Bàrchà mîddàlàr ko‘p sînli bo‘linmàs zàrràlàrdàn àtîm

Àtîmning mîdållàri. Råzårfîrd tàjribàsi

Ì à z m u n i :  Òîmsîn mîdåli; Råzårfîrd tàjribàsi; Råzårfîrd

tàjribàsidàn õulîsà; àtîmning plànåtàr mîdåli.

Òîmsîn mîdåli. 1897- yildà ingliz fizigi J.Òîmsîn e = 1,6 · 10

-19

 C

gà tång mànfiy zàryadlàngàn và màssàsi m = 9,11 · 10

-31

 kg bo‘lgàn,

elåktrîn dåb ataluvchi zàrràni kàshf qildi. Òàjribàlàr, jumlàdàn,

àtîmlàrning  iînlàshuvi  bu  zàrràning  àtîm  tàrkibigà  kirishini

tàsdiqlàdi. Chunki elåktrnåytràl àtîm o‘z tàrkibigà kiruvchi zàrrà –

elåktrînni yo‘qîtgàndà yoki uni qo‘shib îlgàndà iîngà àylànàdi.

93

ATOM VA ATOM YADROSI

25-§.

---

94

Àgàr  àtîm  tàrkibidà  mànfiy  zàryadlàngàn

zàrrà  –  elåktrînning  màvjudligi  mà’lum

bo‘lsà,  u  holda  àtîmdà  yanà  nimà  bo‘lishi

mumkin,  dågàn  sàvîl  tug‘ilàdi.  Òàbiiyki,

elåktrînlàrning zàryadigà tång bo‘lgàn musbàt

zàryad mavjud. Àks hîldà àtîm elåktr jihatdan

nåytràl bo‘lmàs edi. Àynàn shundày mulîhà-

zàlàr yuritgàn J.Òîmsîn 1903- yildà àtîm-

ning tuzilishi hàqidàgi o‘z mîdålini tàklif qildi.

Òîmsîn  mîdåligà  muvîfiq,  àtîm  –

màssàsi tåkis tàqsimlàngàn 10

-10

 m kàttàlikdàgi

musbàt zàryadlàrdàn ibîràt shàr sifàtidà tàsàv-

vur qilinàdi. Uning ichidà esà o‘z muvîzînàt vàziyatlàri àtrîfidà

tåbrànmà hàràkàt qiluvchi mànfiy zàryadlàr (elåktrînlàr) màvjud

bo‘lib, musbàt và mànfiy zàryadlàrning yig‘indisi o‘zaro tång. Endi

bu  mîdålning  to‘g‘riligini  tåkshirish,  ya’ni  uning  ichigà  nigîh

tàshlàsh kåràk edi. Bîshqà ingliz fizigi D.Råzårfîrd shu vàzifàni

bàjàrishgà bål bîg‘làdi.