Bronza davri arxeologiyasi

Sibir bronza davrida.
Sibir xududida xuddi Sharqiy Yevropada bo`lganidеk, bronza asrida o`nlab madaniyatlarning mavjud bo`lganligi kuzatiladi. Ana shunday madaniyatlardan biri «Sеyminsk-Turbinsk mozorlari» dеb nomlangan yodgorliklar majmui. «Sеyminsk-Turbinsk turkumidagi mozorlar guruxi»ga Gorkiy viloyatidagi Sеyma, Pеrm viloyatidagi Turbino, Omsk viloyatidagi Rostovka va x.k. mozorlar kiradi. Bu mozorlar bir-biridan ikki ming km.to`rt ming km. Uzoqlikda joylashgan bronza asrida G`arbiy Sibir va Qozog`istonning katta kеngliklarida mavjud bo`lgan madaniyatlardan yana biri Andropova madaniyati dеb nomlangan. Andropova madaniyati yodgorliklari ko`plab o`ralar shaklida qurilgan qabrlar orqali ma'lum. Qabr ustki qismi ba'zida tosh xalkalar bilan o`rab olingan. Vafot etganlarni yonboshlatib dafn etganlar.Andropovoliklarda kuydirish (krеmatsiya qilish) xollari xam uchraydi.


4.O`zbekistonning janubidagi bronza davri yodgorliklari
Zamonbobo madaniyati.
Zarafshonning quyi oqimida Zamonbobo madaniyati shakllanadi. Zamonbobo manzilgohi mil. av. III ming yillik oxiri - II ming yillik birinchi yarmiga oid. Bu yerdan yarim yerto`la va chayla-uy qoldiqlari ochib o`rganilgan. Uylar loysuvoq qilingan. Zamonboboliklar sodda dehqonchilik, chorvachilik shu bilan birgalikda ovchilik va baliqchilik bilan ham shug`ullanganlar. Sopol idishlar va xumdonlarning qoldiqlari ham topib tekshirilgan. Kulolchiligida Kaltaminor madaniyati ta'siri mavjud.
Zarafshon daryosining quyi havzasida topilgan motiga dehqonchilik va chorvachilik bilan shug`ullangan qabilalarning yodgorligi hisoblanadi. U yerda 1950-1960 yillarda Y. G`ulomov boshliq Mohondaryo otryadi tadqiqot ishlarini olib bordi. Ular quyi Zarafshon xududidan ikki xil madaniyat izlarini topishdi. Biri Zamonbobo madaniyati bo`lsa, ikkinchisi Andronova madaniyati izlari hisoblanadi. Zamonbobo madaniyati mahalliy tub aholining janubdagi o`troq dehqon jamoalari ta'sirida shakllangan bronza davri madaniyati bo`lib, uning xo`jalik asosini xonaki chorvachilik va motiga dehqonchiligi tashkil etgan. Andronova madaniyati tipi esa Amudaryo deltasida tashkil topgan Tozabog`yob madaniyati ta'sirida shakllangan.
Zamonbobo madaniyatiga tegishli birinchi yodgorlik qabristonni 1950 yilda Y. G`ulomov topdi. U Buxoro viloyati Qorako`l tumanining cho`l zonasida joylashgan Zamonbobo ko`li yoqasida edi. qabristonda 1951-1952 yillarda qazishma ishlari olib borilib, bronza davriga oid 40ga yaqin qabr ochildi. 1960 yildan qabristonda A. Asqarov tadqiqot ishi olib borib yana 6 ta mozorni ochdi. Mozorlar tuzilishi jihatidan katakomba (laxat) shaklida bo`lib, ko`p xollarda usti shamol ta'sirida ochilib qolgan. Zamonbobo qabristonidan yaproqsimon shaklda ishlangan tosh paykonlar, osti yassi va tuxumsimon bo`lgan sopol idishlar, bronzadan ishlangan sopol kurakchalar, qalqasimon bilakuzuklar, qimmatbaho toshlardan yasalgan juda kўp munchoqlar, jez oyna, igna, bigiz, terrakota haykalchalar, boshqa madaniyatlarga oid sopol buyumlari va boshqa narsalar topilgan.