Bàrchà mîddàlàr ko‘p sînli bo‘linmàs zàrràlàrdàn àtîm

Bàlmår  såriyasi.  Shvåysàriyalik  fizik  I.Bàlmår  1885- yildà

vîdîrîd  spåktrining  ko‘zgà  ko‘rinuvchi  qismidàgi  spåktràl

chiziqlàrning tàqsimîti (chàstîtàsi) uchun quyidàgi

n

æ

ö

=

-

ç

÷

è

ø

2

2

1

1

2

n

R

 (n = 3, 4, 5, ...)          (26.1)

fîrmulàni tîpdi. Bu yerdà R = 3,29

 

×

 

10

15

 s

-1

 – Ridbårg dîimiysi

(shu kàttàlikni fàngà kiritgàn shvåtsiyalik fizik I.Ridbårg (1854–

1919)  shàràfigà  shundày  nîmlàngàn).  Àgàr  n

l

=

c

  ekànligini

nàzàrdà tutsàk, Bàlmår fîrmulàsini quyidàgi ko‘rinishdà yozish

mumkin:

1

1

2

1

1

2

1

2

2

2

2

l

=

-

æ

èç

ö

ø÷ = ¢

-

æ

èç

ö

ø÷

R

c

n

n

R

 (n = 3, 4, 5, ...) .  (26.2)

¢ =

=

×

-

R

R

c

110 10

7

1

,

m  gà hàm Ridbårg dîimiysi dåyilàdi.

n ning turli qiymàtlàrigà qàràb chiziqlàr guruhi hîsil bo‘làdi

và  ulàrgà  Bàlmår  såriyasi  dåyilàdi.  50- ràsmdà  Bàlmår  såriyasi

ko‘rsàtilgàn  bo‘lib,  H

a

,  H

b

,H

g

,  H

d

  làr  bilàn  ko‘zgà  ko‘rinuvchi

chiziqlàr bålgilàngàn bo‘lsà, H

¥

 ga Bàlmår såriyasining eng so‘nggi

chizig‘i mîs kålàdi.

H

a

H

b

H

g

H

d

l = 0,656 mm

0,486 0,434 0,410

0,364

H

¥

Qizil

Havo-

rang

Binaf-

sha

Ultra

binafsha

Seriya

chegarasi

50- rasm.

7  Fizika, II qism

---

98

Pàshån  và  Làymàn  såriyalàri.  Vîdîrîd  spåktrining  ko‘zgà

ko‘rinmàs qismini o‘rgànish infràqizil và ultràbinàfshà sîhàlàrdà

jîylàshgàn såriyalàr hàm màvjudligini ko‘rsàtdi. Jumlàdàn, spåktr-

ning ultràbinàfshà sîhàsidà Làymàn såriyasi

n

æ

ö

=

-

ç

÷

è

ø

n

R

2

2

1

1

1

 (n = 2, 3, 4, ...)             (26.3)

và infràqizil sîhàsidà Pàshån såriyasi

n

æ

ö

=

-

ç

÷

è

ø

n

R

2

2

1

1

3

 (n = 4, 5, 6, ...)            (26.4)

jîylàshgàn.

Bàlmårning umumlàshgàn fîrmulàsi. (26.1), (26.3) và (26.4)

fîrmulàlàrni sîlishtirish ulàrning o‘õshàshligini ko‘rsàtib turibdi.

Ìodîmiki shundày ekàn, ulàrni yagînà fîrmulàgà birlashtirish

mumkin emàsmi, dågàn sàvîl tug‘ilàdi. Bundày fîrmulà:

n

æ

ö

=

-

ç

÷

è

ø

m

n

R

2

2

1

1

.                                           (26.5)

Bu ifoda Bàlmårning umumlàshgàn fîrmulàsidir. Bu yerdà m hàr

bir såriya uchun o‘zgàrmàs m = 1, 2, 3, 4, ... qiymàtlàrni qàbul

qilib, chiziqlàr guruhi qàndày såriyani hîsil qilishini ko‘rsàtsà, n

butun  qiymàtlàrni  (m  +  1  dàn  bîshlàb)  qàbul  qilib,  såriyadàgi

chiziqlàrni ko‘rsàtàdi. Såriyalàrni quyidàgi jàdvàl yordàmidà hàm

ifîdàlàsh  mumkin.

3 - j à d v à l

Såriyalàr

M

N

Làymàn

1

2,  3,  4,  ...

Bàlmår

2

3,  4,  5,  ...

Pàshån

3

4,  5,  6,  ...

Vîdîrîd  spåktrining  yanà  Brekåt,  Pfund,  Õemfri  såriyalàri

màvjud bo‘lib, biz ulàrgà to‘õtàlib o‘tirmàymiz. Shu bilàn birgà,

bîshqà  elåmåntlàrning  nurlànish  spåktrlàri  qàndày  ko‘rinishgà

egà, dågàn sàvîlni qo‘yamiz.