Boshlangich ta’lim o’quvchilarini atrof-muhitga mas’uliyat xissini shakillantirish orqali axloqiy tarbiyalash

Ekologik o’yinlar tashkil etish. O’quvchilarning tabiatni muhofaza qilish 
amaliyotida uch xil faoliyatdan (ta’lim, mehnat, o’yin) keng foydalanish maqsadga 
muvofiqdir. Ayniqsa, o’quvchilarning ekologik mazmundagi o’yin faoliyati ta’lim 
unsurlariga ega bo’lib, tegishli ko’nikmalarni hosil qilishda ularning ahamiyati katta 
bo’ldi. 
Didaktik o’yinlar. O’qituvchi darspaytida bevosita ta’lim berish ishini amalga 
oshirsa, didaktik o’yinda esa o’quv-biluv vazifalari (masalan, narsaning xossalari va 
sifatini aniqlash, turli buyumlarni tasnif qilish va guruhlash) o’yin bilan (topish, rol ijro 

---

SCIENTIFIC PROGRESS
VOLUME 3 ǀ ISSUE 4 ǀ 2022 
ISSN: 2181-1601
Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) 
Passport: 
http://sjifactor.com/passport.php?id=22257
  
Uzbekistan
 
www.scientificprogress.uz
 
Page 1269
etish, musobaqalashish) qo’shib olib boriladiki, bunda didaktik o’yin ta’limning alohida 
shakli - yengil, tez va o’quvchilar tomonidan oldindan mo’ljallanmagan bilimlarni 
o’zlashtirish shakliga aylanadi. 
Shu sababli didaktik o’yindan foydalanganda tarbiyachilar quyidagi pedagogik 
prinsiplarga amal qilishdi: 
1) o’quvchilarda oldindan mavjud bo’lgan bilimlarga tayanildi; 
2) didaktik o’yin yetarli darajada murakkab va ayni paytda o’quvchilar saviyasiga 
mos bo’lishi nazoratga olindi; 
3) o’yinli harakatlarga bo’lgan qiziqish va uning rang-barangligi qo’llab-
quvvatlab turildi; 
4) 
didaktik vazifalar va o’yinli harakatlar asta-sekin murakkablashib borildi; 
5) qoidalar aniq tushuntirib borildi. 
Masalan, «Bu hayvonning nomi «Qizil kitob»ga kiritilganmi? Shu hayvonni top» 
o’yini. Tarbiyachi o’quvchilarni doira shaklida turg’izib, hayvon nomini aytadi va 
koptokni biror o’quvchiga otadi. Bola koptokni ilib olib, «Qizil kitob»ga kirgan yoki 
kirmaganligini aytadi. 
Tabiatni muhofazasiga doir shaxsning axloqiy pozisiyasi, odamlarning o’zaro 
munosabatlari, ularning tabiiy muhitga insonparvarlik, g’amxo’rlik bilan munosabatlari 
markaziy o’rinda turmog’i lozim. 
Rolli o’yinlar har bir ishtirokchiga mustaqillik va uyushqoqlik namoyon etish 
imkonini berdi. Ijodiy rolli o’yinlar tushunchalarni, tasavvurlarni, faktlarni tiklash, 
qayta guruhlash tariqasida kechdi. Masalan, rolli o’yin sifatida o’quvchilardan biri 
maqbul va nojo’ya harakatlar qilib ko’rsatadi. Nojo’ya xatti-harakatga kelganda, 
o’quvchilar: «To’xta!» - deb buyruq berishlari kutiladi. Kuzatishlarning ko’rsatishicha, 
bunday paytlarda ko’p vaqt sukutda bo’ladigan o’quvchilarda ham qat’iyat, jur’at paydo 
bo’ldi. Bu esa o’yinning muhim jihati hisoblanadi. 
Tabiat bilan insonning o’zaro aloqador ekanligini o’rgatish, umuman, 
o’quvchilarda atrof-muhitga mas’uliyatli munosabatni shakllantirish - uzoq vaqtni o’z 
ichiga oladigan jarayon. Buning uchun o’quvchilarning atrof-muhit, tabiat bilan har 
tomonlama doimiy aloqalarini ta’minlash zarur. Darsdan tashqari sayr chog’ida bog’da, 
tabiat quchog’ida bo’lish, bu muddatda turli xil ekologik o’yinlar uyushtirish ana shu 
imkoniyatni yuzaga keltiradi. 
Xullas, o’quvchilarning tabiat bilan o’zaro aloqada amalga oshadigan har qanday 
ko’rinishdagi faoliyatida, xususan, Darsdan tashqari vaqtlarda idrok va hissiyot, xotira 
va tafakkur, diqqat, xayolot, iroda qatnashadi, atrof- muhitga bo’lgan qiziqishi ortadi, 
bilishga ehtiyoji rivojlanadi, nutqi o’sadi, ularda atrof-muhitga nisbatan mas’uliyatli 
munosabat shakllanadi. Bularning tashqi va ichki tomonlari o’zaro qo’shilishi natijasida 

---

SCIENTIFIC PROGRESS
VOLUME 3 ǀ ISSUE 4 ǀ 2022 
ISSN: 2181-1601