Bozori 8. Kapital bozori va kapital qo`yilmalar Kapital

Iqtisodiy renta (absolyut renta) - bu cheklangan resurs uchun to`lanadigan to`lov.
Yer rentasi - cheklangan yer resurslaridan (boshqa tabiiy resurslardan) foydalanganlik uchun to`lov.
Iqtisodiy renta yer rentasiga ko`ra kengroq ma′noga ega, buni yuqorida ko`rgan edik.
Absolyut renta - bu barcha yer egalari tomonidan yerning sifatiga bog`liq bo`lmagan holda oladigan rentadir (absolyut renta K.Marks tomonidan kiritilgan).
Yer rentasini tahlil qilish uchun quyidagi shartlar bajarilgan deb faraz qilinadi:

• 
  ishlab chiqarilgan barcha mahsulot bozor uchun ishlab chiqariladi;
  
• 
  barcha yerlar mukammallashgan bozor sharoitida ijaraga beriladi;
  
• 
  barcha yerlardan asosiy oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarish uchun foydalaniladi;
  
• 
  barcha yerlarning unumdorligi bir xil.
  

Yer taklifi absolyut elastik bo`lmagani uchun, yer taklif chizig`i vertikal ko`rinishda bo`ladi (18.7-rasm).
R, so’m/ ga
R₃ R₁ R₂

0 _QE
Q, gektar

18.7-rasm. Yer bozorida muvozanat holat


Yerga bo`lgan talab chizig`i D (yer unumdorligining pasayish qonuniga ko`ra) manfiy yotiqlikka ega. Yer taklifi chizig`i S ni talab
chizig`i ^D₁ bilan kesishgan nuqtasi ^E₁ yer bozoridagi muvozanat holatini

bildiradi.
^R₁ muvozanat renta bo`lib, u har oyda ijarachi tomonidan yer

egasiga to`lanadi.
R<sub>1</sub>E<sub>1</sub>Q<sub>E</sub> 0
to`rtburchak yuzi barcha yerdan foydalanish

uchun to`lanadigan umumiy renta. Agar asosiy mahsulot bug`doy bo`ladigan bo`lsa, bug`doyga bo`lgan talabning ortishi, yerga bo`lgan
talabning ortishiga olib keladi <sup>D</sup><sub>3</sub> <sup></sup> , natijada bir gektar yerga to`lanadigan

renta
^R₁ dan
^R₃ ga ko`tariladi. Ushbu holat umumiy (absolyut) renta

0R₃E₃Q_E
to`rtburchak yuziga teng bo`ladi. Agar bug`doyga bo`lgan talab

kamaysa, har oyda to`lanadigan renta ham kamayadi va umumiy renta

qiymati
0R₂ EQ_E
to`rtburchak yuzigacha kamayadi.

Ko`rinib turibdiki, taklif absolyut elastik bo`lmaganda yer rentasi asosan unga bo`lgan talabga bog`liq.
Diffyerensial renta. Absolyut rentani qaraganimizda, yerning sifati, joylashuvi bir xil deb faraz qilgan edik. Haqiqatda esa yerlar hosildorligi bo`yicha hamda joylashuviga ko`ra bir-biridan farq qiladi.

Faraz qilaylik, tabiiy hosildorligi bo`yicha 3 xil yer bo`lsin, ya′ni, yaxshi, o`rtacha va yomon yerlar. Bu yerlarning hosildorligi har xil bo`lganligi uchun, ularning teng o`lchamdagi uchastkalariga teng miqdorda kapital va mehnat sarflasak, turli xil natija olamiz. Hosildorligi yuqori bo`lgan yerdan, boshqa yerlarga nisbatan ko`proq hosil olamiz va bu ortiqcha olingan hosil yerning faqat tabiiy hosildorligi bilan bog`liqdir. Yaxshi hosildor yerga renta o`rtacha yer rentasiga ko`ra yuqori, o`rtacha yer rentasi esa yomon yer rentasiga ko`ra ko`p bo`ladi, yomon yer egasi esa sof iqtisodiy (absolyut) renta oladi (18.8-rasm).
P