoritmi;

B. Yuklamani aniq dozalash (miqdorlash);

S. Oldindan belgilangan qat’iy programma va yuklama bilan dam olishni aniq normalash;

D. Dam olish oraliqlarini aniq normalash.

120. To’liq oraliq bilan berilgan yuklama organizmga qanday ta’sir ko’rsatadi?

A. Organizmni yuklamadan keyin to’liq tiklanishini ta’minlaydi;

B. Keyingi yuklamani ta’sir samaradorligini oshirmaydi;

S. Yuklama kema-ketligini va dars zichligini ta’minlaydi;

D. Boshqa dam olish oraliqlari bilan birgalikda yuklamani amalga oshira olmaydi.
http://fayllar.org

Download 1.33 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:

1 2