Boshlang'ich sinflarda matematika o'qitish metodikasi

1 8 - § . 1 0 I c h i d a m a s h g ‘ u l o t l a r o ‘ t k a z i s h m e t o d i k a s i n i n g  
u m u m i y m a s a l a l a r i
I. 1-s in fd a m a te m a tik a b ila n s h u g ‘ u lla n is h n in g a so siy  
o ‘q u v - ta r b iy a v iy v a z ifa la r i
1 -s in f d a s tu ri b u n d a n k e y in g i t a ’lim a s o s la n a d ig a n m u h im b ilim ­
la r, m a la k a la r v a k o ‘n ik m a la m i ta rk ib to p tiris h n i n a z a rd a tu ta d i. 1- 
s in fd a s o n , s a n o q , q o ‘sh is h v a a y iris h a m a lla ri h a q id a g i ta s a v v u rla r 
ta rk ib to p is h i, s o n la r q a to ri o n g li o ’z la s h tirilis h i k e ra k (b o la la r q a - 
to r d a g i h a r b ir so n q a n d a y h o s il b o ‘1 is h in i o ‘z la s h tiris h la ri, s o n la m i 
ta q q o s la s h n i o ‘rg a n ib o lis h la r i k e ra k ). q o ‘s h is h v a a y iris h u su lla rin i 
o n g li o ‘z la s h tiris h g a a lo h id a e ’tib o r b e rilis h i k e ra k .
N ih o y a t, 
1-s in fd a o ‘q itis h n in g n a tija si 
10 ic h id a so n la m i 
q o ‘s h is h ja d v a lin i, sh u s o n la r ta rk ib in in g te g is h li h o lla rin i v a a y ­
iris h n i o n g li v a p u x ta o ‘z la s h tiris h n i h a m d a b u o ‘z la s h tiris h n i 
s a m a ra li e n g y u q o ri d a ra ja s ig a c h a y e tk a z is h d a n ib o ra t boM ishi k e ra k . 
B o la la r 3 + 6 = 9 e k a n in i, 9 b u 4 v a 5 e k a n in i, 9 - 6 = 3, c h u n k i 9 b u
3 v a 6 e k a n in i o g ‘z a k i b ilis h la ri k era k .
B u n d a n ta s h q a ri, b o la la r 2 0 ic h id a p re d m e tla m i s a n a y o la d ig a n ,
0 d a n 2 0 g a c h a boM gan s o n la m i o ‘q iy o la d ig a n v a y o z a o la d ig a n , 
u la m in g o ‘n lik la r v a b irlik la rd a n ib o ra t ta rk ib la rin i b ilis h la ri (1 2 - bu
1 o ‘n lik v a 2 b irlik d a n ib o ra t e k a n in i, 1 o ‘n lik v a 7 b ir lik b u 17 e k a n ­
in i) b ilis h la ri k e ra k , 2 0 ic h id a q o ‘sh is h v a a y iris h g a d o ir m is o lla m i 
(1 0 + 6 , 13 - 3, 16 - 10) y e c h a o la d ig a n bo M ish lari k era k .
B u n d a n ta s h q a ri, b o la la r b e rilg a n s o n n i b i r n e c h a b ir lik o rttiris h
y o k i k a m a y tiris h g a d o ir m a s a la la m i y e c h is h n i o ‘r g a n ib o lis h la ri 
k e ra k . B u tu n y il d a v o m id a b o la la m in g fa z o v iy ta s a v v u r la rin i a n iq ­
la sh v a k e n g a y tiris h g a d o ir, u la m in g « o rtiq » , « k a m » , « o ‘s h a n c h a »
m u n o s a b a tla r in i tu s h u n is h la rin i a n iq la s h v a k e n g a y tiris h g a d o ir, 
p r e d m e tla r u z u n lik la rin i (o ld in is ta lg a n u z u n lik d a g i oM chov ta s m a s i, 
s o ‘n g r a u z u n lig i 1 s a n tim e tr boM gan ta s m a y o r d a m id a ) oM chash b i­
la n bogM iq boM gan, k e s m a u z u n lig in i (b u tu n sa n tim e trla rd a ) 
chizgM ch b ila n oM chash v a b e r ilg a n u z u n lik d a g i k e s m a n i c h iz is h b i­
la n bogM iq boM gan a m a liy m a la k a la m i s h a k lla n tiris h b o ‘y ic h a
tiz im li ish o lib b o rila d i. B o la la m in g u m u m iy r iv o jla n is h ig a e ris h is h
u c h u n h a r b ir d a rs d a , im k o n iy a tg a q a ra b , p r e d m e tla r g u ru h in i, a y rim
p r e d m e tla m i k u z a tis h , u la m in g k la s s if ik a s iy a s i, b o la la r x o tira la ri-
123

---

n in g m a s h q i b ila n bogM iq boM gan ish o M kazilishi k e ra k . B u n d a b o la ­
la rg a e s la b q o lis h n i o s o n la s h tiru v c h i u s u lla m i o ‘rg a tis h m u h im d ir. 
M a s a la n , q o ‘sh is h ja d v a lin i o ‘r g a n is h d a b i r x il s o n la rn i q o ‘s h is h (4 +
4 , 5 + 5 v a h o k a z o ), n a tija la rin i e s la b q o lis h 4 + 5, 5 + 6 v a b o s h q a
q o ‘sh is h h o lla rin i e s la b q o lis h g a y o rd a m b e ra d i.
K o ‘p g in a k u z a tis h la r n a tija s id a t o ‘p la n g a n h is o b la s h la m i o s- 
o n la s h tiris h g a y o r d a m b e ra d ig a n m a te r ia ld a n o ‘q itu v c h i 
0
‘q u v c h i- 
la m in g k u c h la r i y e ta d ig a n u m u m la s h tiris h la r q ilis h d a fo y d a la n is h i 
k e ra k . M a s a la n , b o la la r 4 + 5, 5 + 4 k o ‘rin is h d a g i m is o lla r ju f tla r in i 
k u z a tib v a ta q q o s la b , yigM ndi s o n la m in g q o ‘s h ilis h ta rtib ig a bogM iq 
e m a s , d e g a n x u lo s a c h iq a ra d ila r v a y ig M n d in in g b u x o s s a s id a n k ic h ik
s o n g a k a tta so n n i q o ‘s h is h h o lla r id a f o y d a la n a d ila r (2 + 7, 1+9 v a
h o k a z o ).
B o la la m in g b ilis h q o b iliy a tla r in i (b irin c h i n a v b a td a u la m in g ta - 
f a k k u r v a n u tq in i) riv o jla n tiris h m u h im m a s a la boM ib, b o la la r b ila n
b a ja r ila d ig a n o ‘q u v v a ta rb iy a is h la r in in g m a z m u n i h a m , m e to d la ri 
h a m b u m a s a la g a b o ‘y s u n d irilg a n boM sag in a m u v a ffa q iy a tli h a l q i l i ­
n a d i. M a te m a tik a m a s h g ‘u lo tla ri u c h u n b u n d a y to p s h iriq la m i ta n la s h
k a tta a h a m iy a tg a e g a . B u m a s h g ‘u lo tla r b o la la r d a n m u s ta q il k u ­
z a tis h la r oM kazish n i, q a ra la y o tg a n h o d is a la m i, p r e d m e tla m i, o ‘z 
h a r a k a tla rin i v a s h u s in g a rila m i ta q q o s la s h , ta v s ifla s h la m i ta la b
q ila d i. B o la la m in g n u tq i o ‘q itu v c h in in g s a v o lla rig a ja v o b b e ris h - 
d a n g in a ib o ra t b o M m a s-d an , u n d a k e ra k li s o ‘z v a if o d a la m i o ‘z 
ic h ig a o lg a n h ik o y a n i ra v o n ta s v irla s h i m u h im d ir (m a s a la n , p r e d m e t­
la m in g x o s s a la rin i o ‘r g a n is h d a , x u s u s a n , u la m in g ra n g la rin i fa rq q il­
is h g a o ‘rg a tis h d a , r a n g n in g n o m in i, te v a r a k -a tro f d a g i p r e d m e tla m in g
ra n g la rin i a y tis h d a n ta s h q a ri o ‘q u v c h ila rg a o ‘z la ri b ila d ig a n m e v a la r 
v a s a b z a v o tla r h a q id a g a p irib b e ris h n i, b u n d a u la m in g ra n g la rin i a y - 
tis h n i t a k lif q ilis h m u m k in v a h o k a z o ).