Bufer sistemalar va ularning ahamiyati. Reja: Kirish

 

Bufer sistemalaming ta’sir mexanizmi. Bufer sistemalaming vodorod
ionlarining konsentratsiyasi va eritma pH ini doimiy saqlab turish
xususiyati bufer ta’siri mexanizmi deyiladi. Buni atsetatli bufer
eritmaning ta’sir mexanizmi misolida ko‘rib chiqaylik: Atsetatli buferga
xlorid kislota qo ‘shilganda HCI aralashmadagi tarkibiy qismlarning biri
(CH
3
COONa) bilan reaksiyaga kirishadi:
CH
3
C O O
-
+N a
+
+H
+
+Cl
-
=Na
+
+Cl
-
+ CH
3
COOH
Tenglamadan ko‘rinib turganidek, kuchli kislota ekvivalent liqdordagi
kuchsiz kislota bilan almashtiriladi (bu holda HCI CH3COOH bilan
almashtiriladi). Ostvaldning suyultirish qonuniga muvofiq, sirka kislota
konsentratsiyasining ortishi bilan uning dissotsilanish darajasi pasayadi,
buning natijasida esa buferdagi H
+
ionlarining konsentratsiyasi kam
o‘zgaradi. Bufer eritmaga ishqor qo‘shilganda vodorod ionlarining
konscntratsiyasi va pH ham kam o‘zgaradi. Ayni vaqtda ishqor buferning
boshqa tarkibiy qismi (CH
3
COOH) bilan neytrallanish reaksiyasiga
kirishadi: CH
3
COOH+Na
+
+O H
-
-> CH
3
COO
-
+ N a
+
+ H
2
O , Buning
natijasida qo‘shilgan ishqor reaksiya muhitiga birmuncha kam ta’sir
qiladigan kuchsiz asos tuzining ekvivalent miqdori bilan almashtiriladi
(gidrolizga qarang). Ana shu tuzning dissotsiyalanishidan hosil

bo‘ladigan CH

3
COO
-
anionlari sirka kislota dissotsilanishiga birmuncha
susaytiruvchi ta’sir ko‘rsatadi. Bu reaksiya jarayonida sirka kislota sarf
bo‘lgani uchun, H
+
ionlarining ancha kamayishini kutish kerak edi. Biroq,
araiashma (pH) ning faol kislotaliligi deyarli o‘zgarmaydi, chunki
reaksiyaga kirishgan kislota ionlari o‘rniga potensial kislotalilik hisobiga
yangi H
+
va CH3COO
-
ionlari hosil bo`ladi. Kislota va ishqorlar kam
miqdorda qo‘shilganda pH qiymati deyarli o‘zgarmaydi, ammo bu
moddalami qo‘shish davom ettirilganda pH qiymati anchagina o‘zgaradi.
Keltirilgan ma’lumotlardan ko‘rinib turibdiki, qo‘shilgan 0,01M HCI
atsetatli buferdagi pH ni 0,08 ga kamaytiradi xolos, 5 marta katta bo‘lgan
konsentratsiya (0,05 M HCI) esa pH qiymatini 0,5 ga kamaytiradi.
 
Shu bilan bir vaqtda shu konsentratsiyadagi kuchli kislotani bufer ta
’siriga ega bo`lmagan suvga qo‘shganda pH 2,02 va 1,30 gacha kamayadi,
bu - birinchi holda (pH 2,02 ga teng bo`lganda) vodorod ionlari
konsentratsiyasining 100000 marta ko'payishiga to`g‘ri keladi (dastlabki

vodorod ionlarining konsentratsiyasi – 10

-7
mol/l dan, kislota qo ‘shilgandan keyin 10 -2
mol/l gacha ortadi). Ammiakli bufer sistema. Bu
bufeming tarkibida kuchsiz asos (K= 1,87* 10
-5
) bo‘lib, uning kuchli kislota bilan hosil qilgan to iiq dissotsilanadigan ammoniyli tuzidan
iborat. Ammiakli bufeming ta’sir mexanizmi shundan iboratki, buferga
kuchli kislota qo‘shilganda neytrallanish reaksiyasi sodir bo`ladi va
kislota tuzning ekvivalent miqdori bilan quyidagi tenglama bo‘yicha
almashtiriladi:
Buferga qo‘shilgan ishqor tuz bilan reaksiyaga kirishadi, buning
natijasida kuchsiz asos hosil bo‘ladi va aralashmaning pH qiymati kam
o‘zgaradi: Ammiakli buferdagi gidroksid ionlarining konsentratsiyasi