Boshqaruv hisobi

2. Бош бюджет, унинг таркиби ва тузиш тартиби 
Бош 
бюджет 
корхонанинг 
раҳбарлари 
учун 
муҳим 
бўлиб, 
режалаштирилган ҳисобот даврида улар олдида турган мақсад ва 
вазифаларни аниқ белгилаш ҳамда ишлаб чиқариш дастурининг 
бажарилиши, даромадлар ва харажатларнинг шаклланиш жараёни, ҳисоб-
китоб ва тўловлар ҳолатини доимий равишда кузатиб боришга имкон беради. 
Бош бюджетни тузиш инвестиция қилинган маблаЁлардан фойдаланиш 
самарадорлигини таъминлашда корхона мулкдорлари учун ҳам зарур 
ҳисобланади. 
Бюджетларни тайёрлашда қуйидаги сметалар тузилади: 
а) моддий харажатлар сметаси; 
б) асосий ишлаб чиқаришда банд бўлган ходимларга меҳнат ҳақи 
харажатлари сметаси; 
в) ишлаб чиқариш хусусиятига эга устама харажатлар сметаси; 
г) маъмурий-бошқарув харажатлари сметаси. 
Бош бюджетни тузишнинг якуний босқичи кутилаётган фойда ёки зарар 
тўғрисидаги умумлаштирилган сметани тузиб чиқиш ҳисобланади. Мазкур 
смета қуйидаги кўрсаткичларни ўзида акс эттиради: 
а) маҳсулотлар сотиш, ишлар бажариш ва хизматлар кўрсатишдан олинган 
даромадлар; 

---

б) ишлаб чиқаришга сарфланадиган хомашё ва материаллар харажатлари; 
в) асосий ишлаб чиқаришда банд бўлган ходимларнинг меҳнат ҳақи 
харажатлари; 
г) ишлаб чиқариш хусусиятидаги устама харажатлар; 
д) сотилган маҳсулотлар таннархи; 
е) сотиш ва маъмурий-бошқарув харажатлари; 
з) ишлаб чиқаришдан кутилаётган фойда ёки зарар.
Корхонанинг бош бюджети операцион, инвестиция ва молиявий 
бюджетлардан ташкил топади (5.1.-чизма). 
Операцион бюджетнинг асосий мақсади молиявий маблаЁларнинг 
тахминий манбалари ва улардан фойдаланиш йўналишларини белгилаб 
беришдир. Уни ишлаб чиқиш сотишлар режасини тузишдан бошланади.
Шунингдек, 
корхона 
молиявий-хўжалик 
фаолиятининг 
алоҳида 
тамойиллари ва босўичларини тавсифловчи махсус техник-иқтисодий 
кўрсаткичлар (ТИК) ҳам операцион бюджет орқали акс эттирилади. Бунда 
маркетинг бўлимининг маълумотлари асосий ахборот манбаи ҳисобланади. 
Корхонанинг операцион бюджетида даромадлар ва харажатлар миқдор 
ҳамда қиймат кўринишида ифодаланади.
Операцион бюджетни тузишда ўуйидаги бюджетлардан фойдаланилади: 
Бевосита 
материал 
харажатлари 
бюджети