Bo‘z tuproqlar mintaqasi
Download 1.04 Mb.
|
Мел-да илм изла усл к- лотинча
- Bu sahifa navigatsiya:
- Havoli quruq tuproqni elash
- Tuproqni ho‘l elash
- Agregatlarning sof og‘irligi, g
- CHinni
- Quritilgandan keyin agregatlarning sof og‘irligi, g
- 10 dan yirik 10 dan 5 gacha 5 dan 3 gacha 3 dan 2 gacha 2 dan 1 gacha 1 dan 0,5 gacha 0,5 dan 0,25 gacha 0,25 dan kichik
Akademik V.R.Vilyams usuli bilan tuproq makrostruktura elementlarining chidamliligini aniqlash asbobning tuzilishi Tuproq makrostruktura elementlarining chidamliligini aniqlash uchun ishlatiladigan akademik V.R.Vilyams asbobi quyidagi tarkibiy qismlardan tuzilgan: past tomoni ingichka nayga o„tadigan keng shisha probirkadan iborat, nay yuqoriga egilgan va kengaygan bo’ladi hamda keng probirkaning yuqorisida kengayish bilan tugaydi, unga suv quyiladigan nay kavsharlangan bo’ladi. Suv shisha idish yoki vodoprovoddan suv quyiladigan nay orqali kengaygan joyga keladi va pastga xarakat qilib, keng probirkani to‘ldiradi, tuproq namunasi orqali o’tgan suv miqdorini hisoblash uchun keng probirkani byerkitadigan probkaga urnatilgan nay orqali bir litrli o„lchov silindriga quyiladi. Suv quyiladigan nayning tanqi uchiga kauchuk (rezinka) naykiygiziladi, bu ortiqcha suvni rakovinaga to„kish uchun xizmat qiladi. Keng probirkaga suv quyishni bir xilda tartibga solish doimiy bosim ostida boradi. Asbob metall shtativga o„rnatiladi. Ishlash yo„li
chidamliligini aniqlash lozim bo’lgan tuproq kesakchalarining tegishli fraksiyasini olish uchun havoli-quruq tuproq elaklarda elanadi; probirka tubiga 2-3 sm qalinlikda yuvilgan shag„al solinadi va uning ustidan teshiklari 0,25-0,5 mmbo’lgan turli chambarak quyiladi. So„ngra asta-sekin qimirlatib tekshiriladigan tuproq 10 sm yuqoridan to„kiladi va uning g„am yuqorisidan xuddi oldingidek usulda byerkitiladi. Keyinchalik yana avvalgidek qalinlikda shag„al solinadi. Shu nday qilib probirka tuproq va shag„al bilan to„la to„ldiriladi va zich qilib yopiladi; v) shisha idish yoki krandan yuqorida bayon etilgandek suv quyiladi; g) tuproqdan dastlabki 5 minut, so„ngra 15, 30 minut, 1 soat ichida va uch soat oralig„ida suv o’tkazuvchanlik hajmi doimiy bo„lgunicha o’tgan suv mivdori o„lchanadi. Tuproqning chidamliligi haqida aniqlash boshlanishidan boshlab suv o’tkazuvchanlik hajmi doimiy bo„lguncha o’tgan suv miqdoriga qarab fikr yuritiladi. Tekshirilgan tuproqlarga qarab makrostruktura elementlarining chidamliligi, haqida xulosa chiqariladi. Kyerakli narsalar: asbob, elaklar to„plami, shag„al, tuproq, to„r, probirkalar, texnik tarozilar va tarozi toshlari. Akademik K.K.Gedroys usuli bilan tuproq mikrostruktura elementlarinish chidamliligini aniqlash Turli tuproqlarning 0,25 mm dan kichik bo’lgan agregatlari chidamliligini taqqoslash akademik K.K.Gedroys usuli buyicha olib boriladi. Ishlash yo„li texnik tarozida diametri 0,25 mm dan kichik bo’lgan 10 g tuproq fraksiyasi (S) tortib olinadi va hajmi 100 sm3bo’lgan o„lchov silindrga solinadi; tuproqli silindr 100 sm3 satxgacha suv bilan to„ldiriladi va probka (tiqin) bilan markam byerkitiladi. Silindr 3 minut davomida ag„darilib turib suvli tuproq chayqatiladi. So„ngra u bir sutka tutib turiladi; v) bir sutka turgandan keyin suyuqlik ustunining o„rtasidan pipetka bilan 20 sm3loyqa suyuqlik olinadi va tortilgan stakancha (S1) ga quyiladi; g) silindrdagi barcha loyqa suvning xajmi (v) aniqlanadi, bunda struktura holatini yuqotgan kururqtuproqni aniqlash uchun olingan 20 sm3 suyuqlik ham hisobga olinadi;
suv hammomida havoli-quruq holatgacha quritilgandan keyin qolgan tuproqli stakancha (S2) tortiladi; qolgan qurigan tuproqning (S3) sof og„irligi (grammlarda) aniqlanadi; С = С - С ■ С3 С2 С1; j) quyidagi proporsiya bilan olingan natijalarga muvofiq silindrdagi (S4) loyqa suvning bo„tun hajmidagi quruq tuproq og„irligi topiladi: v - c4
С4 = ^ bundan 20 z) quyidagi proporsiya bilan tuproq tarkibidagi cho„kmagan, ya’ni chidamsiz mikrostrukturadagi agregatlarning protsient miqdori aniqlanadi: 10г -100% С4 - х, х = = 10. С bundan 10 Analiz natijalari 3.2.3- jadvalga yozib olinadi. Tuproq mikrostruktura elementlarining chidamliligi haqida xulosa chiqariladi. Kyerakli narsalar: tekshiriladigan tuproq namunalari, texnik tarozilar va tarozi toshlari, 100 sm3 hajmli o„lchov silindri, silindrni byerkitish uchun probka, pipetka, suv hammomi, suv. 3.2.3-jadval Agregatlarning suvga chidamliligini D.G.Vilenskiy usuli bilan aniqlashning tomchi usuli Agregatlar suvga chidamliligini aniqlashning tomchi usulida analiz qilinayotgan ma’lum kattalikdagi agregatlarni yuvish uchun ketgan suv mivdori (sm3) hisobga olinadi. Ishlash yo„li Tajribaning hamma variantlari takrorlanayotgan paykallardan birida haydaladigan qatlam chuqurligidan har 20 sm dan2,5 kg miqdorda alohida-alohida tuproq namunasi olinadi vadoimiy og„irlikka kelguncha havoda quritiladi. 1 dan 10 mm gacha bo’lgan kesakchalar olish uchun havoli-quruqtuproqni elaklarda elanadi, bunda, asosan, diametri 5 mm bo’lgan kesakchalar olinadi. Tuproq namunasining analizi uchun bir xil kattalikdagi 15-30-50 ta kesakcha olinadi. Ishonchliroq ma’lumot olish uchun tajribaning har bir variantidan ko„psonli aniqlashning o‘rtachakattaligini, yaxshisi 50 ni olish kerak. Kesakchalar chidamliligini aniqlash uchun tajribalarni takrorlashlarning ko„psonli bo’lishiga sabab, bir xil namuna tuproqdan olingan bir xil kattalikdagi kesakchalarning yuvilishiga ketgan suv miqdoriga qarabkatta farq qilishi mumkin. D.G.Vilenskiyning tuproq agregatlarining suvga chidamliligini aniqlash asbobi vodoprovod yoki suvli shisha idishga biriktirilgan gorizontal shisha naydan iborat. Nayning yon tomoniga pipetka uchiga o„xshagan kranlar o„rnatilgan. Kraplar ustiga o„lchov silindrlari qo„yiladi. Silindrlar tepasiga diametric 0,5mmteshiklm metal voronka qo„yiladi. Setka ustiga yurqa rezinka halqa qo„yiladi. Tekshiriladigantuproqkesakchalari Shu halqaichiga joylanadi. Kesakchalarustiga krandan suv Shu nday yuboriladiki, bunda 1 sekundda 2tomchi (0,006ml)suv oqishi lozim. Tuproq kesakchalari to„la emirilguncha yuvish davom ettiriladi. Tuproq namunasi har bir kesagining yuvilishiga sarflanadigansuv miqdori alohida aniqlanadi. Bunday aniqlash, tekshirishning barcha variantlari uchun izchil o’tkaziladi.Olingan ma’lumotlar 3.2.4- jadvalga yozib olinadi. 3.2.4-jadval Tuproq agregatlari chidamliligini aniqlash
Tekshirishvariantlaridagi kesakchalarning chidamliligi tegishli hulosalar chiqariladi. Kyerakli narsalar: tuproq namunasi, elaklar, kranlitaqsilagich nay, voronka, diametri 0,5 mm teshikli metall to„r o„lchov silindrlari, yupqa rezina halqa, suvli shisha idish yoki vodoprovod, tarozi va tarozi toshlari. Nazorat savollari: Tuproqning fizik xossalari nima va ular qanday aniqlanadi? Tuproqning mexanik xossalari nima va ular qanday aniqlanadi? Qishloq xojaligi etishtirishda tuproqning fizik va mexanik xossalarini aniqlash nimaga kerak? Tuproqning fizik hossalari: tuproqning morfologik tuzilishi, unga tasnif byerish, tuproqning hajm og‘irligini, g‘ovakligi va mexanik tarkibini, donadorligini, zichligini va qattiqligini aniqlash. Tuproqning agrofizik xossalarini o‘rganish. Shu dgorlash usullari va chuqurligi, Shu ningdek, kultivatsiya chuqurligi va sonini o„rganish bo’yicha tajribalarda ishlov sifatini belgilovchi ko„rsatkich tuproqning uvoqlanish darajasidir. Tuproq uvoqlanishi hosil bo’ladigan tuproq donacha-fraksiyalarining foiz nisbati bo’yicha belgilanadi. Ishlov berilgan dan so’ng agronomik jihatidan qimmatli fraksilar qancha ko’p shakllansa, tuproqning uvoqlanish darajasi ham, ishlov sifati ham Shu nchalik yuqori bo’ladi. Uvoqlanish darajasi tuproq namunasini ustma-ust joylashtirish va uni teshikchalari kattaligi 100, 50, 30, 5, 1, 0,5 va 0,25 mm bo’lgan elaklardan o’tkazish orqali aniqlanadi. Tuproq namunalari 5 takrorlanishda 50x50sm. li maydonlar tuprog’ining ishlov berilgan qavatidan kavlab olinadi. Kultivatsiyadan keyin egat oralig„idagi tuproqning uvoqlanish darajasini aniqlash uchun namunalar yumshatish kengligi va chuqurligidan, kultivator qamrovi kengligidan egatlarda, chunonchi, 4 qatorli variantlarda o„rtadagi 3 egatdan, 8 qatorlida o„rtadagi 3-6 egatdan olinadi. Tuproqqa ishlov berish bo’yicha o’tkaziladigan tajribalarda 0-5, 5-10, 10-20 sm. va h.k. qatlamlardagi namlik miqdorini bilish juda muhim. Bu maqsadda namunalar yerta bahorgi tirmalash, chigit ekish oldindan yoki ekish tugagach, birinchi va keyingi sug’orishlardan avval olinadi.
Tuproqning hajm og„irligi va g„ovaklik ko„rsatkichlari o„tkazilgan ishlov turlarining tuproq qavatlari zichligiga, uvoqlanishiga, g„ovakligiga ta’sirini ifodalovchi ko„rsatkichlardir. Tuproq hajm og„irligi yerta bahorgi tirmalashdan avval, ekishdan so„ng, birinchi va uchunchi suvlardan oldin, amal davri oxirida bo„lakning 5 nuqtasidan 0-10, 10-20, 20-30, 30-40 va 40-50 sm.li qatlamlarda aniqlanadi. Ayrim tajribalarda haydov qatlami shakllanishi davomida yuz beradigan o„zgarishlarga kuzgi Shu dgor, uning chuqurligi, zaxira suvi yoki sho’r yuvish, kuz-qish va bahor pallasida yoqqan yog„inlar, bahorgi ekish oldi ishlovlari va ekish, amal suvlari, kultivatsiyalar ta’sirini o„rganish uchun hajm og„irligini aniqlashga mo„ljallangan ishlar ko’proq o’tkaziladi. Masalan, yer haydashdan avval va keyin, zaxira suvi va sho’r yuvishdan so„ng, yerta bahorgi tirmalashgacha, chigit e qilgandan keyin 1va 2 chi suvdan oldin va amal davri oxirida. Ekishgacha yoki g‘o‘zaning amal davrida tuproqqa ishlov berish chuqurligi va usullari o„rganilayotganda variantlaraor farqni aniqlash uchun muhim bo’lgan ko„rsatkichlar quyidagilar: tuproqning suv o’tkazuvchanligi va suvda yuvilishiga bardoshli agregatlarning miqdorini aniqlash. Suv o’tkazuvchanlik sug’orishlar oldindan aniqlanadi. Tuprq agregatlari tahlili bahorda, ekishdan keyin va sug’orishlar tugagandan keyin 0‘tkaziladi.1
Tajribada uning vazifalariga ko„ra, gumus, yalpi azot, fosfor, kaliy, nitratlar, amiak va o„simlik o„zlashtiradigan fosfatlar miqdori aniqlanadi. Bunda sho’rlangan yerlardagi tuproqlarning sho’rlanish darajasini kuzatish, albatta zarur. G’o’za asosiy oziqa moddalarni o„zlashtirishni aniqlash uchun o„simlikda rivojlinish davrlari bo’yicha kimyoviy tahlil o’tkaziladi.
o’tkazish texnologiyasi, amal davridagi kultivatsiyalar soni va chuqurligi tuproq mikroflorasi soni va sifat tarkibiga, turli qatlamlarda taqsimlanishga jiddiy ta’sir ko„rsatadi. Tuproqning ayrim qatlamlari bo’yicha mikroflora tavsifi tajriba variantlarida kechayotgan jarayonlar yo„nalishini tasavvur etish, tuproq unumdorligidan imkoni boricha ko’proq foydalanish uchun qulayroq sharoitlarni belgilashga imkon byeradi. Tuproq mikroflorasini kuzatish aprel-may, iyun, iyul, oktyabr-noyabr oylarida o’tkaziladi.
Tajriba qo„yishning asosi bo’lgan yagona farq tamoyili bo’yicha tuproqqa ishlov berish usullari, texnologiyasi yoki ishlov chuqurligi o„rganilganda amal davri sug’orishlarining barchasida bir xil me’yorida suv berish zarur. Masalan, Shu dgor yoki yumshatishning turlicha chuqurligi, yerta bahorgi va ekish oldindan ishlovlar chuqurligi, G’o’zaning amal davridagi kultivatsiyalar chuqurligi va b.q. o„rganilganda har bir sug’orishda mavsum bo’yicha barcha variantlarga bir me’yorda suv byeriladi.
G’o’za parvarishda hosil-yig„im tyerimida mexanizatsiya keng qo’llanilishi munosabati bilan chigit ekishda, egatlarning to’g’ri va enlamalari oralig„i oddiy egatlar kengligi bilan bir xil bo„lishi muhim ahamiyat kasb etadi. Ushbu talablarga amal qilingandagina qo„llanilayotgan mashinalarning yuqori samaradorligiga va qo„l mehnati sarfini kamaytirishga yerishish mumkin. Buning uchun seyalkalar sinchiklab tayyorlangan, markyer esa zarur kenglikka juda aniq o„rnatilgan bo„lishi zarur. Ekishda qatnashayotgan traktorchi yuqori malakali bo„lishi darkor.
olish mumkin. (4.2-chizma). ■ IcT 20; ЗСЬ 40' JSSL Download 1.04 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||