Boshlangich ta’lim o’quvchilarini atrof-muhitga mas’uliyat xissini shakillantirish orqali axloqiy tarbiyalash

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) 
Passport: 
http://sjifactor.com/passport.php?id=22257
  
Uzbekistan
 
www.scientificprogress.uz
 
Page 1268
go’zalliklaridan zavq olish vaziyatini tez-tez yuzaga keltirib turish, bilimlarni shu 
yo’llar bilan singdirish orqali ularning aqliy rivojlanishiga erishildi. 
O’quvchilar tabiat bilan bir butun organizm darajasida tanishdilar. Eng avval 
ayrim o’simliklar, hayvonlar, ularning yashash usullari o’quvchining idrok va faoliyat 
obyektiga aylandi. Jonli tabiat obyektlarining tashqi muhit bilan aloqasi o’quv-biluv 
mavzui bo’lib qoldi: o’simliklar oziqlanish uchun o’z ildizi bilan tuproq ichkarisiga 
kirib boradi, hayvonlar makonda joy almashtirib yuradi, ovqat topib yeydi va shu 
kabilar. 
Ayniqsa, harakatlanadigan yorqin, rangin obyektlar maktabgacha yoshdagi 
o’quvchilarda alohida, o’ta kuchli qiziqish uyg’otdi, xotirasida timsollar qoldirdi. Ana 
shu obyektlar yordamida o’quvchilarning hayvonlar o’zlari yashab turgan muhitga 
moslashganliklari kuzatildi. Masalan, qo’y va sigir kabi uy hayvonlarining o’t-o’lanlar 
bilan ovqatlanishi ana shunday moslashuv oqibati ekanligiga yaqqol misol bo’la oladi. 
O’simlik va hayvonlarning ayrim ko’zdan yana ham uzoqroq bo’lgan bog’liq 
jihatlari, bundagi o’zgarishlarni kuzatish maktabgacha ta’lim yoshidagi o’quvchilar 
fikrlashini ekologik yo’naltirish, ularni tahlil qilish va solishtirish yo’li bilan anglashga 
o’rgatish imkonini berdi. 
Idrok etilayotgan tabiat obyekti yoki hodisalari aniq va ravshan ko’rinib turishi, 
tushunarli va o’quvchiga yaqin bo’lishi ta’minlandi. Obyektni avval bir butun, keyin 
qismlari bo’yicha kuzatish va yaxlit taassurot uyg’otish, yo’naltiruvchi savollar berib 
borish, ekologik omillarga bog’liq jihatlarini toptirish amalga oshirildi. 
Tabiiy obyektlar va hodisalar (ayniqsa, ehtiyotkorlik bilan munosabatda bo’lishni 
taqozo etadigan jonli tabiat) xossalarini bilish qiyin kechdi, chunki bu obyektlar 
o’quvchilarning ular bilan bajaradigan amaliy faoliyatini doimo cheklab turdi: ushbu 
obyektlarga qo’l tekkizib bo’lmaydi va hokazo. 
Ko’rsatmalilikning rang-barang bo’lishi ham kuzatish obyektlarini o’quvchilar 
ko’z oldida gavdalantirishga yordam berdi. Ayniqsa, nojo’ya hatti- harakatlarni man 
etuvchi rasmlardan foydalanish ruhsat etilmagan hatti- harakatlarni o’quvchi ongiga to 
umrining oxirigacha saqlanib qoladigan qilib muhrlab qo’yadi.