Boshqaruv tamoyillari faniga kirish

БОШКАРУВ ВА КОРПОРАЦИЯЛАРНИНГ ИННОВАЦИОН 
СТРАТЕГИЯЛАРИ
================= 
Инновацион
стратегияларни турлари, яхши ташкил килинган, 
самарали
инновацион
жараён
, 
новатор
-ижодкорларнинг 
мавжудлиги
, янги гояларга мойил, ноанъанавий фикр юритувчи 
рахбарият
, таваккалчиликни таксимлаш имконияти, бозорни яхши 
билиш
, маркетингни ташкил килиш, битта технологияни бошкаси 
билан
алмаштирувчи S-симон эгри чизиклар хакида фикр юритилган. 
Максадга
каратилган инновацион фаолият корпорациялар 
самарадорлигининг
мухим омилига айланганлар. Ушбу омилнинг 
ролини
, хусусан унинг менежерлик “хулки”га таъсирини тахдил кила 
туриб
, тадкцкотчилар хар хил инновацион стратегияларни 
белгилайдилар
Агар
компания обороти микдоридан харид килиган хом ашё, 
материаллар
, яримфабрикатлар, бошка харажатлар чикариб 
ташланса
, унда ялпи
фойдани - бошкарувдаги, айникса киска 
муддатлидаги
энг кенг таркалган курсаткичлардан бирини оламиз. 
Агар
ялпи фойдадан устама харажатлар ва амортизацион 
ажратмалар
суммаси чикариб ташланса шартли
-соф фойда, 
кредитлар
учун фоизлар ва солиьутар тулангунга кадар фойдани 
оламиз
. Бу курсаткич ишчи - хизматчилар учун мукофот 
жамгармасини
белгилаш учун асос булади. Амекрика ва F арбий 
Европа
компанияларида юкори менежерларга мукофотлар микдори 
хам
шартли-соф фойда микдорига кура белгиланади. 
Шартли
-соф фойда микдорига ишчи ва хизматчилар иш хакига 
харажатларни
кушиб шартли
-соф маусулотларни оламиз. (Шартли-
соф
махсулотларнинг микдорини яна сотилган махсулотларнинг 
киймати
(оборот) ва уни ишлаб чикаришга сарфланган ресурслар - 
харид
килинган материаллар, хизматлар, субпудратчиларга 
туловлар
, амортизацион ажратмалар уртасидаги фарк сифатида хам 
белгилаш
мумкин). Шартли-соф махсулотни усиши - инфляциянинг 
суръатлари
ва куламларидан катъий назар муваффакцятли 
ишлашнинг
курсаткичидир. Уни куллашнинг энг тугри келувчи 
сохаси
- тадбик этувчи бизнесдир. Бу курсаткич яна ишлаб чикариш 
харажатларининг
баркарор
тузилмасига
эга
сохалар
ва
компаниядлардаги
бонщарув назоратининг самарали куроли булиб 
хам
хизмат кцлади. Аммо у кучли табакалаштирилган ишлаб 
чикаришга
эга компаниялар учун камрок тугри келади. Айникса 
ишчи
кучининг сони, мехнат сарфланишлари ва иш хакцга 
харажатларни
меъёрлаштириш ва назорат кцлиш кцйин булган 
жойда
иш хаки жамгармасини бергилаш учун асос сифатида кенг 
фойдаланилади
. Ишчи ва хизматчиларни ишлаб чикаришнинг 
самарадорлигини
ошишидан олинган компания фойдасини 
таксимлашда
иштирок этишларининг хар хил тизимларида 
кулланилади
. 
11-variant 
1. 
Boshqarish modeli deganda, boshqaruv tizimi qanday ko'rinishini, 
boshqaruv ob'ekti ustida qanday ishlashini, o'zgaruvchan hayotni 
boshqarish uchun tashqi muhit o'zgarishiga qanday moslashishini 
nazariy jihatdan tuzilgan g'oyalar to'plami tushuniladi.. 
U boshqaruvning asosiy printsiplarini, strategik qarashlarni, maqsad va 
vazifalarni, birgalikda ishlab chiqilgan qadriyatlarni, uning elementlari va 
ta'limining tuzilishi va o'zaro ta'sir tartibini o'z ichiga oladi. 
menejment uslubi g’arbiy menejmentdan farq qiladi va quyidagi 
xarakterli 
xususiyatlarga ega: 
- turli “yumshoq” tuzilmalarga urg’u berish, bunda firmalararo 
munosabatlar tegishli 
kelishuvlarni tuzish bilan rasmiy asosda emas, balki kompaniya 
rahbarlarining ishonchi, 
o’zaro tushunishi, qardoshlik va do’stona munosabatlar asosida olib 
boriladi; 
- menejerlarning yuqori ta’lim darajasi, ularning malakasini muntazam 
oshirish; 
bo’ysunuvchilarning rahbarlar bilan munosabatlarida g’amxo’rligi; 
- kompaniyalar strategik rejalarining muvaffaqiyatiga ishonish va 
sheriklarning birbiriga ishonchi; 
- firmani rivojlantirish umumiy maqsadiga qo’shma hissa qo’shish 
muhimligini 
tushunish. 
Amerika 
Amerika menejment maktabining funktsiyalari: 
1) rejalashtirish (shu jumladan missiya, maqsadlar va bashorat qilish); 
2) tashkilot (shu jumladan kuchdan foydalanish, nizolarni hal qilish 
tartibi); 
3) jarayonlarni bog'lash (shu jumladan aloqa va qaror qabul qilish 
usullari); 
4) tashkilot samaradorligini ta'minlash (shu jumladan, inson resurslarini 
boshqarish, operatsion ishlab chiqarish tizimlarining ishlashi). 
Amerika menejmentiga quyidagi xususiyatlar xos: 
Amerika menejmentiga quyidagi xususiyatlar xos: 
- firma xodimlari o’z kompaniyasiga sodiklik fazilatiga ega bo’lmay, 
undan 
yaxshiroq va foydaliroq ish topilgan zahoti uni tark etishga tayyor; 
qarorni bir rahbar qabul qiladi, unga bo’ysunuvchilar esa ishlab chiqarish, 
sotish harajatlarini va mumkin bo’lgan foydani tahlil qilish asosida qaror 
chiqarishga yordam beradilar; 
- ishlab chiqarish munosabatlari hech qachon shaxsiy, norasmiy 
munosabatlarga aralashtirilmaydi. 
Yaponiya 
Yaponiyadagi menejment, boshqa har qanday mamlakatda bo'lgani 
kabi, uning tarixiy xususiyatlari, madaniyati va ijtimoiy psixologiyasini 
aks ettiradi. Bu mamlakatning ijtimoiy-iqtisodiy tuzilishi bilan bevosita 
bog'liqdir. Yaponiyaning boshqarish usullari Evropa va Amerika 
uslublaridan tubdan farq qiladi. Tabiiy boyliklarga qashshoq mamlakatda 
an'anaviy ravishda "bizning boyligimiz inson resurslari" tamoyili ishlab 
chiqilgan. 

---

2. Boshqaruv tuzilishi- o'zaro bog'langan va bo'ysunuvchi va butun 
tashkilotning ishlashi va rivojlanishini ta'minlaydigan boshqaruv 
bo'g'inlari to'plami. 
Tashkiliy tuzilma tashkilot bo’linmalari va xodimlari o’rtasida 
boshqaruv maqsadlari hamda vazifalarining taqsimoti bilan 
tavsiflanadi. 
Boshqaruv tuzilmasi – boshqaruvchilik qarorlariniqabul qilish va 
ijobat etish bo’yicha mehnat bo’linishining tashkiliy shaklidir 
Tuzilma inson va moddiyresurslarni birlashtirib, ular o’rtasidagi 
aloqalarni tartibgasoladi 
Asosoiy qoidalaari 
• Firma tashkiliy tuzilmasi menejment barcha funksiyalarining 
koordinatsiyasini 
ta’minlaydi 
2 
• Huquq va majburiyatlarni aniq belgilab beradi 
3 
• Firmaning samarali faoliyati, uning yashab ketishi va gullab 
yashnashi tashkiliy 
tuzilmaga bog’liq 
4 
• Muayyan firmada qabul qilingan tashkiliy tuzilma uning 
xodimlari tashkiliy 
hatti-harakatini, ya’ni menejment uslubi va jamoa mehnati sifatini 
belgilaydi 
3. Nizo - bu aniq shaxs yoki guruhlardan iborat bo`lgan ikki yoki 
undan ortiq tomon o`rtasida murosa mavjud bo`lmasligidir. 
Har bir tomon o`z nuqtai nazari qabul qilinishiga intilib, boshqa 
tomonning shunday harakat qilishi uchun to`sqinlik qiladi 
(masalan ikki muxandis dastgoh yaratib, har biri o`z loyixasini 
qabul qilinishini talab qiladi). Nizo ko`pincha tajovuz, taxdid, 
munozara, dushmanlik, urush va x.k.lar bilan tеnglashtirilib, 
doimo nomaqbul hodisa sifatida qabul qilinadi, unga imkoni 
boricha yo`l qo`ymaslik, yoki tеzlik bilan vujudga kеlgan paytda 
hamla etish zarur dеb hisoblaydilar. 
Nizoli vaziyatni menejmentning bir qancha samarali usullari 
mavjud bo`lib, ularni quyidagi ikki katеgoriyaga ajratish mumkin: 
tarkibiy va shaxslar o`rtasidagi. Rahbar nizoning asosiy sababi 
kishilar fеlidan iborat dеb hisoblamasligi kеrak. 
. Nizolarni xal etishning to`rtta tarkibiy usullari mavjud: ishga 
bo`lgan talabni tushuntirish, koordinasiya va intеgrasiya 
mеxanizmlaridan foydalanish, umumiy tashkiliy maqsadlar 
majmuini bеlgilash, rag`batlantirish tizimini qo`llash. Ishga 
qo`yiladigan 
talablarni 
tushuntirish 
nizoli 
vaziyatni 
menejmentning eng yaxshi usullaridan hisoblanadi. gar bir-ikki 
xodim o`rtasida bazi masalalar bo`yicha norozilik bo`lsa, ular 
umumiy boshliqlarga qaror qabul qilish uchun murojaat qilishlari 
nizoning oldini oladi. Yagona boshchilik usuli nizoli vaziyat oldini 
olish imkonini bеradi, chunki rahbar qo`l ostida ishlovchi xodim 
kimga bo`ysunishini yaxshi biladi. 
12-variant
1.boshqaruv turlari. 
Funktsional identifikatsiyaga qarab, quyidagi boshqaruv turlari farqlanadi: 
1. Marketingni boshqarish . Moliya bozorlarini o'rganish, yangi 
savdo kanallarini yaratish, narx-navo siyosatini shakllantirish. 
2. Ishlab chiqarish menejmenti tashkilotning ishlab chiqarish 
jarayonlarini kuzatib borish, korxona faoliyati va jarayonlarini 
muvofiqlashtirish orqali asosiy faoliyatni amalga oshirish 
imkonini beradi. 
3. Sotuvni boshqarish - mahsulotlar marketingini tashkil etish 
jarayoni, mahsulotni etkazib berish bo'yicha xo'jalik 
shartnomalarini tuzishda ishtirok etish. 
4. Xodimlarni boshqarish - mehnat resurslaridan foydalanishni sifat 
jihatdan rejalashtirish, ularni tanlash, joylashtirish, o'qitish. Bu 
tashkilot xodimlarini rag'batlantirish va rag'batlantirish tizimini 
ishlab chiqishni o'z ichiga oladi. 
5. Moliyaviy menejment - bu tashkilotning moliyaviy boshqaruv 
maqsadlari va vazifalarini ishlab chiqish, tashkilotning moliyaviy 
faoliyatini rejalashtirish, tashkilotning 
moliyaviy
 resurslarini 
samarali 
boshqarish
 usullarini 
ishlab 
chiqish. 
Moliyaviy 
menejment risklarni boshqarish va soliqni boshqarishni o'z ichiga 
oladi. 
6. Innovatsion boshqaruv - innovatsiyalar bilan ishlashni tashkil 
qiladi, ilmiy kashfiyotlardan foydalanishni muvofiqlashtiradi. 
Ushbu menejment jamoada ijodiy kayfiyatni, ishchi xodimlarning 
o'ziga xos munosabatini, doimiy tajriba va yangi texnologiyalarni 
o'zlashtirishga tayyorligini nazarda tutadi. 
7. Investitsiyalarni 
boshqarish - investitsiyalarni 
boshqarish , 
kelajakda daromad olish uchun sarmoyani oqilona sarflash. 
8. Eckouting menejment - axborotni har tomonlama to'plash, uni 
qayta ishlash va tahlil qilish asosida boshqa tashkilotlar 
faoliyatining o'xshash faoliyati bilan taqqoslash asosida 
boshqariladigan boshqaruv. 
9. Adaptiv boshqaruv atrof-muhitning o'zgaruvchan sharoitlariga 
moslashishga 
qaratilgan. 
Masalan, 
brokerlik 
idoralari 
moslashtirilgan tizimning yorqin namunasidir. 
10. 10. Inqirozga qarshi boshqaruv - bu tashkilotning bankrotlik 
tartib-qoidalariga mos keladigan jarayonlarni boshqarish. Masalan, 
bankrotlik jarayoni davomida yoki tinchlik kelishuvini tuzishda 
boshqaruv. 
11. Shuningdek, hujum boshqaruvi, virusli, aloqa, mexanik, 
muammolarga yo'naltirilgan, transformatsion, prognostik, loyiha, 
pulsatsiyalanuvchi, erkinlashtirilgan, oqilona, signalli, vaziyatli, 
samarali va o'z-o'zini boshqarish. 
2. Anri Fayol: Boshqarish Tamoyillari 
Anri Fayol, kon muhandisi tayyorlash va amalda tomonidan, mumtoz 
maktab asoschisi sifatida jahon iqtisodiy fan tarixiga kirgan zamonaviy 
boshqaruv. Mashhur tamoyillari Fayol bugun bozor iqtisodiyoti sharoitida 
faoliyat deyarli har qanday tashkilotning rejalashtirish va boshqarish asosiy 
yozuvlar nuqtasi bo'lib. kon kompaniyasi direktori, u ham, Fayol uning 14 
tamoyillarini ochib bo'lgan 1916 yilda bir qog'oz nashr boshqarish nazariyasi 
rivojiga qo'shgan hissasi uchun tan uning nomini olgan 
Bu ishda u kon operatsiyalarini turli xil boshqaruv lavozimlarda sifatida 
qo'llaniladi A.Fayol boshqaruv amaliyotini, hulosa. Ularning mantiq qayta 
ishlash, tasnifi va tizimlashtirish, oxir-oqibat izchil kirib ishlab boshqarish 
nazariyasi, endi butun dunyoda tan olingan 
3. Teylor va uning zamondoshlari motivatsiyani «kamchin va kulcha» 
usulini takomillashtirib, «yetarli kunlik ishlab chikarish» usulini kullay 
boshlashadi, ya’ni maxsulot ishlab chikishiga karab ish xaki tulanar edi. ... 
Zamonaviy motivatsiya nazariyasini ikki turga ajratish mumkin, Bular: 
mazmunli va jarayonli nazariyalar. Extiyoj tushunchasi moxiyatini ochish 
uchun mayl tushunchasini keltirish zarur. Inson juda kup narsalarga ega 
bulishga moyil buladi. 
Motivatsiya va boshqa barcha ta'riflar - bu 21-asr boshqaruvida eng 
dolzarb masalalar. Axir, ishchi jamoa, yoki to'g'ri ishlaydigan 
xodim, kadrlar salohiyatidan maksimal darajada foydalanishga 
qodir. Bu mehnat samaradorligini oshirishga, har bir xodim 
tomonidan 
sarflanadigan 
sa'y-harakatlarga, 
shuningdek, 
korxonaning rentabelligini oshirishga yordam beradi. ... 
Boshqarishda turtki turlari. Ko'plab yuqori darajali menejerlar 
xodimlar o'rtasida rag'batlantirish darajasini tiklashga va 
maqsadlarga erishishga yordam beradigan turli usullarni qo'llaydi. 
Kelgusida boshqaruvda rag'batlantirish va rag'batlantirishni 
tasniflashni batafsil ko'rib chiqamiz: Ko'nikmalarni ko'p qirrali 
qilish . Barcha jamoa a'zolarining ko'nikmalarini kengaytirish 

---

ishning sifatini yaxshilashga yordam beradi. Umum davlat 
boshqaruvi boshqaruvi ishlab chiqarishning turli 
tarmoqlarini birlashtirishlar. Umum davlat boshqaruvi organlari 
Respublika Konstitutsiyaga faol holda faoliyat yuritadi. 
23 variyant 
1) Anri Fayolning boshqaruv tamoillari 
Fayol Anri (1841 — 1925) — fransuz olimi va muxandisi, ilmiy boshqarish 
nazariyasi, menejment fani asoschilaridan biri. 30 yil (1888— 1918) 
mobaynida fransuz togʻkon metallurgiya kompaniyasi ("Comamhaulf") 
ning rahbari boʻlib ishlagan. 1918-yilda Maʼmuriy tadqiqotlar markazini 
tashkil etgan. 
F. boshqaruv faoliyatini boshqa faoliyat turlaridan ajratgan holda uni tashkil 
qilishning umumiy kridalarini ishlab chikdi, birinchilardan boʻlib boshqaruv 
nazariyasining shakllanishiga asos soldi. U boshqaruv idorasi bajaradigan 5 ta 
maʼmuriy funksiyani: taxmin qilish, rejalashtirish, tashkil etish, 
muvofiqlashtirish, nazoratni ajratib koʻrsatdi. Boshqaruv vazifalari: 1) texnika 
(texnologiya) sohasidagi faoliyat; 2) tijorat faoliyati (resurelarni xarid qilish, 
tayyor mahsulotni sotish, ayirboshlash); 3) moliyaviy faoliyat (kapital 
qidirish va uni samarali ishlatish); 4) himoyaviy faoliyat (mulkni va shaxsni 
himoya qilish); 5) hisobkitob sohasidagi faoliyat (taftish, molmulkni 
hisobdan oʻtkazish, balans hujjatlarini yuritish, sarfxarajatni hisobga olish, 
statistika hisobotini amalga oshirish); 6) maʼmurlik (shaxsiy tarkibga taʼsir 
koʻrsatish, vazifalar, buyruqlar berish, ishga kabul qilish, ishdan boʻshatish). 
F. tashkiliy rejalashtirish masalasiga alohida eʼtibor bergan. Asosiy asari 1916-
yilda yozilgan "Umumiy va sanoat maʼmuriyati" kitobi. F. qarashlari 
boshqaruv tizimini yaratish va boshqaruv tarkibini shakllantirishning 
meʼyoriy konsepsiyasini asoslashga xizmat qiladi 
2) Boshqaruvning zamonaviy tamoillari usullari va funksiyalari. 
"Printsip“ (Tamoyil) so'zi lotincha principium - boshlanish, asos so'zidan 
kelib chiqqan. Printsiplar zamonaviy fanga ma'lum bo'lgan barcha qonunlar 
va qonuniyatlarni, shuningdek, tajribani umumlashtiradi. 
"Printsip“ (Tamoyil) so'zi lotincha principium - boshlanish, asos so'zidan 
kelib chiqqan. Printsiplar zamonaviy fanga ma'lum bo'lgan barcha qonunlar 
va qonuniyatlarni, shuningdek, tajribani umumlashtiradi. 
Boshqaruv tamoyillarini jamiyatning va uning ishlab chiqarish kuchlarining 
rivojlanishining mohiyati va darajasidan kelib chiqadigan boshqaruv 
jarayoniga bog'liq bo'lgan asl me'yorlar va qoidalar sifatida ta'riflash 
mumkin. Jamiyat oldiga qo'yilgan maqsadlarga va qaror qabul qilish 
vazifalariga erishishga yordam beradi. 
Boshqaruv tamoyillari - bu boshqaruv tizimi, tuzilishi va tashkil etilishiga 
qo'yiladigan asosiy talablarni belgilaydigan ko'rsatmalar. 
Ilmiy adabiyotlarda, odatda, boshqaruv tamoyillari deganda, iqtisodiyotga 
rahbarlik qilishda asoslaniladigan asosiy qoida, yo‘l-yo‘riq, xulq m e’yorlari 
tushuniladi. 
Ilmiy adabiyotlarda, odatda, boshqaruv tamoyillari deganda, iqtisodiyotga 
rahbarlik qilishda asoslaniladigan asosiy qoida, yo‘l-yo‘riq, xulq m e’yorlari 
tushuniladi. 
Asosiy tamoyillarga quyidagilar kiradi: 
Boshqaruvda yakkaboshchilik va kollegiallik tamoyili 
Yuqori iqtisodiy samaradorlikka erishish 
Moddiy va ma'naviy rag'batlantirish 
Kadrlarni tayyorlash va joylashtirish 
Ilmiylik tamoyili 
Rejalilik tamoyili 
3) Boshqaruvda rahbarlik usullari 
Boshqaruv samaradorligining navbatdagi tarkibiy qismi va asosiy 
xarakteristikasi - bu rahbar o'z ishida foydalanadigan boshqaruv uslubi. 
Liderlik uslubini o'rganish psixologlar tomonidan yarim asrdan 
ko'proq vaqt davomida olib borilgan. 
Har bir rahbar boshqaruv faoliyati jarayonida o'z vazifalarini faqat 
o'ziga xos uslubda bajaradi. Rahbarlik uslubi rahbarning jamoani o'ziga 
yuklangan vazifalarni bajarishda tashabbuskorlik va ijodiy yondashishga 
qanday usullar bilan rag'batlantirishi, o'z qo'l ostidagilarning ishini 
qanday nazorat qilishida ifodalanadi. Qabul qilingan etakchilik uslubi 
rahbar faoliyatining sifati, uning samarali boshqaruv faoliyatini 
ta'minlash qobiliyatining o'ziga xos xususiyati bo'lib xizmat qilishi 
mumkin, shuningdek, jamoada qulay munosabatlar va xatti-
harakatlarning rivojlanishiga hissa qo'shadigan o'ziga xos muhit 
yaratadi. Menejerning vakolatlarni topshirish darajasi, u foydalanadigan 
vakolat turlari va uning insoniy munosabatlarga bo'lgan g'amxo'rligi 
yoki birinchi navbatda, topshiriqni bajarish menejerning etakchilik 
uslubini aks ettiradi. 
Uslub o'zining barqarorligi bilan ajralib turadi, bu turli xil boshqaruv 
usullaridan tez-tez foydalanishda namoyon bo'ladi. Ammo bu 
barqarorlik nisbiydir, chunki uslub odatda dinamizm bilan ajralib 
turadi. Mavjud vaziyatga mos keladigan to'g'ri ishlab chiqilgan 
etakchilik uslubi engib bo'lmaydigan to'siqlarni engib o'tishga qodir. 
Va bu tizimni kutilmagan yuqori natijalarga olib keladi. Etakchilik 
uslubi asosan menejerning individual fazilatlari bilan belgilanadi. 
Ammo ularning barcha ahamiyatiga qaramay, shaxsiy xususiyatlar 
boshqaruv uslubini tashkil etuvchi boshqa tarkibiy qismlarni istisno 
qilmaydi. Ushbu komponentlar uslubning sub'ektiv elementini tashkil 
qiladi, lekin uslub har doim umumiy ob'ektiv asosga ega. 
Ob'ektiv ravishda, rahbar qaysi uslubni tanlagan bo'lishidan qat'i nazar, 
uning tanlovi uning harakatlarining yo'li va usulini tavsiflovchi ongli 
maqsad bilan belgilanadi. Bundan tashqari, uslubning boshqa ob'ektiv 
komponentlari ham mavjud. Bularga quyidagilar kiradi: boshqaruvning 
muntazamligi; muayyan faoliyat doirasining o'ziga xos xususiyatlari; 
menejerlar uchun yagona talablar; ijrochilarning ijtimoiy va psixologik 
xususiyatlari (yoshi, jinsi, malakasi, kasbi, qiziqishlari va ehtiyojlari va 
boshqalar); boshqaruv ierarxiyasi darajasi; yuqori menejerlar 
tomonidan qo'llaniladigan boshqaruv usullari va usullari. Uslubning 
ushbu ob'ektiv shartlari menejer faoliyatidagi uyg'unlikni, ishlab 
chiqarish funktsiyasi va jamoadagi munosabatlarni tartibga solish 
funktsiyasini, unda shakllangan an'analar va aloqa usullarining 
tabiatini, shuning uchun ish uslubini ko'rsatadi.