Bolalarda baxtsiz hodisalarning oldini olish

BOLALARDA BAXTSIZ HODISALARNING OLDINI OLISH.


Reja:

1. 
   Baxtsiz hodisalar va shkastlanishlarda ko’rsatiladigan birinchi yordam.
   
2. 
   Baxtsiz hodisalar va shkastlanishda birinchi yordam ko’rsatish usullari
   
3. 
   Jaroxatlanishda nimalarga etibor berish kerak
   
4. 
   Yo’l harakat qoidalarining buzilishida birinchi yordam ko’rsatish
   

Tayanch so’z va iboralar:


Jarohatlar, baxtsiz hodisalar, favqulodda holatlar,miya silkinishi, .sinish, qon ketish, ochiq va yopiq sinish, shok, birinchi yordam.
Ma'lumki aholini va shu qatorda bolalarni salomatligiga turli hil - tabiiy ofatlar; zilzila, yong'in, yer ko'chish, suv toshqinlari, dovullar,oftob va sovuq urishi insoning hayotiga va salomatligiga kuchli ta'sir ko'rsatadi;
-shu bilan birga transpotning turli hillari - yer usti, yer osti, havo, suv;
- mayishi texnika asboblari orqali ham – turli hil jarohatlanishlarga olib kelishi mumkin pichoq, kaychi, arra, turli elektr asboblari ham olib kelishi mumkin;
Jarohat bu organizm to'qimalaring tashki ta'sir natijasida shakllan lat yish, ko'chish;
Jarohat olgan organizm xolati jarohatlanish yiqilish, urilish, biron joyini urub olishi, jarohat deyiladi.
Maktabgacha yoshdagi bolalar yaxshi eslab qolishlari zarur kikina jarox keshi yoki uriib olish va igna kirib ketganida zudlik bilan tarbiyachi va tibbiyot hodimlariga murojat qilishlari lozim.
Baxtsiz hodisalar va shkastlanishlarda ko’rsatiladigan birinchi yordam.
Ochiqhavodao’tkaziladigano’yinlar, sayrlarvaqtidabolalarjaroxatlanishi, ularnixashoratlarchaqishi, ba’zihayvonlartishlashi, ulargahavoningyuqorivapastharoratita’siretishimumkin. SHuninguchuntarbiyachibolalargabularhaqidagapiribberishi, tibbiyxodimbilanbirgalikdaularnishkastlangano’rtoqlarigabirinchitibbiyyordamiko’rsatibilishgao’rgatishikerak.
Bujarayonidamavzugadoirsuhbatdarasmlarko’rsatish, ba’zibirehtiyotkorlikusullarininamoishqilishlozim[1].
Turlibaxtsizhodisalardabolalargabirinchiyordamko’rsatishhaqidagapketganidaavvalonimalargae’tiborberishkerakliginianiqlabolishimizkerak. Ya’nibaxtsizhodisayokitravmayuzberganvaqt, joy, turi, og’ir-yongillikdarajasianiqlanadi. Lekinbunarsalarzudlikbilananiqlanishivabaholanishishungaqarabyordamturitanlanishivaamalgaoshirilishikerak. Hayot faoliyati xavfsizligini ta'minlash bo’yicha Rеspublikamizda va jahonda olib borilayotgan turli tadbirlar mazmunini huquqiy – mе'yoriy asoslarini, turmushda, mеhnat faoliyatida, atrof - tabiiy muhitning noqulay sharoitlarida yuza-ga kеladigan xavflar va ular vaqtida o’zini tutish, muhofazalanish qoidalarini, muhofaza usul, vositalarini, jarohatlanganda va baxtsiz hodisalarda birinchi tibbiy yordam ko’rsatish qoidalarini, sog’lom turmush tarzi asoslari mazmun, mohiyatini, inson organizmining ayrim tizimlarining umumiy ko’rinishiga oid rasmlar chizib kеlish va ular to’g’risida, insonlar hayot faoliyatiga va atrof - muhitga salbiy ta'sir ko’rsatadigan turli xavflarning oldini olish to’g’risida tasavvurga ega bo’lishi va to’liq bilmasligi, turmushda uchraydigan turli xavfsizlik choralarini ko’rishni, hayot faoliyatiga xavf tuqdiradigan atrof – muhitning noqulay sharoitlarini oldini olish va harakatlanishni ekologik xavfsizlikni ta'minlashni, jarohatlanganda va baxtsiz hodisalarda birinchi tibbiy yordam ko’rsata olishni, sog’lom turmush tarziga amal qilishni, xavfsizlikni ta'minlashga oid turli tadbirlarda ishtirok etish ko’nikmalariga qisman ega bo’lishni, turar joylarda, mеhnat sharoitida xavfsizlik rеjasini tuzish va ta'minlashni, jarohatlanganlarga malakali birinchi tibbiy yordam ko’rsatishni, evakuatsiya tadbirlarida faol ishtirok etishni, turli muhofaza vositalaridan foydalanishni, aholi va xudud lar xavfsizligini ta'minlashga oid ommaviy tadbirlarni tashkil etish va o’tkazish malakalariga ega bo’lishni bilishi lozim.
Agarbubaxtsizhodisabolalarbilansodirbo’lganbo’lsa, yordam ko’rsatish bilan birvaqtda psixologik jixatdan tinchlantirishga ham harakat qilib borish kerak.
Baxtsiz hodisalar va shkastlanishda birinchi yordam ko’rsatish usullari
Harbirtalabaturlixilbaxtsizhodisalarvajaroxatlanishlarruybergandabirinchitibbiyyordamberaolishikerak, jumladanturlixiljaroxatlar, chiniqishlar yuz berganda shina o’rnatish umurtka va toz suyaklarini harakatni chegaralash, shkastlangan joylarga jgut qo’yish va qon tuxtatish yaralarni tozalash va sterillanganbog’lagichlarko’yish, xushidanketgandao’zigakeltirish, hamdatermik, qimevi va elektridan jaroxatlargandashubilanbirgaxashoratlarchakpakvahayvonlartishlagandavaorganizmgayodmoddalartushgandabirinchiyordam.
Ko’rsatish usullarini bilishlari shart[2]. Shu bilan bira sunniy nafas oldirish va yurak masajjiga alohida etibor berish zarur.
Buma’lumotlaritalabalar “Tibbiy bilimlar asoslari” fanini o’zlashtirishda jarayonida batafsil egallashchanlar. Bolaning o’sishi va rivojlanishi uchun yanada yaxshirok sharoitlarni yaratish uchun, uning to’g’ri tarbiyalanishi va ta’lim olishi uchun, rivojlanishning turli bosqichlarida uning organizmini o’ziga xos xususiyatlarini bilish kerak; unga nima foydayu nima zararligini va sog’ligini mustaxkamlash va normal rivojlanishni qo’llash uchun kanday choralar ko’rishni tushunish kerak. Shu bilan bog’lik xolda, MTM xizmatchilarini (ishchi, xodim) tayorlash rejasiga «Pediatriya va bolalar gigiyenasi» fani kiritilgan. Bu fanni o’qitilishi davomida talabalar tananing va uning ayrim a’zolarining tuzilishi bilan tanishadilar, uning organizmida kechadigan xayotiy jarayonlarni, ayrim a’zolarning va shuningdek butun organizmning faoliyatini yaxlitligicha o’rganadilar.
Hali hamon EI mamlakatlari orasida mana shu muammoga duch kelayotgan jamiyatlar mavjudligi kozga tashlanmoqda. EI mamlakatlari ushbu muammoni hal etishda ijtimoiy-iqtisodiy gradientning yosh aholiga bevosita tasirini belgilab beruvchi omillarga tayanib, xalqaro ekspertlar tomonidan keltirilayotgan bir qancha dalil va isbotlarga asoslangan holda jamiyatga bolgan etiborni kuchaytirishning effektiv tomonlarni kozdan kechirib bir qancha kerakli hulosalarga eamga bolmoqni rejalashtirishmoqda.
Hukumat, rahbariyat va siyosat bolalar, yoshlar va ularning oilalarining mana shunday kozda tutilgan chora tadbirlarda, aholini soglomlashtirish uchun qaratilgan barcha maqsad va rejalarda, sogliqni saqlash borasida olib borilayotgan jamiyat va davlat, hususan rahbariyatning soglom turmush tarzini taminalshdagi chora tadbirlarga asoslangan bir qancha effektiv metod va vasifalarni ishlab chiqishda bevosita ishtirokini taminlashi maqsadga har tomonlama muvofiq hisoblanadi.¹
Maktabgacha yoshdagi bolalarning yutuklarini asosida ovqatlanishni to’g’ri tashkillashtirish va xayot sharoitini umuman sog’lomlashtirish bilan bog’lik bo’lgan ko’plab savollar yechimi topilgan.
Bolalar gigiyenasi – tug’ilgandan to 7 yoshgacha bo’lgan bolalar sog’ligini saqlash va mustaxkamlash xaqidagi (to’g’risidagi) fan. U bolalarga muxitning turli sharoitlarini ta’sirini o’rganadi, bolalar sog’ligiga zarar yetkazadigan xar kanday sababni aniqlaydi va bartaraf etadi, shunday sharoitlarni tanlaydiki, uning o’sishi va rivojlanishiga ijobiy ta’sir qiluvchi, sog’ligini mustaxkamlovchi. Pediatriya – bolalar kasalligini, ularning kelib chiqish sabablarini, klinikasi va kasallikning oldini olish yo’llarini, sog’lom turmush tarzini shakllantirishni o’rganuvchi fan.
Yevropa Ittifoqida bolalar, yoshlar va yosh oilalarda salomatlik gardientlari pasayishi kuzatilyapti. Bunga nima ta’sir qilmoqda?
Yevropa Ittifoqining barcha mamlakalatlarida salomatlik darajasi va ijtimoiy status orasida tizimli korelllyatsiya mavjud – ijtimoiy holat, statusda pasayishlar kuzatilishi bilan salomatlik darajasining ham pasayishi kuzatiladi.Sog’liqni saqlash sohasidagi ushbu ijtimoiy gradientlar zararli va adolatsizdir, ayniqsa, gap bolalar va yoshlar haqida ketganida bu adolatsizlik yaqqol seziladi, chunki dastlabki yillardagi qiyinchiliklar butun hayot sikli davomidagi salomatlik darajasiga o’z ta’sirini o’tkazadi. ²
Salomatlik inson uchun eng katta boylikdir, uni juda oson yo’qotish mumkin lekin katta qiynchilik bilan tiklanadi. Xalq makollariga ko’ra “Salomatlik botmon-botmon bo’lib ketadi, mizqol-mizqol bo’lib kaytadi”, “Aholi salomatligi – davlat boyligi”. Shu bilan, birga oila va jamiat uchun juda muhim ahamiyatga ega bo’lgan muammo o’sib kelayotgan avlodni salomatligini saqlash va muhofaza qilish.
Travmaholatiyuzberganbo’lsa, yuqorida aytib utganimizde kinchlantirish bilanbirgabolanitekisjoyga yetqiziladi, singanjoynibog’lambilanmahkamlab (fiksatsiya) qilinadi, shish hosil bo’lgan joyga sovuq kompress qilinadi. Agarochiqsinishyuzberganbo’lsasterilboglamlardanfoydalanishkerak, singan oyoq yekiqulni tanasahiga nisbatan baland holat berilgani ma’qul. Sungra albatta tez yerdamchaqiriladi[3]
Jaroxatlanishda nimalarga etibor berish
Tarbiyachibolalargauchli, kesuvchivasanchiluvchibuyumlar (pichoq, bigiz, ichna va boshqalar) dan foydalanish qoidalarini, bunday buyumlarni o’rtogiga qanday o’zatish (uchinchio’zigaqaratib) kerakliginitashintiradi. O’zinixujumdan, yikilishdanvaboshqabaxtsizhodisalardanqandaysaqlashkerakligini. Bundabirnechayaqqolmisollarkeltirisho’rinlidir. Mamlaqatimizda o’sib kelayotgan yosh avlodni salomatligiga katta e’tibor beriladi. Millatni kelajagi va uning faravonligi yosh avlodning salomatligini mustaxqamlash va himoya qilishiga bog’liqdir.
Ma’lumki bolalar salomatligi ularda faqat kasalliklar bor yoki yo’qligiga bog’lik emasligi, balki uning yoshiga qarab rivojlanishiga va tizimlarning faoliyatiga bog’liqdir.
Maktabgacha yoshdagi bolalarni asosan sog’lom bolalar tashkil etadi, ularni (30%) – birinchi guruhga kiradi; (40%) – ikkinchi guruhga; (28%) – uchunchi guruhga va (2%) – to’rtinchi guruhga kiradi.
Bolalar kasallannishi darajasi va ularning tarqalishi hamma yerda bir hil emas, ular sanitariya va epidemiyaga qarshi tadbirlarni tashkil etilishiga bog’likdir.
Bolalar va yoshlar salomatligini yaxshilashning eng yaxshi usullaridan biri bu oila va bolalar “qarovchilari” holatini yaxshilash hisoblanadi. Bunga erishishning eng maqbul yo’llaridan biri bu universal siyosat bo’lib, bu siyosat ijtimoiy resurslarni taqsimlashni nazarda tutadi. Universal siyosat – bu barch uchun teng siyosat ma’nosini bildirmaydi. Universal choralar ijtimoiy – iqtisodiy gradientlar darajasini yaxshilashini ta’minlash uchun hukumat dastlab turli xil ijtimoiy sinflar vakillari salomatligi yomonlashishiga olib keladigan va ularning butun hayotiga o’z ta’sirini o’tkazadigan konkret yo’llarni baholashi va ko’rib chiqishi lozim. Ko’pqirrali xatolar effekti shundan iboratki, bunda bolalar va yoshlar turli xil sinflar vakillari bo’lishlariga qaramasdan, universal chora – tadbirlar natijasida ular salomatligida muayyan ijobiy o’zgarishlar yuz berishi va bu o’zgarishlar yuz berishiga bolalarning turli xil sinflar vakillari ekanligi xalaqit bermaydi. Shu sababli Universal choralar ko’p jihatdan katta ehtiyojlarni katta intensivlik bilan yeshishga yo’naltiriladi. Bundan tashqari, zarur bo’lgan hollarda bu siyosatga qo’shimcha maqsadga yo’naltirilgan dasturlar, misol uchun maktabni erta tugatishning oldini olish dasturi, qo’shilishi mumkin va bu dasturlar bolalar, yoshlar va oilalar o’zlari zarur yordamni kerak paytda olishlarini kafolatlashni nazarda tutadi. ³
Aytish joizki, davlatimizda bolalar va o’smirlar kasallanishi yildan yilga pasayb bormoqda. Bolalar salomatligini muhim ko’rsatkichlaridan biri ularning jismoniy rivojlanishidir, ya’ni tana uzunligi (bo’yi); vazni (tana og’irligi); ko’krak qafasini aylanmasi (ekskursiyasi); ko’larini kuchi; (dinamometriya); tayanch – harakat apparatining holati (ko’krak qafasini shakli, oyok, tavon holati, mushaklarni rivojlanishi va h.k.). Bularni to’g’ri rivojlanishiga turli xil kasalliklar ta’sir etishi mumkin.
“Salomatlik darajasidagi tengsizliklar va sog’liqni saqlash sohasidagi ijtimoiy –iqtisodiy gradientlar Yevropa Ittifoqi ga a’zo ko’plab mamlakatlar e’tiborini o’ziga jalb qilmoqda. Salomatlik borasida tengsizlik asosida yotuvchi ijtimoiy tengsizlik Yevropa Ittifoqining ko’plab mamlakatlarida o’sishda davom etmoqda. Umuman olganda, Yevropa Ittifoqiga a’zo mamlakatlar salomatlik borasida tengsizlik bo’yicha choralar qo’llash zaruriyatini tan olishadi, ammo juda ko’p hollarda buni jamiyatning kambag’al qatlamlari salomatligini yaxshilash sifatida baholashadi. Shunday qilib, ular barcha ijtimoiy – iqtisodiy gradientlar bo’yicha choralar qo’llamaydilar, demakki, har bir kishi o’zining “salomatlikning eng yuksak darajasi” huquqidan foydalanishi mumkin”.⁴
Bolalarni jismoniy rivojlanishi ular yoshiga , jinsiga, millatiga hamda ijtimoiy, iqtisodiy, atrof muhitni o’zgaruvchan sharoitlariga bog’liqdir. Bular asosida jismoniy rivojlanishi mahaliy standartlari ishlas chiqiladi va ular xar 5-10 yilda yangilanib turishi zarur. Bola qancha yosh bo’lsa shunchalik tez-tez tibbiyot ko’rigidan o’tkazilashi lozim , 1-yoshgacha xar oyda : 1-3 yoshgacha xar 3 oyda; 3-7 yoshda yarim yilda bir martda. Yevropa Ittifoqida bolalar, yoshlar va yosh oilalarda salomatlik gardientlari pasayishi kuzatilyapti. Bunga nima ta’sir qilmoqda. Yevropa Ittifoqining barcha mamlakalatlarida salomatlik darajasi va ijtimoiy status orasida tizimli korelllyatsiya mavjud – ijtimoiy holat, statusda pasayishlar kuzatilishi bilan salomatlik darajasining ham pasayishi kuzatiladi. Sog’liqni saqlash sohasidagi ushbu ijtimoiy gradientlar zararli va adolatsizdir, ayniqsa, gap bolalar va yoshlar haqida ketganida bu adolatsizlik yaqqol seziladi, chunki dastlabki yillardagi qiyinchiliklar butun hayot sikli davomidagi salomatlik darajasiga o’z ta’sirini o’tkazadi. Bolani terisi juda yupqa va nozik bo’lgani uchun ularda tez-tez terini yalliglanishi va yiringlashiga olib keladi. Yuqumli kasalliklar ham ko’krak yoshidagi bolalarda kamdan kam uchraydi.
Kichik yoshdagi bolalar ko’p vaqtini uykuda o’tkazadi, chunki ularda nerv tizimida qo’zgalish jarayoni tezlik bilan tormozlanish holatiga o’tadi.
Hukumatlar oilalar yashash sharoiti o’ziga xosliklarini va bu sharoitga onalar ishlashi ta’sirining o’ziga xos xususiyatlarini hisobga olishi va mavjud ijtimoiy – iqtisodiy tuzilma va madaniyat, misol uchun oilada bitta erkak boquvchi bo’lishi hozirgi ijtimoiy voqe’lik talablarini qoniqtirmasligini tan olishi lozim. Ular o’z yondashuvlarini mehnat bozorini faollashtirish va sifatli ta’lim olish imkoniyatlarini kengaytirish, bolalarni kichik yoshidanoq yaxshi parvarishlash hamda ularga ta’lim berish kabi yangicha chora tadbirlarni ishlab chiqish va ushbu tadbirlar ahamiyatini orttirish va ularni muvofiq tarzda moslashtirishlari, ularni barcha uchun teng va qulay bo’lishini va daromad darajasi ancha past mamlakatlar onalari ham ishlashini uchun imkoniyatlarni kafolatlashlari lozim. Ma’lumotlar ko’rsatishicha, onalar bandligi nafaqat oilada daromad ortishiga olib keladi, balki otalarning o’z farzandlari uchun ko’proq vaqt va kuch ajratishlariga, oilaviy tadbirlarda ko’proq ishtiroklariga ham sabab bo’ladi. Ko’plab mamlakatlarda yolg’iz onalar va ularning bolalari kambag’allik xavfi g’oyat beriluvchan, ularning jismoniy va ruhiy salomatligi yomon holatda, ular ijtimoiy jihatdan cheklanib qolganlar. Bu esa ko’plab mamlakatlarda ushbu holatni to’g’irlash, yaxshilash uchun kerakli chora tadbirlar qo’llanilmayotganligi yoki ushbu tadbirlar samarasi kamligidan dalolat beradi. Shu sababli hukumatlar yolg’iz onalar holatiga jiddiy e’tibor qaratishi, ularning sifatli ta’lim olishi va ish o’rniga ega bo’lishi uchun imkoniyat yaratish, ular daromadlarini barqarorlashtirish, ularni ijtimoiy jihatdan qo’llab – quvvatlash orqali ularning onalikni ish bilan birga olib borishlariga imkon yaratishlari lozim. ⁵
Bolalarkoptoko’ynashnichapgi, velosipeddauchishnijudayaxshiko’radilar. Lekinbolalarsho’xlikqilsalaro’yinvaqtidaintizomgarioyakilmasalaro’zlarigavaboshqalargashkast yetkazishlarimumkin. SHumunosabatibilanbolalarniturlio’yinlar qoldalaribilantanishtirishkerak[4].
Yo’lharakatqoidalarnibo’zilishidabirinchiyordamko’rsatish
Yo’ldashikastlanishningoldiniolish, yo’lharakatiqoidalarigaoidbilimlarniberishvaularnitakomillashtirishlozim. Bujaroyondaplakatlar, maketlar, jadvolar, sxemalardan, videofilьmlardankuchadaekskursiyalartashkilmaksadgamufovik. Bundabolalaro’yinqoidalarigaegabo’ladilar. Bolani terisi juda yupqa va nozik bo’lgani uchun ularda tez-tez terini yalliglanishi va yiringlashiga olib keladi. Yuqumli kasalliklar ham ko’krak yoshidagi bolalarda kamdan kam uchraydi. Kichik yoshdagi bolalar ko’p vaqtini uykuda o’tkazadi, chunki ularda nerv tizimida qo’zgalish jarayoni tezlik bilan tormozlanish holatiga o’tadi.
Oilada ma’naviy qadriyatlarni keng qaror toptirish, ehtiyojmand oilalar va ijtimoiy himoyaga muhtoj bolalarga manzilli ko‘mak berish, ularning jamiyatga integratsiyalashuvini ta’minlash, kadrlar tayyorlash va mutaxassislar malakasini oshirish borasidagi milliy va xorijiy tajriba yuzasidan fikr almashinishi kerak.⁶
Bolalarningtransportdanjaroxatlanishsabablarinianalizqilish, kuchavayo’llardabolalarbilanruyberadiganbaxtsixhodisalarbolalarniharakatqoidalarinibilmasliginatijasidasodirbo’ladi. Shu munosabat bilan bolalar yo’l harakati qoidalariga doir bilimlarni va ko’chada yurish-turish malakallarni egallaydmilar, svetoforvaregulirovkachilarningsignallarinitushunchaboradilar, kuchaniqatnovqismdagibelgichiziklaribilantanishadilar. Bu shubxasiz, baxtsiz hodisalar oldini olishga hal etuvchi ta’sir ko’rsatadi.

Adabiyotlar ro‘yxati: