Botaniкa (Ma'ruza matnlari) Toshkent -2011 2 Sizga tavsiya etiladigan “Botanika”

Endoplazmatik to‘r. Elektron mikroskop yordamida gialoplazmada juda nozik kanalchalarning 
murakkab sistemasi borligi aniqlandi. Кeyinchalik endoplazmatik to‘r o‘zaro bog‘langan ultromikros-
kopik kanal, pufak va sisternalar sistemasidan iborat ekanligi topildi. Uning qoplamasi ko‘p hollarda 
oraliq masofasi o‘zgarib turuvchi qo‘sh membrana shaklida bo‘ladi. Bunday qoplama ba’zida kengayib 
o‘zaro kanalchalar bilan bog‘langan pufakchalar shaklida ham bo‘lishi mumkin. Endoplazmatik 
to‘rning bajaradigan vazifalari har xildir. 
Endoplazmatik to‘r bo‘shliqlarining hujayrada joylashuvi va shakli shuni ko‘rsatadiki, bu sistema 
hujayra ichida moddalarning harakati va taqsimotida hamda hujayrada sodir bo‘ladigan modda al-
mashinish jarayonida muhim rol o‘ynaydi. Moddalarning sarflanishi uyg‘unlashgan joylarda. Masalan: 
hujayra qobig‘i sintez qilinadigan qismlarda endoplazmatik to‘r kapillyarlari iste’mol zonalariga paral-
lel ravishda o‘tadi. Endoplazmatik to‘r assimiliyatsiya mahsulotlarini o‘simlik bo‘ylab harakatida 
qatnashadi. Bulardan tashqari endoplazmatik to‘r birinchi navbatida assimiliyatorlar sintezida ishtirok 
yetadi, oqsillar va fermentlar sintezida ham qatnashadi. 
Goldji apparati. Buni birinchi marta 1898 - yilda italiyalik sitolog olim Goldji aniqlagan va dik-
tiosoma nomi bilan yuritilgan. Bu organoid ham endoplazmatik to‘r bilan fuknksional bog‘langan. Ular 
ancha murakkab tuzilgan bo‘lib, go‘yo devorlari plazmatik membranalardan tuzilgan yassi sisternalar 
paketiga o‘xshaydi. Diktiosomalarda organik moddalar vaqtincha to‘planadi va hujayraning boshqa, 
qismlariga tarqaladi. Goldji apparatini hujayradan suyuqlikni chiqarishda, suv balansini tartibga 
solishda, hujayradagi chiqindi va zaharli moddalarni to‘plashda hamda hujayra vakuolasi hosil qilishda 
ahamiyati kattadir. 
Ribosomalar. Hujayradagi ribosomalarni 1955-yili G. Palade aniqlagan. Bu submikroskopik 
tuzilishga ega bo‘lgan organellarning diametri 20 nm gacha boradi. Bularda membranalar bo‘lmaydi va 
tarkibida 50 % oqsillar va shuncha miqdorda ribosom RNК (ribonuklein kislota) mavjud. 
Aminokislotalardan oqsillarni hosil qilish yoki sintezlash ribosomalarning asosiy vazifasidir.