Ботаника институти ва ўзбекистон миллий университети ҳузуридаги илмий даражалар берувчи dsc

4-жадвал. Лалми тупроқларни бонитировкалашнинг асосий шкаласи
 
№ 
Тупроқларнинг генетик гуруҳлари (тупроқ типлари ва 
уларнинг ёғингарчилик билан таъминланиши) 
Бонитет баллари 
Жигарранг тупроқлар минтақаси: 
1 
Ёғингарчилик билан таъминланган, 
лалми жигарранг тупроқлар 
100 
Бўз тупроқлар минтақаси: 
2 
Ёғингарчилик билан таъминланган, 
лалми тўқ тусли бўз тупроқлар. 
85 
3 
Ёғингарчилик билан ярим таъминланган, 
лалми типик бўз тупроқлар 
70 
4 
Ёғингарчилик билан таъминланмаган, 
лалми оч тусли бўз тупроқлар 
50 
Она жинслар лалми тупроқлар унумдорлигини белгиловчи асосий омил 
ҳисобланади. У механик таркиби билан бирга тупроқнинг агрофизик 
хоссаларини белгилайди. Тупроқни бонитировкалаш жараёнида механик 

---

25 
таркибнинг роли икки гуруҳ тупроқ пайдо қилувчи жинслар чегарасида 
баҳоланди: -лёсс ва лёссимон ётқизиқлар; - элювий, делювий туб жинслари, 
пролювиал қирра тош-қумоқли ва чағиртош-қумоқли ётқизиқлар. 
Лалмикор ҳудудларда намлик даражасининг ўзгариши одатда қияликда 
кузатилиб, у қанчалик паст бўлса, шунчалик намлик юқори бўлади. Лалми 
ерларнинг ишлаб чиқариш қобилияти жойларни экспозицияси ва қиялиги 
билан чамбарчас боғлиқдир. Шунинг учун ҳам лалми тупроқларни 
унумдорлиги баҳоланганда жойнинг экспозицияси ва қиялик тиклиги учун 
пасайтирувчи коэффициентлар қўлланилади. Вертикал минтақада тупроқ 
хусусиятини ёмонлаштирувчи ва ишлаб чиқариш қобилятини пасайтирувчи 
омиллардан бири сув эрозияси бўлиб, турли қиялик экспозицияларида 
нишабликни ортиши билан унинг жадаллиги ортиб боради. Лалми 
тупроқларнинг ювилиш даражаси билан ғалла ҳосилдорлиги орасидаги 
алоқадорлик жуда яхши бўлиб (r=+0,97; r=+0,98) ушбу боғлиқликлар асосида 
ҳар бир лалми тупроқ типлари учун бонитировкалаш коэффициентлари 
ишлаб чиқилди (5-расм).