Bo‘z tuproqlar mintaqasi

Л

takrorlanishida 5 nuqtadan 1 m maydondagi bug’doy o„rib olinib, undagi donlar yanchildi va torozida tortish yo„li bilan don va somon hosildorligi hisoblandi.

5. 
   Tajriba olib borish davomida tuproqning agrokimyoviy tahlillari amalga oshirildi:
   

• 
  tuproqning agrokimyoviy xossalarini aniqlash maqsadida tajriba qo’yishdan oldin va o„rim yig„im oldidan tuproqning haydov (0-30sm) va haydov osti (30-50sm) qatlamlaridan namunalar olinib quyidagi usullarda tahlil qilindi:
  

1. 
   . CHirindi miqdori I.V. Tyurin usulida;
   
2. 
   . Tuproqdagi azot, fosforning umumiy miqdorlari L.P.Gritsenko, I.M. Malseva usulida;
   

v). Nitratli azotning harakatchan formasini kalorimetr usulida; fosforni B.P. Machigin, almashinuvchi kaliyni P.V.Protasov usulida aniqlandi.

5. 
   Vegetatsiya davrida ikki marta:
   

1. 
   . Kuzgi bug’doyni ekishdan oldin;
   
2. 
   . Kuzgi bug’doyni to’liq pishish davrida (o„rim yig„imdan oldin) tuproqdan o„zlashtirilgan oziqa elementlari miqdori aniqlandi.
   

5. 
   Quyidagi agrofizik tadqiqotlar olib borildi:
   

• 
  Tuproqni hajm massasi 100 sm chuqurlikda har 10 sm qatlamda amal davrining boshida va oxirida N.A.Kachinskiy usulida aniqlandi;
  
• 
  Tuproqning suv o’tkazuvchanligi amal davrining boshida va oxirida Nestyerov usulida, silindr shaklidagi doirasimon idish orqali aniqlandi;
  
• 
  Tuproqning cheklangan dala nam sig„imi o’suv davri boshida aniqlandi. Buning uchun tomonlar 2x2 m bo’lgan maydon 20 sm ustunda, ya’ni
  

gektariga 2000 m kub hisobida suv bilan to„ldirildi. Keyin polietilen plyonka

tortilib, uning usti tuproq bilan yopib qo„yildi. Shu ndan so’ng uchinchi kundan

106

boshlab namlikni aniqlash uchun har 10 sm qatlamdan 1 metrgacha bo’lgan chuqurlikgacha 3 qaytariqda tuproq namunalari olindi. Namunalar olish, namlik doimiy miqdorga etguncha davom ettirildi. Namlikning doimiy ko„rsatkichi cheklangan dala nam sig„imi deb qabul qilindi.

CHeklangan dala nam sig„imini aniqlash uchun kuzatish boshlanmasdan oldin maydoncha tashqarisidan namunalar olindi va tuproq namligi aniqlandi.

• 
  Har sug’orish oldidan tuproqning sug’orish oldi namligi aniqlandi.
  

Ma’lumki, sug„orilib dehqonchilik qilinadigan mintaqaning kuzgi bug’doy

ekiladigan xududlarida tuproq namligini maqbul miqdorini bilish, sug’orish muddatlari, me’yorini aniqlash etishtirilayotgan kuzgi bug’doy navidan yuqori va sifatli don hosili olishni ta’minlaydi. Shu maqsadda, uch yillik tajribada, uch xil sug’orish tartibi o„rganilgan bo’lib, kuzgi bug’doy unib chiqqandan, to fevral oyigacha har 10-15 kunda 1 m chuqurlikkacha tuproq namunalari olinib, tyermostat yordamida quritish yo„li bilan tuproq namligi aniqlanib borildi. Havo xarorati ortib borgan sari har 3-5 kun oralatib tuproq namligi aniqlab borildi va olingan ma’lumotlar asosida kuzgi bug’doyni sug’orish vaqti va byerilayotgan suv miqdori aniqlandi.

• 
  Sug’orish me’yorlari ostona kengligi 0,5 m ga teng bo’lgan CHipoletti suv o„lchash moslamasi yordamida o„lchab borildi.
  

Barcha agrofizik tadqiqotlarni bajarishda «Metodika agrofizicheskix issledovaniy» (Toshkent, SoyuzNIXI, 1973) qo„llanmasidan foydalanildi.

5. 
   Bir gektar maydonda kuzgi bug’doy etishtirish uchun sarflangan harajatlar, umumiy va shartli sof foyda, rentabellik darajasi aniqlandi. Iqtisodiy samaradorlikni aniqlashda tajriba o„tkazilgan xo„jaliklar uchun, Shu yillarda qabul qilingan sotish bahosi asos qilib olindi.
   

Nazorat savollari:

1. 
   Sug ‘orish usuli va sug ‘orish tartiblarini kuzgi bug ‘doyni o ‘sish va rivojlanishiga ta ’sirini aniqlashda qanday taqiqotlar olib boriladi?
   
2. 
   Sug ‘orish usuli va sug ‘orish tartiblarini kuzgi bug ‘doyning o ‘sish va rivojlanishiga kuzgi bug ‘doyda fenologik kuzatuvlarni tashkil etish nima?
   

3. Sug ‘orish usuli va sug ‘orish tartiblarini kuzgi bug ‘doyning o ‘sish va rivojlanishiga ta ’sirini aniqlash nima?

3. 
   Sug‘orish tarmoqlarida suv sarflarini aniqlash bo‘yicha tajribalar.
   

Magistral kanal ma’lum bir vakt mobaynida ishlash tartibi va suv sarfi Shu kanaldan bir vaktda suv taksimlanadigan xujaliklararo kanallarning suv sarflarining yigindisiga teng bulib, suvdan foydalanish rejasi va Shu kanalning F.I.K. bilan aniklanadi. Xar bir xujaliklararo kanaldagi suv sarfi esa bir vaktda Shu kanaldan suv olaetgan xujalik kanallarining suv sarflari yigindisiga va Shu kanalning FIK ga boglik. Xar bir xujalik kanalidagi suv sarfi Shu xujalikning suvdan foydalanish rejasi bilan FIK orkali aniklanadi. Xar bir suv tarmogining suv sarfi Shu kanaldagi netto suv sarfi bilan filtratsiyaga ketgan suv isrofi yigindisiga teng.

Qbr r^net + с

• 
  ^{Q S}f
  

Kanallardagi suv isrofi filtratsiyaga, buglanishga va xar xil eksplutatsion suv isrofidan iborat. Buglanishga ketgan suv isrofi filtratsiyaga ketgan suv isrofining 2­

4. 
   % ni tashkil kiladi. Kanallardagi filtratsiyaga ketgan suv isrofi asosan tuprokning suv utkazuvchanligiga, filtratsiya koeffitsientiga (KF) va kapillyar suv utkazuvchanlik (K_v) koeffitsientiga boglik. U kanalning chukurligi va pyerimetriga tugri proporsional va yer osti suvlarining chukurligiga teskari proporsional. Uzlukli ishlaydigan kanallarda filtratsiyaga ketgan suv isrofi ancha yukori buladi. Kanalda filtratsiya 2 xilda uchraydi: ozod va tazyikli. Bunda tiklanuvchi va tiklanmas filtratsiya bulishi mumkin. Filtratsiyaga ketgan suv isrofi kanal uzlukli ishlaganda kuyidagicha aniklanadi: