Bolalarda son sanoq haqidagi bilimlarni shakllantirish, sanashga o`rgatish

Bolalar ongida natural sonlar qatori sistemasining tarkib topishi.

Bolalar 5 -6 yoshga kelib, sanoq operatsiyasini o`rganib olgandan so`ng sonlarning ketma - ketlik munosabatini ongli ravshda o`zlashtira boshlaydi. Bolalar uchun har bir son, o`zidan oldin kelgan sondan bitta katta va o`zidan keyin kelgan sondan bitta kichik ekani aniq bo`la boshlaydi. Bu esa bolalarning sonlar orasidagi munosabatlarni tushunishi, natural sonlar qatorini qat`iy bir sistema ekanini egallashga yordam beradi.

Natural son qatori qancha? Degan savolga javob beradi. Sonlarning tarkibiy birikmalardan iborat ekanligni, sonlar o`rtasidagi munosabatlarni ko`rsatadi. Natural sonlar qatori quyidagi xususiyatlarga egadir.

1. Bir son hech qanday sondan keyin kelmaydi. 2-dan, har bir sondan keyin bittagina son keladi. Masalan: 3 sonidan keyin 4 soni.

3. Har bir son bir - biridan birga ko`p yoki birga kam bo`ladi: 3 soni 4 sonidan 1 ga kam, 4 soni 3 esa 1 ga ko`p.

Natijada bolalarninig fikrlash protsessi, aqliy taraqqiyoti mukammallashib, aniq materiallar bilangina amal qilishdan abstrakt tushunchalarga o`tiladi, ya`ni sonlarning o`zi bilangina amal qila olish imkoniyati tug`iladi.

Ilmiy tadqiqot natijasida, mavjud bo`lgan ayrim nazariy vaziyatlarni umumlashtirib quyidagi xulosaga kelish mumkin.

1. Yosh bolalarning turli to`plamlar bilan mashg`ul bo`lishidagi amaliy faoliyati davrida ayrim elementlardan tashkil topgan to`plamlarni butun bir ob`ekt shaklida tasavvur qiladi. Bu hol bolalarning 3 yasharligida sodir bo`ladi, bu davrda bolalar ongida to`plamlar tushunchasini tarkib toptirish vazifasi ko`ndalang turadi. Bolalar bu davrda bir to`plam elementlarini ikkinchi to`plam elementlaridan bir qiymatli moslikda qo`yish malakalarini egallashi, to`plamlar elementlari orasidagi miqdoriy tenglik yoki tengsizlik bilan tanishib, "tenglik" tushunchasini o`zlashtirishi lozim.

2. Bolalarda tarkib topgan ko`pliklar tushunchalari elementlarni bir-biriga mos munosabatda qo`ya bilishni o`rganishdagi amaliy ko`nikmalariga asoslanib, 4 yoshdagi bolalar gruppasida sanoqqa o`rgatishda sonlarni ifodalash boshlanadi.

Bu davrda bolalar ikki to`plamni birini-biriga solishtirib ko`rish malakasini egallaydilar va sanoq protsessida yakunlovchi (natijaviy) sonning ahamiyatini tushuna boshlaydilar.

3. Bolalarda to`plamlar tasavvuri shakllanishi turli analizatorlar ishtirokida bo`lishini hisobga olib, eshitish orqali tovushlar to`plamini, ko`rish orqali narsalar va hodisalar to`plamini paypaslab, mayda muskullar yordamida ko`rinmaydigan narsalar to`plamini miqdoriy qabo`l qilish malakalarini tarbiyalovchi sharoitlarni mavjud qilish zarur. 4-5 yashar bolalar gruppasida, turli analizatorlar yordamida bolalarning sanoq malakalarini yana ham oshirish bilan, ularga qator sonlar orasidagi to`g`ri va teskari munosabatlar tushuntiriladi. Bunday qilishga turli to`plamlarni solishtirish orqali erishish lozim.

4. 6 yashar bolalar gruppasida qo`shni sonlar orasida munosabatlarni tushuntirish yana ham chuqurlashtirilib, bolalar son, funktsiyani bajarishi, ya`ni miqdorni va tartibni ko`rsatishi bilan tanishadi. Bu bilan bolalar ongida sonlar qatori qat`iy bir sistemada bo`lishi tushunchasi shakllanib, har bir sonning tarkibi o`zidan kichik ikki sondan iborat bo`lishi ham o`rgatiladi. Bu tariqa berilgan ma`lumotlar bolalarni arifmetik amallarni tushinish va o`zlashtirishga tayyorlaydi.

5. Bolalarga ta`lim berish dasturidagi bunday izchillik tartibi bolalarni konkret narsalar bilan bog`liq bo`lgan sanoq faoliyatidan sonlar bilangina ishlash, ya`ni hisob faoliyatiga ko`chish imkonini tug`diradi.