Old Osiyo san’ati

Old Osiyo san’ati
Dajla va Frot (Tigr va Yefrat) daryolari vohasida 0‘rta Yer dengizi 
havzasining sharqiy qismi sohillari hamda Kichik Osiyoning markaziy
tog ‘li rayonlari hududida eramizdan awalgi 5000-4000-yiilardan mil. 
av. 539-yilgacha Shumer, Akkad, Ossuriya, Urartu, Bobil kabi qator 
davlatlar mavjud bo‘lib, ular jahon san’ati tarixiga o‘z hissalarini 
qo‘shishgan. Bu davlatlaming so‘nggisi Bobil (Vaviloniya) eramizdan
awalgi 539-yili Eron tomonidan tobe qilib olinadi va sh u b ila n O ld 
O siy o n in g q ad im iy tarixi tu g allan ad i. O ld O siy o n in g b a d iiy -tarix iy y o d - 
gorliklari M isr s a n ’ati singari keng va ra n g -b a ra n g . Bu y e rd a h a m h a - 
sh a m a tli saro y va ib o d a tx o n a la r qu rild i. D u m a lo q h a y k a lta ro sh lik va 
relyefda ajoyib, o ‘ta d in a m ik , plastik g o ‘zal a sa rla r y a ratild i, devoriy 
su ra tla r, n o zik am aliy -d e k o rativ b u y u m la r ishlandi. L ekin bu yod g o rlik - 
lar b izg ach a kam yetib kelgan. B unga sab a b O ld O siy o n in g asosiy qism ini tashkil e tg a n Ikki d a ry o o ra lig ‘i (M e so p o ta m iy a )d a b ir-b irin i al- 
m a sh tirib tu rg an y angi-yangi d av la tla r o ‘rtasid a m a m la k a tg a h u k m ro n - 
lik q ilish u c h u n d o im iy k u rash b o rg a n b o ‘lsa, ik k in c h i to m o n d a n , 
m e ’m orlik 
va tasviriy san 'atning turlarini rivojlantirish
 u c h u n to sh , yog‘och 
va m e ta lla m in g yetarli boM m aganidan yoki k a m ish latilg an lig id an , d e - 
yish m u m k in . S aq la n ib q o lg an yodgorliklar, u la m in g q o ld iq lari O ld O si- 
y o d a e ra m iz d a n a w a lg i 3 000-yillardayoq b u y e rd a o ‘ziga xos yuksak 
m a d a n iy a t boMganligi va rivojlanganligidan d a lo la t b e ra d i. S h u yerda 
piktografik yozuv 
p a y d o b o ‘ldi, m e ’m orlik tip lari yuzaga keldi, h u n a r- 
m a n d c h ilik rivoj to p d i, zargarlik, to sh ta ro sh lik b o ra sid a n o d ir asarlar 
yaratildi.
18
Qadim gi M esopotam iya san ’ati
T ig r va Y evfrat d ary o la rin in g o ‘rta va quyi o q im id a q ad im p ay tlard j 
m avjud boMgan m a m la k a tn i g rc k la r ikki d a ry o oraligMdagi d av lat, grek- 
ch a M e so p o ta m iy a d e b n o m la sh g a n . H o zirg i k u n d a b u y erla rd a Iroc 
davlati jo y lash g an . Ikki d a ry o oraligM dagi y e rla m in g tab iiy sh a ro iti, ya- 
shash u c h u n qulayligi b u y erla rd a o d a m la r ja m o a sin in g ju d a e rta shakl- 
lan ish in i va ilk s h a h a r m a d a n iy a tin in g p a y d o boM ishini t a ’m in lag an . M il 
av. V I I - V I m in g y illik lard a o ‘rta va q u y i o q im d a yashash m a n z illa r 
b o ‘yicha d eh q o n ch ilik , chorvachilik, h u n arm an d lik m adaniyati rivoj topdi, 
sav d o -so tiq ish lari yoMga q o ‘yildi. M il. av. V - I V m in g yilliklarda 
csz 
sug’o rish d e h q o n c h ilig i k en g ay ib yangi y e rla m i o ‘zla sh tirish q u lo c h yoy- 
gan. A yni shu d a v rd a h u n a rm a n d c h ilik va d eh q o n c h ilik b ir-b irid an ajralit 
chiqqan. K ulolchilik, zaig arlik , to sh ta ro sh lik sh u ajralishda alo h id a o ‘rinm 
egallagan. M il. av. IV m in g yilliklar o 'r ta la rid a n o d a m la r yash ay d ig ar 
m a n zillard a s h a h a r m a d a n iy a ti rivojlanib, sh a h a r-d a v la tla r p a y d o boMa 
boshlagan. U la r m u d o fa a q o ‘rg‘o n la ri b ila n o ‘ralib m u stah k am lan g an . 
H a r b ir sh u n d a y d a v la tn in g o ‘z b o sh q a ru v a p p a ra ti boMgan. H u k m d o i 
va k o h in la r ja m o a n i b o sh q aru v c h i asosiy k u ch h iso b lan g an . A sta-sek in
shu s h a h a r-d a v la tla r birlash tirilib , d a stla b S h u m e r po d sh o lig i, keyinroq 
esa A kkad pod sh o lig i tash k il to p g a n . A kkad podsholigi k u c h -q u w a tg a
toMgan p a y tla rd a S u riy a, F a la stin yerlari h a m davlat tarkibiga q o 'sh ib
olinib, q o ‘sh in la ri O 'r ta Y er d engizi q irg ‘oq larig a c h iq d i.
M e s o p o ta m iy a s a n ’a tid a h a m m o n u m e n ta l m e ’m o rlik y e tak ch i 
o 'rin n i eg allag an , s a n ’a tn in g b o sh q a tu rla ri u b ilan bogMiq h o ld a rivoj- 
langan. M e so p o ta m iy a m e ’m o rlig in in g o ‘ziga xos xarakterli to m o n la ri 
m il. av. IV m in g yilliklarda s h u m e r m a d an iy ati sh ak llan g an p ay tlard a