Bo‘z tuproqlar mintaqasi

G‘o ‘za etishtirishdagi agrotexnikaga qo ‘yiladigan talablar nimalar kiradi?

G ‘o ‘za etishtirishdagi agrotexnikani qanday amalga oshiriladi?

G ‘o ‘za etishtirishdagi agrotexnikasiga nimalar kiradi?

2. 
   Kuzgi bug’doy etishtirishdagi agrotexnikaga qo„yiladigan talablarini
   

aniqlash.

Agrofizikaviy izlanishlar. Tajriba qo’yishdan oldin (kuzda) tuproq kesmasi ochilib, tuproqning morfologik tuzilishi genetik qatlamlar bo’yicha tavsiflandi. Bir vaqtning o„zida tuproqning tabiiy namligi va undagi suv zahirasi tyermostat torozi va neytron nam o„lchagich «Hydroprobe-503 DR» yordamida, xajmiy og„irligi esa kesuvchi silindrlar yordamida har 10 sm qatlam bo’yicha aniqlandi.

Mazkur genetik qatlamlarda 2-3 kg miqdorda tuproq namunalari olinib, ularda tuproqning mexanik tarkibi, (Kachinskiy usulida) umumiy g„ovakligi aniqlanadi, mavsumning ohirida barcha variantlarda takrorlandi.

Agrotexnikaviy dala tajribalari olib borishda tuproqning suv fizik xususiyatlarini bilish taqozo etiladi. Bu yo„nalishda quyidagi tadqiqotlar o„tkazildi:

• 
  tuproqning cheklangan dala nam sig„imi (CHDNS) va suv o‘tkazuvchanlik 6 soat davomida Dolgov doiralari yordamida tajribaning boshida va amal davri ohirida aniqlandi.
  

Agrokimyoviy izlanishlar. Tajriba qo’yishdan oldin tuproqqa dastlabki agrokimyoviy tavsif berish maqsadida dala maydonidan konvyert usulida tuproq namunalari 0-30, 30-50 sm li qatlamlardan olindi. Bu tuproq namunalarida umumiy chirindi (Tyurin usulida), yalpi NRK (Malseva), nitratli azot (ionometrik asbobda), harakatchan fosfor va almashinuvchi kaliy (Machigin va Protasov usulida) miqdorlari aniqlandi.

O’simlikning o’suv davri (bahorgi tuplash, naychalash, boshoqlash, sut-mum pishish va pishish davrlarda) davomida tuproq namunalari olish bilan bir paytda o„simlik namunalari ham olindi.

Olingan o„simlik namunalari tegirmonda yaxshilab maydalangandan keyin, ular tarkibidagi yalpi azot, fosfor va kaliy miqdorlari (Malseva va Gritsenko usullarida) kimyoviy taxlillar yordamida topildi. Tegishli hisob -kitoblardan keyin kuzgi bug’doy oziqa moddalarni o„zlashtirishga doir qonuniyalar aniqlandi.

Biometrik o‘lchov va kuzatuvlar. Urug„ unib chiqqandan keyin va bug’doy etilib pishgan davrda tajriba variantlari bo„ylab hamma qaytariqlarda haqiqiy ko„chat qalinligi aniqlandi. Kuzgi bug’doyning naychalash, boshoqlash, sut-mum pishish va etilib pishish davrlarda o„simlikning bo„yi o„lchandi. Bu o„lchovlar tajribani hamma variant va qaytariqlarida bajarildi. Buning uchun bug’doyning naychalash davrida har bir bo„linmada 100 tadan o„simlik belgilab qo„yildi. Keyingi o„lchovlar ham Shu belgilangan o„simliklarda bajarildi. Qsimlik namunalari quyidagi miqdorda olindi; tuplashda 50 dona, naychalashda 25 dona, boshoqlashda 10 dona, sut-mum pishish va etilib pishish davrida 5 donadan. Olingan o„simlik namunalari tuplash, naychalash, boshoqlash, sut -mum pishish davrlarida (to„la butunligicha), etilib pishish davrida alohida-alohida (ildiz, poya va boshoq) bo„laklarga bo„linib soyada quritilib o„simlikning quruq massasi aniqlandi, keyinchalik tegirmonda yaxshilab maydalanib kimyoviy taxlillarga tayyorlandi.

O’simliklar to„la boshoq hosil qilgandan keyin 1ta o„simlikdagi hosil bo’lgan boshoqlar soni aniqlandi. Buning uchun bo„linmada (ikki takrorlanishning hamma variantlarida) oldingi belgilangan yuz dona o„simlikning har bittasidagi hosil poyalari sanalib, 1ta o„simlikda o’rtacha chiqarildi.

Л

Kuzgi bug’doyning sut -mum pishish davrida 1m dagi maxsuldor poyalar soni hisoblandi. Bu ish ikki takrorlanishning hamma variantlarida 1 bo„linmaning hududida esa 3 nuqtada bajarildi. (Maxsuldor poyalar deb o„simlikdagi eng baland poyaning 1/3 qismidan baland bo’lgan poyaga aytiladi). Kuzgi bug’doyning sut - mum pishish davrida tajribani 2 qaytarig„ining hamma variantlarida beligilab qo„yilgan o„simliklarda (100 dona) boshoqning uzunligi o„lchandi va boshoqchalar soni topildi.

Sug‘orishlar ustidagi kuzatuvlar. Sug’orishlar tajriba tizimiga binoan belgilangan tartibda kuzgi bug’doyning rivojlanish davrlarini va belgilangan tuproq namliklarini inobatga olgan holda o„tkazildi. Bunda urug„ ekilishi bilan nam suvi byerildi. Keyingi mavsumiy sug’orishlar bug’doyning unib chiqish,

tuplash, naychalash, boshoqlash va sut -mum pishish davrlariga to’g’ri keldi.

Ob-havo kuruq kelgan yillari esa to’liq va bo„liq don hosili olish uchun mum- pishish va to„la pishish davrlarida ham engil sug’orish o’tkazish maqsadga muvofiq bo„ldi. Sug’orishni belgilashda naychalash davrigacha 0-50 sm, keyingi davrlarida esa 0-70 sm li tuproq qatlami hisobga olindi.

Sug’orish ishlari tuprokning cheklangan dala nam sig„imiga nisbatan (CHDNS) to„rt xil: 65-65-60, 70-70-60, 75-75-70, 80-80-70 % tartibda amalga oshirildi.

Sug’orishda berilgan suv miqdori CHippoletti suv o„lchash moslamasi yordamida o„lchanib, dalaning boshida uning tovoni 50 sm bo’lsa, tajribaning har bir qaytarilishiga suv kirishi va oqavaga chiqish joylarida tovoni 25 sm ligi yordamida o„lchandi.

Har sug’orish oldidan tuproqning namligi tyermostat torozi bilan 105 ⁰S da 8 soat davomida namunaning doimiy vazniga qadar quritilish yo„li orqali aniqlandi. CHDNS ning aniqlashda tuproqning mexanikaviy tarkibiga bog„liq ravishda

-5

gektariga 3 000- m suv berish yo„li bilan amalga oshirildi. Bunda tuproqning namligi 1 metr chukurlikgacha har 10 sm qatlamda 3 takrorlanishda tyermostat torozi va mahsus neytron nam o„lchagich asbobi (Hydroprobe-503 DR) bilan aniqlandi.

• 
  Shu ning bilan birgalikda tuproq zarrachalarini donadorlik darajasi kesmadan olingan namunalarda va mavsum davomida o„simliklarni asosiy rivojlanish davrlari bo’yicha 0-50 sm chuqurlikgacha har 10 sm qatlamlarda, keyinchalik esa har bir genetik qatlamlar bo’yicha aniqlandi.
  

Mavsum oxirida har bir takrorlanishda suv me’yori (yog’ingarchilik hisobga olingan holda) hisob -kitob qilinib, barcha sug’orish tartiblari uchun suv muvozanati aniqlandi.

Hosilni hisob-kitob qilish. Kuzgi bug’doyning don va somon hosili takrorlanishlarning hamma variantlarida aniqlandi. Bu ish har bir bo„linmaning

Л

hududida 3 nuqtada (har bir nuqta 1m ga teng) bajarildi. Hamma qaytariqlarda don va somon hosili alohida-alohida aniqlandi.

Hosil sifatini aniqlash. Ikkita qaytariqning hamma variantlarida 1000 dona don vazni aniqlandi. GOST 26574-85 yoki YAngi andozaga muvofiq har bir variantning donndan olingan un sifati (TU Uz 8-115-97 muvofiqligi) aniqlandi. -Unning kimyoviy tarkibi (oqsil, kleykovina, azot miqdori), somonning oziqabobligi aniqlandi.

Olingan ma’lumotlarni statistik ishlash.. Kuzgi bug’doyning don va somon hosillari bo’yicha hosil ma’lumotlariga dispyersion (Dospexov) usulida matematik ishlov byerildi.

Iqtisodiy samaradorlikni aniqlash.. Hosil ko„rsatkichlaridan foydalanib tajriba variantlari bo„ylab iqtisodiy samaradorlik aniqlandi. Bunda yuqori shartli sof foyda byergan va rentabellik jihatdan samarali bo’lgan variantlar belgilandi(Baranov).

Nazorat savollari:

1.