Bozor va tavakkalchilik Reja Kirish Asosiy qism

Kurs ishining tarkibiy tuzilishi. Kirish, asosiy qism, 4 ta reja, xulosa va foydalanilgan adabiyotlardan iborat

1. 
   Bozor va uning turlari
   

Tovar ishlab chiqarishni rivojlantirish bozor munosabatlarining paydo bo'lishi uchun zarur shart-sharoitga aylandi. Shunday qilib, bozor tushunchasi mavjud edi. Ushbu iqtisodiy munosabatlar ob'ekti tez rivojlana boshladi. Faqatgina mehnat natijasi sifatida paydo bo'lgan mahsulotlarni sotish emas. Bozorda yer, o'rmon va tabiiy vositalar bilan yaratilgan boshqa narsalar kiradi. Keling, bozor konsepsiyasini batafsil ko'rib chiqaylik.
Bu mahsulot ishlab chiqarish, harakatlanish, sotish, naqd pul va boshqa turdagi qiymatlarni shakllantirish natijasida shakllanadigan iqtisodiy mohiyatga ega bo'lgan munosabatlar tizimi. Bozor aloqalari butunlay sotib olish va sotish tamoyillariga asoslangan. Dastlab, bozorlarni ommaviy sotish joylari paydo bo'ldi. Asta-sekin shu nuqtalarda shaharlar va yirik savdo markazlari tashkil etildi. Sotuvchilar va xaridorlar bozordagi sub'ektlardir. Bu shaxslar, korxonalar, firmalar va hatto davlatlar bo'lishi mumkin. Ba'zi sub'ektlar sotuvchi va xaridorning vazifalarini bir vaqtning o'zida bajaradi. Bu sotib olish va sotish uchun asos bo'lgan munosabatlarning tashkil etilgan tarmog'i.
Bozor ob'ektlari sifatida pul va tovarlar. Mahsulot turli shakllarga ega bo'lishi mumkin. Bu mehnatning natijasi bo'lgan mahsulotdir, shuningdek ishlab chiqarish omillari (kapital, mehnat, er va boshqalar). Pulning roli barcha moliyaviy vositalarni bajaradi. Lekin eng keng tarqalgan ekvivalent pulning o'zi.
Bozor savdosining ob'ektlari boshqacha. Bu erda mehnat bozori, kapital va tovar va xizmatlarni ajratib turadi.
Mehnat bozori ushbu lavozimlarga bo'sh ish o'rinlari va murojaat etuvchilarni taqdim etadi. Bozorning zamonaviy kontseptsiyasi aslidan bir oz farq qiladi. Bugungi kunda texnik taraqqiyot tufayli savdo deyarli kompyuter tomonidan amalga oshirilishi mumkin.
____________________________
Mirziyoev Sh.M. “Erkin va farovon, demokratik O’zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz”.- Toshkent: 2018.-56b.
Moliya bozorining kontseptsiyasi kapitalning aylanmasini, har qanday shaklda pulni o'z ichiga oladi. Har qanday davlatning iqtisodiy faoliyatini yanada samarali amalga oshirish uchun ushbu bozor munosabatlarining rivojlangan tuzilmasi zarur. Buning eng muhim qismi valyuta bozori. Shuningdek, u qimmatbaho metallar va toshlarni sotadi.
Valyuta bozori kontseptsiyasiga bozordagi barcha munosabatlar doirasi kiradi, bu valyuta yoki ushbu qiymatdagi qimmatli qog'ozlarning aylanishi bilan bog'liq. Shuningdek, valyuta kapitaliga investitsiyalar ham kiradi. Xalqaro miqyosda barcha operatsiyalar global valyuta bilan amalga oshiriladi. Bozorlar mutaxassislikka bog'liq ravishda bo'linadi. Bu soha yoki ishlab chiqarish sanoatiga bog'liq bo'lgan mehnat taqsimoti shaklidir. Bozor tushunchasi bir necha sabablarga ko'ra paydo bo'ldi. Birinchidan, insonning cheklangan imkoniyatlari bilan bog'liq. Ya'ni, resurslarning etishmasligi mavjud. Biror kishi ma'lum bir mahsulotni ishlab chiqarishi mumkin, shuning uchun boshqa tovarlarni sotib olish yoki mavjud mahsulotlarga almashtirish zarur.
Bozorga bo'lgan ehtiyojning yana bir sababi - ishlab chiqaruvchilarning iqtisodiy individualligi. Har bir inson qanday mahsulotni ishlab chiqarishga qaror qiladi va qanday miqdorda tanlaydi. Bozorning amalga oshiradigan asosiy vazifasi - talab va taklif darajasini tartibga solish, shuningdek narx darajasini shakllantirishdir. Uning ta'siri ostida xarajatlarni kamaytirish va mahsulot sifatini yaxshilash uchun yangi texnik ishlanmalarni joriy etish zarur. Bozor ushbu jarayon ishtirokchilari uchun axborot manbai hisoblanadi.
Bundan tashqari, u hamkorni tanlash huquqiga ega bo'lgan xaridorlar va sotuvchilar o'rtasida vositachilik vazifasini bajaradi.
Bozor tanlovi natijalariga ko'ra, ko'proq imkoniyatlar va istiqbolga ega bo'lganlargina omon qoladilar. Bozorda tovarlar va xizmatlar etishmasligi bilan bog'liq muammolar oldini olish mumkin.
Hozirgi davrdagi bozor murakkab mexanizm hisoblanadi. Har qanday tadbirkor bozorning turlari haqida bilimga ega bo’lishi kerak. Bozordagi tovarlarning xilma-xilligi, uning murakkab tuzilishga ega ekanligini asoslab beradi.
Bozorda tovarlar emas, balki xizmat ko’rsatishlar ham taklif etiladi. Bozorning turlari shartli ravishda quyidagi sinflarga ajratiladi. Ularning ba’zilarini ko’rib chiqamiz.

I. Geografik joylashishiga qarab:

mahalliy bozor – shahar yoki qishloqdagi bozorlar;

milliy yoki ichki bozor – bu ma’lum bir davlatning bozori hisoblanadi;

mintaqaviy bozor – bu har xil davlatlar bozori va uning birlashmalari hisoblanadi.

Masalan: Evropa iqtisodiy hamkorligi, Markaziy Osiyo mintaqasi, Arab davlatlari birlashmasi va h.k. Jahon bozori rivojlangan davlatlar iqtisodini qamrab oladi. O’zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishgandan so’ng jahon bozoriga hissa qo’sha boshladi.

1992 yilda O’zbekistonning mahsulotlari chet ellarga 870 million AQSh dollar miqdorida eksport qilingan bo’lsa, 2003 yilda bu ko’rsatkich 3725 mln. AQSh dollarini, 2007 yilda esa 8991,5 AQSh dollarini tashkil etdi. MDH davlatlariga qilingan eksport darajasi 47,5 foizni boshqa xorijiy davlatlarga 52,5 foizni tashkil etgan.

II. Faoliyat ko’rsatish, darajasiga qarab:

asosiy bozor – bunda ishlab chiqarilgan tovarlarning asosiy qismi sotiladi;

qo’shimcha bozor – mahsulotlarning birqismi sotiladi;

samarasiz bozor – vaqtinchalik faoliyat ko’rsatadi;

salohiyatli bozor – ma’lum sharoitdagina rivojlana oladigan bozor;

sust bozor – yashashi yoki yashamasligi noma’lum bozor.

III. Mahsulotlarning sotilish turiga qarab:

ulgurji bozor;

chakana bozor.