Bo‘z tuproqlar mintaqasi

W ^нет q

z = z • z„ .. .z = - ^мах

сис 1 2 ' n ^бр

Buglanishga bulgan suv isrofi kuyidagicha aniklanadi:

Sop = B e l

V - suv satxi eni, m.

L - kanal uzunligi.

e - bir birlik vakt ichidagi suv satxidan buglanish balandligi, tajriba bilan aniklanadi.

Ekspluatatsion suv isroflari normativ buyicha sugorish tarmogi konstruksiyasiga boglik xolda kabul kilinadi.

Nazorat savollari:

1. 
   Sug‘orish tarmoqlarida suv sarflarini aniqlash bo‘yicha tajribalar qanday olib boriladi?
   
2. 
   Sug ‘orish tarmoqlarida suv sarflarini aniqlash nima?
   
3. 
   Sug ‘orish tarmoqlarida suv sarflarini qanday asboblar bilan amalga oshiriladi?
   

1. 
   Sug’orish tarmoqlarida suv sarflarini hisoblash usullarini aniqlash.
   

Kanallardagi suv isrofiga karshi kurashish tadbirlari 2 turdan iborat: kurilish va ekspluatatsion tadbirlari.

Kanallarda filtratsiyani kamaytirish buyicha kurilish tadbirlari kuyidagilarni uz ichiga oladi:

1. 
   minimal isrof buladigan kanal kundalang kesimi va profilini ta’minlash.
   
2. 
   kanal kuriladigan tuprokning filtratsiya xususiyatlarini kamaytirish.
   

V) suv utkazmaydigan antifiltratsion koplamalar kurish.

G) epik sugorish tizimlarini kullash.

Ekspluatatsion tadbirlar kuyidagilardan iborat:

1. 
   suvdan foydalanish rejali asosda tashkil kilish.
   
2. 
   kanalni uz vaktida tozalab va ta’mirlab turish.
   

V) kanal uzunligini kamaytirish va ishlash rejimini optimallashtirish.

G) kanalning yorilib ketgan yuzasini tugrilash.

D) damlashga va yukori tezlashgan xolatda ishlashga, tashlashga yul kuyilmaslik .

Kanalda minimum filtratsiya bulishi uning kundalang kesimini loyixalashga boglik.

Tuprokning filtratsiya xususiyatlarini kamaytirish tadbirlari kuyidagilar:

• 
  tuprokni yumshatib trambovka kilish.
  
• 
  tuprokni zichlashtirish.
  
• 
  kanalni kurishda portlashdan foydalanish.
  
• 
  kolmatatsiya kilish.
  
• 
  dispyertatsiya kilish (biologik chiritish, neftlash, bitumlashtirish, silikatlashtirish).
  

Kanalning tubi va yop bagrini yumshatish filtratsiyani 2-4 martagacha kamaytiradi, u ogir tuproklarda kullaniladi.

Ogir tuproklardan utgan kanallardan tuprokni sayoz va chukur zichlashtirish yaxshi natija byeradi (0,25-0,30 m.dan 0,60-1,0 m. gacha) zichlagich yoki mexanik

110

trambovka usuli bilan bajariladi.

Portlatish usuli bilan kanal kazishda filtrutsiya tezligi 10-20 martagacha kamayadi. Kumli va kumlok tuproklarda kanalni sun’iy kolmatatsiya kilish ancha foydali.

Kanalni filtratsiyaga karshi koplash uzluksiz va uzok ishlaydigan kanallarda kullanadi. Bunda ularga kuyidagi talablar kuyiladi:

1. 
   kyerak suv utkazuvchanlikni ta’minlash va arzonlashtirish.
   
2. 
   etarli mustaxkamlik, kanalda ut utmasligini ta’minlash.
   
3. 
   tempyeratura uzgarishiga barkarorlik.
   
4. 
   suv tezligini oshirish va kanal kundalang kesimini kamaytirish.
   

Filtratsiyaga karshi matyerial sifatida polietilen plyonkalar keng kullanilmokda. Bunda plyonka ustidan 1 m.gacha tuprok tashlanadi. Bunda filtratsiya 85-95 % gacha kamayadi.

Filtratsiyaga karshi ekran sifatida kam suv utkazuvchi tuprok, bentonit, sun’iy polimyer matyeriallar kullaniladi. Bunda filtratsiya 60-80 % ga kamayadi. Filtratsiyaga karshi tadbirlar kuyidagilarga karab tanlanadi: tuprokning kerak suv utkazuvchanligini ta’minlash, konstruksiyaning etarli mustaxkamligi, xarorat uzgarishiga va begona utlarga mustaxkamlik, ishlarni mexanizatsiyalashtirish va yukori iktisodiy afzalliklaridir.

Tadbirlar variantlarni texnikaviy va iktisodiy solishtirish asosida belgilanadi. Bunda kanalning FIK suvni tejash va boshka kursatgichlar aniklanadi.

Antifiltratsion tadbir turini kabul kilishdagina rejaviy foydali ish koeffitsenti belgilanib, u buyicha isrofining kamaytirilishi protsenti aniklanadi.

z • z