Bàrchà mîddàlàr ko‘p sînli bo‘linmàs zàrràlàrdàn àtîm

Àtîmning yadrîviy (plànåtàr) mîdåli. Òàjribà nàtijàlàri àsîsidà

Råzårfîrd 1911- yildà àtîmning yadrîviy (plànåtàr) mîdålini tàklif

qildi. Ushbu mîdålgà ko‘ra àtîm jàjjiginà quyosh siståmàsidåk tàsàv-

vur qilinàdi. Elåktrînlàr yadrî àtrîfidà (yopiq) îrbitàlàr – àtîm-

ning elåktrîn qîbig‘i bo‘ylàb hàràkàtlànàdi và ulàrning zàryadi

yadrîdàgi musbàt zàryadgà tång (49- ràsm).

Òàklif qilingàn mîdål àtîmning tuzilishi hàqidà to‘là õulîsà

chiqàrishgà imkîn båràdimi? Àfsuski, yo‘q.

Atom

a- zarralar

Elektron

Ze

   48- rasm.

49- rasm.

---

96

Àtîmning Råzårfîrd mîdåli klàssik måõànikà và elåktrîdinà-

mikà qînunlàri bilàn qàràmà-qàrshi bo‘lib chiqdi và nurlànishning

spåktràl  qînunlàrini  tushuntirib  bårà  îlmàdi.  Êålgusi  màvzudà

ushbu muàmmîlàrgà bàtàfsilrîq to‘õtàlàmiz.

Sinîv sàvîllàri

1. Ìîddàlàrning tuzilishi hàqidà yunîn fàylàsuflàrining fikrlàri qàn-

dày bo‘lgàn? 2. Àtîm so‘zi qàndày mà’nîni ànglàtàdi? 3. Ìåndålåyåvning

mîddàlàrning àtîmlàrdàn tàshkil tîpgànligini tàsdiqlàshdàgi xizmàtlàri

nimàlàrdàn ibîràt? 4. Elåktrîn qàndày zàrrà và uni kim kàshf qilgàn?

5. Elåktrîn àtîmning tàrkibigà kiràdimi? 6. Àtîm tàrkibidà yanà nimà

bo‘lishi kåràk? 7. Àtîmning Òîmsîn mîdåli qanday? 8. Òîmsîn mîdålini

tàrvuzgà o‘õshàtib bo‘làdimi? 9. Qàchîn «tàrvuz»gà yo‘nàltirilgàn o‘q îrqàgà

qàytishi mumkin? 10. Råzårfîrd tàjribàsining sõåmàsini tushuntirib båring.

11. a- zàrrà hàqidà nimàni bilàsiz? 12. a- zàrràlàr qàyoqqà yo‘nàltirilgàn?

13. Îltin qîg‘îzning bunchà yupqà qilib îlinishigà sàbàb nimà? 14. Îltin

qîg‘îzdàn o‘tgàn zàrràlàr qàyårdà qàyd qilingàn? 15. a- zàrràlàr îltin

qîg‘îzdàn o‘tishdà dàstlàbki yo‘nàlishidàn îg‘gànmi? 16. Qàytuvchi zàrrà-

làr hàm bo‘lgànmi? 17. Råzårfîrd o‘z tàjribàsidàn qàndày õulîsà chiqàrgàn?

18. Àtîm yadrîsining o‘lchami, màssàsi và zàryadi qàndày? 19. a- zàrrà-

ning  îrqàgà  qàytishigà  sàbàb  nimà?  20.  Nimà  uchun  a- zàrràlàrning

10 000 dàn bittàsi îrqàgà qàytàdi? 21. Àtîmning yadrîviy mîdåli qàchîn

và kim tîmînidàn tàklif qilingàn? 22. Àtîmning yadrîviy (plànåtàr) mî-

dålini tushuntiring. 23. Ushbu mîdålgà muvîfiq elåktrînlàrning zàryadi

yadrîning zàryadigà tångmi? 24. Àtîmning Råzårfîrd tàklif qilgàn mîdåli

àtîm tuzilishi hàqidà to‘là õulîsà chiqàrishgà imkîn båràdimi?